Δεκάδες πολίτες της πόλης της Κέρκυρας είχαν σπεύσει το μεσημέρι της 21ης Απριλίου 2024, μέρας που θύμιζε βέβαια το πραξικόπημα της χούντας των συνταγματαρχών, στο Δικαστικό Μέγαρο, πλάι στις φυλακές της πόλης. Ανταποκρινόμενοι σε κάλεσμα ενός φορέα του Ιονίου Πανεπιστημίου, πήγαν για να παραστούν στα εγκαίνια μιας έκθεσης ιστορικών υλικών για τις αποτρόπαιες αυτές φυλακές, 188 περίπου χρόνια από τότε που –ήταν το έτος 1836 και στη Λόντρα βασίλευε ο Γουλιέλμος ο Δ'– οι τοποτηρητές του αγγλικού Στέμματος στην αγγλοκρατούμενη Κέρκυρα τις «φύτεψαν» πλάι στον παλιό Λόφο του Σωτήρος, πάνω από την ιστορική συνοικία της Γαρίτσας.
Ωστόσο, έφυγαν χωρίς να δουν ή να μάθουν όσα περίμεναν. Λίγες ώρες νωρίτερα, το Εργαστήριο Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου αποφάσισε την αναβολή των εγκαινίων, περίπου λόγω «ανωτέρας βίας».
Ο συνδιοργανωτής της εκδήλωσης, η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, απέσυρε τη συμμετοχή της στο παρά πέντε -όπως λέμε- των εγκαινίων. Ζήτησε μια «πίστωση χρόνου» για τη διευθέτηση, όπως είχε πει αορίστως, κάποιων ζητημάτων.
Δεν χάλασε κι ο κόσμος βέβαια, όσο και αν το γεγονός είχε πραγματικά ιστορική σημασία, αφού η σύγχρονη Ελλάδα δεν είχε ζήσει ποτέ ούτε τέτοια φοβερή φυλακή στην επικράτειά της ούτε τέτοιο τολμηρό εκθεσιακό εγχείρημα σε φυλακή που συνέχιζε να λειτουργεί, ενώ έπρεπε προ πολλού να έχει μετατραπεί σε Μουσείο. Δεν ήταν δα η πρώτη φορά που για κάποιον έκτακτο λόγο αναβάλλονταν για λίγο τα εγκαίνια κάποιας ανάλογης έκθεσης.
Όπως είναι φυσικό, στην πόλη της Κέρκυρας και στα social media είχε κυκλοφορήσει και σχετική αφίσα-πρόσκληση. Με πρώτο «όνομα» να φιγουράρει αυτό του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, δεδομένου ότι αναμενόταν και η δική του υποστήριξη. «Φυλακές Κέρκυρας 1836-2024», τιτλοφορήθηκε η μουσειακή έκθεση.
Θα μιλούσαν στην τελετή για τα πρώτα εκθέματα σε ειδικούς χώρους της φυλακής-κάτεργου και για το όλο εγχείρημα οι πανεπιστημιακοί καθηγητές του Ιονίου Πανεπιστημίου, Γιώργος Παπαϊωάννου και Διονύσης Μοσχόπουλος. Ο δεύτερος είχε ασχοληθεί με τις φυλακές στο πλαίσιο επιστημονικής έρευνας, μελετώντας τα καθέκαστα της περιόδου του Εμφυλίου.
Ο πρώτος ήταν και ο εμπνευστής της έκθεσης, καθώς είχε δύο λόγους παραπάνω να το κάνει. Αφενός ήταν επικεφαλής του Εργαστηρίου Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου, αφετέρου ήταν και ο πατέρας του κρατούμενος στο μπουντρούμι της Κέρκυρας. Τα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών τον έκλεισαν μαζί με πολλούς άλλους ενάντιους στη δικτατορία από διάφορα πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα σ' αυτό το αγγλικό κάτεργο, απ' όπου εν τω μεταξύ είχαν «περάσει» για κάποιες μέρες, πολλούς μήνες και χρόνια ολόκληρα της ζωής τους, φυλακισμένοι για πολιτικούς λόγους, χιλιάδες Κερκυραίοι, άλλοι Επτανήσιοι και Έλληνες από κάθε μέρος της χώρας· σε περίπου 2.000 έχουν υπολογιστεί οι Κερκυραίοι που φυλακίστηκαν για λίγο ή για πολύ εκεί τα τέσσερα σχεδόν χρόνια της ιταλογερμανικής Κατοχής.
Ποιος ξέρει, μπορεί ο πατέρας του καθηγητή Παπαϊωάννου, Απόστολος, να 'χε βρεθεί και στο κελί που φυλακίστηκε εκεί στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά ο Άρης Βελουχιώτης ή, πολύ παλιότερα, στον καιρό της αγγλοκρατίας στα νησιά του Ιονίου, κάποιος από τους πρωταγωνιστές του κινήματος του Επτανησιακού Ριζοσπαστισμού!
Φυσικά, δεν μίλησε από τότε για την έκθεση κανείς από τους δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου, αφού όχι μόνο δεν έγιναν ακόμα τα επίσημα εγκαίνια, παρόλο που πέρασαν 18 μήνες, αλλά ατύπως έχει «άνωθεν» μπει «πάγος» στο εγχείρημα, ενώ η Διεύθυνση της φυλακής είχε προσφερθεί να διευκολύνει το εγχείρημα.
Οι αρμόδιοι αξιωματούχοι του υπουργείου Δικαιοσύνης, θαρρείς και άλλαξαν γνώμη, συνεχώς αναβάλλουν τα εγκαίνια της έκθεσης, χωρίς να προβάλλουν κάποια αιτιολογημένη άποψη για τη στάση τους. Έχουν το Πανεπιστήμιο στο... «Περίμενε!». Ούτε επιτρέπουν, αλλά ούτε και απαγορεύουν την έκθεση υλικών, η οποία, ωστόσο, σε πείσμα όσων δεν τη θέλουν, λειτουργεί ή μάλλον υπολειτουργεί, αποτελώντας, προφανώς, μοναδική περίπτωση στα χρονικά, ως έκθεση που δεν έχει εγκαινιαστεί αλλά λειτουργεί, έστω οριακά. Κατόπιν προσυνεννόησης με το
Εργαστήριο Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου είναι επισκέψιμη, αφού μεσολαβήσει συνεννόηση του τελευταίου με τη Διεύθυνση της φυλακής, για τη λήψη σχετικών μέτρων, όπως είναι φυσικό, καθώς σε ξεχωριστή πτέρυγα στο εσωτερικό της, μακριά είναι αλήθεια, βρίσκονται ποινικοί κρατούμενοι. Δεν υπάρχει, βλέπετε, πρόγραμμα επισκέψεων σε προσδιορισμένες ημέρες και ώρες και όλα τελούν υπό αίρεση.
«Υπ' αυτές τις συνθήκες δεν ξεπερνούν τα πενήντα άτομα όσοι έχει γίνει κατορθωτό να επισκεφθούν από τον Απρίλιο του 2024 έως τώρα την έκθεση ιστορικών υλικών και τεκμηρίων», αναφέρει ο Γ. Παπαϊωάννου. Και προσθέτει: «Είμαστε εν αναμονή, λειτουργούμε με ενδεικτικά υλικά, πιστεύουμε ότι θα τα καταφέρουμε να εγκαινιαστεί επίσημα και να λειτουργήσει ανεμπόδιστα η έκθεση. Άλλωστε ο χώρος όπου αυτή πραγματοποιείται είναι απομονωμένος από την υπόλοιπη φυλακή, είναι σχεδόν εξωτερικός χώρος. Δεν γνωρίζουμε ποιος φοβάται και τι!».
Η λιτή σε αυτή τη φάση έκθεση αρχειακών υλικών από τη λειτουργία των Φυλακών Κέρκυρας σε διάφορες χρονικές περιόδους ίσαμε την πτώση της χούντας του 1967 στεγάζεται στον περιβόητο χώρο όπου βρίσκονταν εννιά κελιά ασφυκτικής απομόνωσης πολιτικών κρατουμένων, τα λεγόμενα «πειθαρχεία», που είναι γνωστά και ως «Γολγοθάς» για τον πρόσθετο λόγο ότι εκεί οδηγούνταν μελλοθάνατοι των χρόνων 1947-1949 για να περάσουν τις τελευταίες τους ώρες, μαζί με έναν φίλο της επιλογής τους, πριν μεταφερθούν στη νησίδα Λαζαρέτο για εκτέλεση.
 |  |
Με ποιο δικαίωμα όμως το υπουργείο κωλυσιεργεί, όταν επιγραφή μπροστά σ' αυτόν τον προαύλιο χώρο μόλις μπει κανείς στη φυλακή αναφέρεται τιμητικά σ' εκείνους που υπέφεραν αφάνταστα εκεί, όταν ο ίδιος αυτός χώρος έχει πάψει προ πολλού να είναι λειτουργικός και όταν από τον Μάρτιο του 2017 εκκρεμεί η υλοποίηση δήλωσης του Επτανήσιου υπουργού Δικαιοσύνης τότε, Σταύρου Κοντονή, σύμφωνα με την οποία είχε δώσει εντολή ο συγκεκριμένος χώρος «να μετατραπεί σε χώρο ιστορικής μνήμης» και στην είσοδο των σχεδόν μεσαιωνικών φυλακών να «τοποθετηθεί ειδική μαρμάρινη επιγραφή που θα αναφέρεται στις κρατήσεις, στις κακουχίες, στα βασανιστήρια, στις δολοφονίες σπουδαίων ανθρώπων»;
Αναμένεται, σύμφωνα με τον Διον. Μοσχόπουλο, η επίσημη έκφραση «της πολιτικής βούλησης του υπουργείου». Η έκθεση υλικών σχεδιάστηκε με επιστημονικά κριτήρια, τέτοια που να «την καθιστούν επισκέψιμη και από ομάδες μαθητών των σχολείων της Κέρκυρας και ευρύτερα από την κερκυραϊκή κοινωνία», φυσικά στο κατάλληλο περιβάλλον ασφαλείας. Στη συλλογική μνήμη της κοινωνίας επιβιώνουν άλλωστε, λόγω της μακράς και αδιάλειπτης λειτουργίας του κολαστήριου αυτών των φυλακών μέσα στην πόλη, δραματικές βιωματικές μνήμες. Συμπεριλαμβάνονται μάλιστα στην έκθεση τεκμήρια των Αρχείων Νομού Κέρκυρας και της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας.
Απρόσκοπτα εξάλλου είχε εξασφαλιστεί τον Νοέμβριο του 2021 το «προσκύνημα», στον ιερό αυτό τόπο, του επικεφαλής του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, στην πρώτη, ιστορική επίσκεψη του ηγέτη του εν λόγω Κόμματος στη φυλακή, όπου προπολεμικά και μεταπολεμικά βασανίστηκαν και υπέφεραν αμέτρητα κορυφαία ηγετικά στελέχη του, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών του Νίκου Ζαχαριάδη και Χαρίλαου Φλωράκη, καθώς και του Νίκου Μπελογιάννη, μαζί με κυριολεκτικά χιλιάδες μέλη και υποστηρικτές του στο διάβα δεκαετιών.
Κι αυτά συμβαίνουν ενώ συνεχίζεται σαν ατελείωτο σενάριο, ως γνωστόν, το σίριαλ της «μεταφοράς» των φυλακών σε άλλο σημείο του νησιού, μακριά από την πόλη.
Κυβερνήσεις επί κυβερνήσεων που εν μια νυκτί κάνουν κουρελόχαρτα παλιές νομοθετικές διατάξεις όταν απαιτείται υπέρβαση για χάρη επενδυτών, όπως έγινε με τεράστιο ξενοδοχειακό συγκρότημα στη βορειοανατολική Κέρκυρα προ τριών ετών, «κλωτσάνε» πότε στη μία πρόταση και πότε στην άλλη, επικαλούμενες τη νομιμότητα.
Αντί άλλου σχολίου, παραθέτουμε αποσπάσματα από ένα καταπληκτικό σχετικό κείμενο, που είχε συντάξει η Ιατροχειρουργική Εταιρεία Κέρκυρας το... 1979, όπως είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Κερκυραϊκό Βήμα», στο φύλλο της με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου 1979, με στοιχεία τίτλου «Είναι απαίτηση του Κερκυραϊκού λαού - Να καταργηθούν οι φυλακές της Κέρκυρας - Ένα έγγραφο της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κέρκυρας προς τα αρμόδια υπουργεία». Το κείμενο, που είχε σταλεί από τον τότε πρόεδρό της Σπύρο Πογιάγο στους υπουργούς Δικαιοσύνης και Παιδείας στις 15 Φεβρουαρίου 1979, αναφερόταν, μεταξύ άλλων, στη γειτνίαση των φυλακών με τους γνωστούς εκπαιδευτικούς και άλλους κοινωφελείς χώρους της πόλης, τονίζοντας:
«Δια την σύγχρονον Κοινωνίαν οι Εγκληματικές Φυλακές Κερκύρας μόνον ως δείγμα βαρβαρότητος και απηρχαιομένου μεσαιωνικού συστήματος μπορεί να θεωρηθούν (...) Παρόμοια κτιριακά συγκροτήματα επιδεικνύονται ως ΜΟΥΣΕΙΑ σε όλον τον κόσμον. Μουσείον έγιναν οι τρομερές φυλακές της νήσου IFF, που είναι έξω από τον λιμένα της Μασσαλίας, που κατά μυθιστορηματικήν παράδοσιν "φιλοξενήθηκε" ο Κόμης Μοντεχρήστος. Οι περίφημες του Λονδίνου φυλακές, γνωστές και ως Πύργος, αποτελούν μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες - υποχρεωτικές επισκέψεις των τουριστών. Οι της Ενετίας φυλακές, που ευρίσκονται πίσω από το Ανάκτορον των Δόγηδων, με τα υγρά κελλιά ούτε για Μουσείον δεν χρησιμοποιούνται (...) Θεωρούμε την κατάργηση των ως άνω Φυλακών Κερκύρας (...) απολύτως αναγκαίαν. Προτείνομεν δε την ανέγερσιν ΝΕΩΝ κτιριακών συγκροτημάτων ΕΚΤΟΣ της Πόλεως Κερκύρας και σύμφωνα με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα που διεθνώς επικρατούν και προς τις καθαρώς Κερκυραϊκές Ελληνικές πολιτιστικές παραδόσεις (...) Τα υπάρχοντα κτιριακά συγκροτήματα να γίνουν στο μεγαλύτερό τους (μέρος) ΜΟΥΣΕΙΟΝ, αίθουσες διαφόρων εκθέσεων, κλειστός χώρος ίσως αθλοπαιδιών κλπ.».
Αυτό πριν από 46 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων από τα αρμόδια υπουργεία πέρασαν ως υπουργοί και υφυπουργοί και γνωστοί Κερκυραίοι τριών διαφορετικών πολιτικών παρατάξεων.
Αλλά μια και επίκεινται τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου του Λαζαρέτου, ας κλείσουμε αυτές τις γραμμές με λόγια ενός μελλοθάνατου κρατούμενου των φυλακών Κέρκυρας τα χρόνια 1947-1949, ακριβώς για τις φυλακές αυτές:
«Μήνας Νοέμβρης, 1947. Πάνω απ' τις αγγλικές φυλακές της Κέρκυρας βαριά μελανιασμένα σύννεφα προμηνούν καταιγίδα. Κάθε μέρα πέφτει από νωρίς βαθύ σκοτάδι στα υγρά κελιά-ψυγεία. Βροχή κι αέρας, αέρας και βροχή. Οι τοίχοι υγροί, παγεροί. Τουρτουρίζεις (...) Ένας σέρνει για τα καλά τον χορό της κουβέντας. "Αν βγεις ζωντανός από 'δω, έχεις χρέος να τα πεις όλα στους νεότερους". Ο "Γολγοθάς" φωτιζόταν από μια σαραβαλιασμένη λάμπα πετρελαίου κρεμασμένη στον τοίχο. Μ' ένα καπνισμένο γυαλί. Η λάμπα ήταν το μοναδικό αντικείμενο που υπήρχε στον κατάγυμνο τούτο προθάλαμο του Άδη και του 'δινε κάποια ζωή. Μ' αυτό το φως, καθισμένοι κατάχαμα στο τσιμέντο έγραφαν τις τελευταίες λέξεις που θα παίρναν απ' αυτούς οι δικοί τους. Την ψυχή τους, την πίστη τους, τους οραματισμούς για το μέλλον, τις ηθικοπολιτικές υποθήκες τις είχαν αποτυπώσει στο κρυφό γράμμα. Εκείνο που πριν φτάσει το θανατερό μήνυμα άφηναν στους συντρόφους τους. Αντηχούσε η φυλακή: – Ζήτω η ζωή! – Ζήτω ο ελληνικός λαός! (...) Όλη νύχτα ο αέρας φυσάει δαιμονισμένα. Όλο το χτίριο τραντάζεται στο μούγκρισμα του αγέρα, που λες και θέλει να εξαφανίσει αυτό το στίγμα από το όμορφο νησί της Ναυσικάς. Σ' αυτόν τον τόπο, μόνο ο ξένιος Ζευς είχε κατοικήσει. Ο πολυβασανισμένος Οδυσσέας εδώ βρήκε ανθρωπιά και τρόπο να γυρίσει στους δικούς του (...) Κάθε μέρα που περνάει κατεβαίνουμε κι ένα ακόμη σκαλοπάτι, στους ατέλειωτους κύκλους της κόλασης. Εννιά τους έφτιαξε στη θεία κωμωδία του ο Δάντης, εννιά μείναν τελικά και οι αχτίνες του κάτεργου».
Η δέκατη ακτίνα είχε βομβαρδιστεί, βλέπετε, τα χρόνια της ξένης Κατοχής.
ΠΕΤΡΟΣ ΚΟΡΦΗΣ
