Ισχυροί και ακατάλυτοι είναι οι δεσμοί που συνδέουν την Κέρκυρα και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

Στο νησί αυτό -όπου το 1860 γράφτηκε από τον Νικόλαο Κονεμένο η πρώτη στον ελληνικό χώρο ευμενής κριτική για τον κομμουνισμό- είναι πολλές χιλιάδες οι άνθρωποι που τάχθηκαν με το ΚΚΕ τον περασμένο αιώνα. Είναι χιλιάδες και αυτοί που βρίσκονται σήμερα στο πλευρό του, υποστηρίζοντας την ελπιδοφόρα προοπτική της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής, δίκαιης κοινωνίας. Το 1918 η σοσιαλιστική οργάνωση της Κέρκυρας υπήρξε, άλλωστε, ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που το 1924 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

Είναι ισχυροί οι δεσμοί των αγωνιστών του ΚΚΕ με τον πιο όμορφο ίσως αυτόν ελληνικό τόπο. Ισχυροί οι δεσμοί με την ιστορία αυτού του τόπου, που φιλοξένησε μίαν από τις χειρότερες φυλακές της Ελλάδας, ενώ αποτελεί, θα μπορούσε να πει κανείς, την πατρίδα-γη της Ουτοπίας, αν αναλογιστούμε ότι η πρώτη κοινωνία ευτυχίας στην παγκόσμια φιλολογία είναι αυτή της γης των Φαιάκων του Ομήρου.

Τον αιώνα που πέρασε βρέθηκαν στις φυλακές του νησιού, ως γνωστόν, επίλεκτα στελέχη και ηρωικές μορφές του ΚΚΕ, όπως ο Νίκος Ζαχαριάδης, ο Άρης Βελουχιώτης, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο δολοφονημένος στις φυλακές Χρήστος Μαλτέζος, ο Χαρίλαος Φλωράκης. Πολλοί Κερκυραίοι βρέθηκαν στο πλάι τους, άλλοτε ως συγκρατούμενοι και άλλοτε ως σύντροφοι και συναγωνιστές στα πεδία των μαχών ή στα μετόπισθεν, επιφορτισμένοι με το καθήκον της οργάνωσης του κινήματος για την καλύτερη ζωή και τη δίκαιη κοινωνία. Κάποιοι, με το όπλο στο χέρι, έδωσαν και τη ζωή τους για τα λαϊκά δίκαια την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου.     

                              Φύλλο της εφημερίδας του Σοσιαλιστικού Ομίλου, 1912                                          Πρωτομαγιά, 1920 

Άλλοι Κερκυραίοι είχαν την τύχη των δεκάδων Ελλήνων κομμουνιστών που εκτελέστηκαν στην κερκυραϊκή νησίδα Λαζαρέτο τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Εκτελέστηκαν, δηλαδή, σε άλλα σημεία της χώρας.

Δύσκολος δρόμος ο αγώνας των Κερκυραίων κομμουνιστών! Διαρκής, ανηφορικός και κακοτράχαλος!

Ματωμένος δρόμος!

Πολλοί άντεξαν, θυσιάζοντας την προσωπική ευημερία, την κοινωνική ανέλιξη, στερούμενοι την οικογένεια ή στερώντας από την οικογένεια τη δική τους φυσική παρουσία. Δεν είναι λίγοι και αυτοί που, όπως προαναφέρθηκε, προσέφεραν στις μάχες την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου την ίδια τη ζωή. Κάποιοι, μπροστά σε εκτελεστικά αποσπάσματα πρόταξαν τα στήθη και έπεσαν αγέρωχοι, περήφανοι, ακλόνητοι, ενισχύοντας με τη δράση και τη στάση τους την πίστη των μεταγενέστερων για το δίκαιο του αγώνα. Είναι αυτοί που κάρφωσαν, όπως καρφώθηκαν οι σφαίρες στον ματωμένο τοίχο στο Λαζαρέτο, την προσωπική συμβολή τους στον συνολικό διαρκή αγώνα, ανάβοντας και θερμαίνοντας τη φλόγα της αδιάλειπτης δράσης των κομμουνιστών στην Κέρκυρα.

Μια φλόγα που δεν έσβησε ποτέ.

Ούτε σε συνθήκες αστικού κοινοβουλευτισμού ούτε σε συνθήκες στρατιωτικής δικτατορίας.

Είναι η ίδια φλόγα που επέτρεψε την εκ νέου ισχυροποίηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας στην Κέρκυρα το 1974 και συνεχίζει να φλογίζει ως τις μέρες μας χιλιάδες Κερκυραίους  και Κερκυραίες.

      Ανοιχτό γράμμα των κομμουνιστών, 1944                            Φύλλο της εφημερίδας του ΕΑΜ

Αυτούς τους πρωτοπόρους Κερκυραίους κομμουνιστές και επαναστάτες αγωνιστές και διανοητές φιλοδοξεί να παρουσιάσει, αμυδρά έστω, η ιστοσελίδα corfucommunists.gr που βλέπετε. Η καταγραφή της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος της Κέρκυρας αποτελεί ένα σύνθετο έργο που δεν περιλαμβάνεται στους σκοπούς αυτής της ιστοσελίδας. Αντικείμενο της ιστοσελίδας αυτής είναι, κυρίως, τα πρόσωπα της Κέρκυρας που ξεχώρισαν ως μέλη και φίλοι του ΚΚΕ και της ιδεολογίας του τον αιώνα που πέρασε και ακόμη νωρίτερα ως σοσιαλιστές πριν ακόμα ιδρυθεί το ΚΚΕ, μέχρι τις μέρες μας. Είναι οι Κερκυραίοι και οι Κερκυραίες που δεν υπάρχουν πια ανάμεσά μας και συνέβαλαν σημαντικά στον καιρό τους τόσο σε κατακτήσεις του λαού μας όσο και στη διάδοση των ιδεών της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Εκείνοι και εκείνες που διακρίθηκαν σε μεγάλους αγώνες για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων του λαού μας. Οι προσωπικότητες που για λίγο ή για πολύ αφιέρωσαν τις δυνάμεις τους, τον νου και την καρδιά τους, ακόμη και τη ζωή τους, στην υπόθεση ενός φωτεινού μέλλοντος.

Η ιστοσελίδα ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ - ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ είναι εστιασμένη στους ανθρώπους που είτε ως μέλη είτε ως φίλοι του ΚΚΕ και της ιδεολογίας του αγωνίστηκαν για τους σκοπούς του. Δεν έμειναν όλοι ως το τέλος κομμουνιστές ή στο πλευρό του ΚΚΕ. Στην πορεία της ζωής τους κάποιοι επέλεξαν να συνταχθούν με άλλα κόμματα που ονομάζονταν κομμουνιστικά ή σοσιαλιστικά είτε μετακινήθηκαν στον ευρύτερο σοσιαλδημοκρατικό και κεντροαριστερό αστικοδημοκρατικό χώρο, υπό την επίδραση των θεωριών του «ευρωκομμουνισμού» και των «σκαλοπατιών» μιας βαθμιαίας μετάβασης στη σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία, μέσω των μεταρρυθμίσεων, πιστεύοντας ότι έτσι εξυπηρετούσαν καλύτερα τα οράματά τους.

Η ιστοσελίδα στέκεται με απόλυτο σεβασμό απέναντι σε όλους και δεν αξιολογεί τη συνολική πολιτική τους δραστηριότητα. Αναδεικνύει την αγωνιστική συμβολή τους. Όλοι τους, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, έγραψαν σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας για τα συμφέροντα του λαού, αγωνιζόμενοι μέσα από τις γραμμές ή στο πλευρό του ΚΚΕ, συχνά σε συνθήκες απηνών διώξεων εις βάρος του.

Διαμορφώθηκαν ως προσωπικότητες, κυρίως, στις γραμμές του ΚΚΕ, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, συνήθως σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.

Μαζί η ιστοσελίδα παρουσιάζει πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή και ξεχώρισαν στην πορεία δράσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας μετά τη μεταπολίτευση του 1974 και τη νομιμοποίησή του. Ο ηρωισμός, άλλωστε, δεν είναι συνώνυμος των εξοριών.

Επίσης, παρουσιάζει άλλους Κερκυραίους αγωνιστές, οι οποίοι την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης και του αντιφασιστικού - αντιχιτλερικού αγώνα προσέφεραν ακόμη και τη ζωή τους σε κοινούς αγώνες με τους κομμουνιστές για τις λαϊκές ελευθερίες, χωρίς να ανήκουν ιδεολογικά στο ΚΚΕ. Πρόκειται για πρόσωπα που η Οργάνωση Κέρκυρας του ΚΚΕ γνωρίζουμε ότι τιμά ιδιαιτέρως και τα έχει συμπεριλάβει σε τιμητική επιγραφή στα γραφεία της μαζί με τα ονόματα Κερκυραίων κομμουνιστών που έπεσαν στον αγώνα για τα ίδια ή παρόμοια υψηλά ιδανικά. Είναι κυρίως, αλλά όχι μόνο, στελέχη του ΕΛΑΣ, τα οποία μπορεί να είχαν διαφορετικές απόψεις, σε ζητήματα οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, ωστόσο συμβάδισαν, συμπορεύτηκαν με τους κομμουνιστές σε δίκαιους και ιερούς αγώνες.

Κερκυραίοι κομμουνιστές και φίλοι του ΚΚΕ στη Μακρόνησο

Το πράττουμε αυτό για έναν πρόσθετο λόγο: υπάρχουν, πέραν του ιδεολογικού χώρου του ΚΚΕ, Κερκυραίοι λαϊκοί αγωνιστές, άξιοι κάθε τιμής και μνήμης, που επίσης δεν έχουν ποτέ μνημονευθεί καν σε ιστοριογραφικές και συναφείς εργασίες, ενώ διακρίθηκαν για τον ηρωισμό και την κοινωνική προσφορά τους. Δεν ξεχνούμε, δε, ότι κάποιοι έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους για τα υψηλότερα ιδανικά.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας άλλωστε έχει αποδείξει ότι αναγνωρίζει, σέβεται και τιμά την προσφορά και τη μνήμη κάθε ανιδιοτελούς λαϊκού αγωνιστή, ανεξαρτήτως της εκλογικής του προτίμησης.

Παρουσιάζουμε, έστω αμυδρά λοιπόν, μορφές Κερκυραίων αγωνιστών του ΚΚΕ και του λαού μας.

Η ιστοσελίδα ΚΕΡΚΥΡΑΙΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ - ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ αποτελεί σελίδα τιμής και μνήμης.

Μελλοντικά, όταν το έργο ολοκληρωθεί, η ύλη της θα παρουσιαστεί και σε έντυπη μορφή.

Η προβολή στο διαδίκτυο του υλικού που έχει συγκεντρωθεί ως τώρα εξυπηρετεί δύο στόχους:

Ο πρώτος είναι η διάσωση και η ανάδειξη στοιχείων της έρευνας, καθώς η ολοκλήρωση του έργου της συγκέντρωσης και της οριστικοποίησης των απαιτούμενων υλικών δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί χρονικά. Οι δυσκολίες της ολοκλήρωσης του έργου είναι πολλές και ποικίλες. Οι διηγήσεις των απογόνων έχουν χάσει ως έναν βαθμό την ακριβή περιγραφή των πρωταγωνιστών, καθώς η απόσταση δεκαετιών από τα γεγονότα εξασθενεί τη μνήμη, η οποία συχνά παραπλανά και παρέχει στοιχεία που δύσκολα μπορούν να στοιχειοθετήσουν συμπεράσματα, καθώς προσκρούουν στην αδυναμία διασταύρωσης με άλλες πηγές. Επιπλέον, τα ντοκουμέντα είναι δυσεύρετα και λιγοστά για να καλύψουν όλα τα πρόσωπα και όλες τις περιόδους. Τον προηγούμενο αιώνα, είτε σε περιόδους αστικής δημοκρατίας είτε σε περιόδους στρατιωτικής δικτατορίας, το ΚΚΕ βρέθηκε αντιμέτωπο με διώξεις και για τον λόγο αυτό πολλές γραπτές μαρτυρίες καταστράφηκαν, ώστε να μην αποτελέσουν τεκμήρια «ενοχής» των ιδίων ή μελών των οικογενειών τους.

Η δυσκολία ανεύρεσης και διασταύρωσης ύλης αποτελεί τον δεύτερο λόγο της παράθεσής της στο διαδίκτυο. Παρέχεται η δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο να συμβάλει στην ορθή παρουσίαση στοιχείων της σχετικής έρευνας. Ο κατάλογος των προσώπων που έχουν τη θέση τους εδώ είναι ακόμη μακρύς. Συγχρόνως, κάποια λάθη είναι αναπόφευκτα, ίσως, όταν γίνεται λόγος για πρόσωπα που έχουν φύγει από τη ζωή εδώ και αρκετές δεκαετίες. Συγγενείς και γνωστοί των αγωνιστών που εξετάζονται έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίσουν και να διορθώσουν τα παρουσιαζόμενα υλικά, επικοινωνώντας με την ιστοσελίδα. Έχουμε πλήρη συνείδηση των δυσκολιών, των ατελειών, των παραλείψεων του εγχειρήματος. Για τον λόγο αυτό όλα τα υλικά έχουν, προς το παρόν, προσωρινό χαρακτήρα. Επιδιώκουμε να εμπλουτιστούν και, όπου πρέπει, να απαλλαγούν από ενδεχόμενα λάθη.

Αυτούς τους επί μέρους στόχους, μαζί με τον πρώτιστο στόχο, που είναι η απόδοση της οφειλόμενης τιμής, εξυπηρετεί η εμφάνιση της ιστοσελίδας corfucommunists.gr, η οποία είναι ιδιωτική ιστοσελίδα.

Ως ιδιωτική ιστοσελίδα πρέπει να πούμε ότι, αυτονόητα, ουδεμία ευθύνη φέρει ή βαρύνει το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας για το περιεχόμενό της. Χαιρόμαστε για τη βοήθεια σειράς μελών και φίλων της Οργάνωσης Κέρκυρας του ΚΚΕ. Καθιστούμε όμως απολύτως σαφές ότι η ευθύνη των υλικών βαρύνει μόνο την ιστοσελίδα μας.

Ξεκινάμε σήμερα. Σταδιακά, κάθε εβδομάδα ίσως, ο κατάλογος των αγωνιστών θα διευρύνεται. Νέα πρόσωπα θα προστίθενται. Συγχρόνως, θα εμπλουτίζονται και θα βελτιώνονται τα υπάρχοντα υλικά, ανάλογα με τη ροή νέων πληροφοριών και στοιχείων. Έτσι θα προχωρήσουμε, με στόχο την ολοκλήρωση του μη κερδοσκοπικού αυτού έργου. Οι προφορικές μαρτυρίες, όπου πρέπει, θα αναπληρώνουν την απουσία αρχειακών υλικών. Είναι δεκάδες τα πρόσωπα για τα οποία συνεχίζεται η αναζήτηση, συλλογή και επεξεργασία στοιχείων.

Αν και είναι αυτονόητο, οφείλουμε να τονίσουμε, ακόμη, ότι φυσικά δεν ξεκινήσαμε από το μηδέν. Έχουμε λάβει υπόψη μας και αξιοποιούμε απομνημονεύματα αγωνιστών, πολύτιμες εργασίες συλλογής και διάσωσης μαρτυριών κομμουνιστών, βιβλία και σημειώσεις αγωνιστών, εκδόσεις του ΚΚΕ και πολυάριθμες άλλες μελέτες και εργασίες. Παράλληλα, έχουμε λάβει υπόψη μας τα υλικά δεκάδων συνεντεύξεων με απογόνους, άλλους συγγενείς ή και συναγωνιστές των προσώπων του παρουσιάζουμε. Όλες οι πηγές θα αναφερθούν, αναλυτικά, με την ολοκλήρωση του έργου.

Στην πραγματικότητα, λόγω του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων που συνεργάζονται και εισφέρουν στοιχεία, το έργο αυτό έχει συλλογικό χαρακτήρα.

Οφείλεται ιδιαίτερη αναφορά σε ορισμένα πρόσωπα για τη συνεισφορά τους στη συγκέντρωση υλικών για παλαιούς αγωνιστές με διαθέσιμα στοιχεία, επιπλέον έρευνα, υποδείξεις, ιδέες και γενικότερα για τη δημιουργία, τη λειτουργία και τον εμπλουτισμό της ιστοσελίδας. Τα πρόσωπα αυτά είναι οι Νίκος Ασπιώτης, Γιώργος Βλάσσης, Κώστας Θύμης, Σπύρος Καββαδίας, Αλέκος Καλησπεράτης, Κώστας Κάρρας, Παύλος Κουρσάρης, Σπύρος Κρασάκης, Αγγελική Μέμμου, Αφροδίτη Μέμμου, Μαριάννα Τσαγκάρη. Πραγματικά πολύτιμη η συμβολή τους.

Η προφορική Ιστορία, ως γνωστόν, έχει τα τελευταία χρόνια καταξιωθεί ως ιδιαίτερης σημασίας για την τεκμηρίωση της ιστορικής έρευνας και την καταγραφή της Ιστορίας. Ωστόσο δεν διεκδικούμε δάφνες παρουσίασης κάποιου ανάλογου έργου. Όλα τα κείμενα έχουν δημοσιογραφικό χαρακτήρα και είναι, εννοείται, τόσο αντικειμενικά όσο και οι πεποιθήσεις μας. Πρόθεσή μας είναι να καταγραφεί ο σπουδαίος ρόλος που διαδραμάτισαν οι εξεταζόμενοι αγωνιστές στο να παραμείνουν στην Κέρκυρα διαρκώς ζωντανή η πεποίθηση ότι ο αγώνας του λαού είναι απαραίτητος για να πηγαίνουμε μπροστά, διαρκώς ζωντανό και ελπιδοφόρο το πολιτικό κίνημα που πρεσβεύει τη μετάβαση σε μια «δημοκρατία κομμουνιστική», όπως έγραφε το 1860 στην πόλη της Κέρκυρας ο Ν. Κονεμένος. Δεν είμαστε και δεν φιλοδοξήσαμε να γίνουμε ιστορικοί ερευνητές με την επιστημονική έννοια του όρου ή, πολύ περισσότερο, ιστορικοί.

Κερκυραίοι σε προδικτατορική Μαραθώνια πορεία Ειρήνης

Ακόμη, αν και είναι κι αυτό αυτονόητο, θεωρούμε σκόπιμο να υπογραμμίσουμε ότι δεν επιθυμούμε να ηρωοποιήσουμε ή να αγιοποιήσουμε κανέναν αγωνιστή. Δεν χρειάζεται άλλωστε. Ούτε εξετάζουμε συνολικά ούτε αποτιμούμε συνολικά ανθρώπους και αγωνιστές. Πλευρές της αγωνιστικής δράσης τους παρουσιάζουμε. Όπως είναι φυσικό, κάθε αγωνιστής είχε τη δική του, ιδιαίτερη διαδρομή. Τα δικά του προτερήματα και τα δικά του ελαττώματα ίσως. Τις δικές του προσωπικές αντοχές. Επίσης, δεν στεκόμαστε σε εσωκομματικά ζητήματα, όπου υπήρξαν τέτοια. Στεκόμαστε με τον ίδιο, πλήρη σεβασμό απέναντι σε όλους. Αναδεικνύουμε, χωρίς διακρίσεις, τις αγωνιστικές αρετές που επέδειξαν για τα συμφέροντα του λαού σε κάποια περίοδο της ζωής τους ή σε ολόκληρη τη ζωή τους. 

Η Αλέκα Παπαρήγα -που είχε πρώτη φορά επισκεφθεί το νησί σε ηλικία έξι ετών με τη μητέρα της για να συναντήσουν τον πατέρα της στις φυλακές- σε πολιτική συγκέντρωση στην Κέρκυρα τα μέσα της δεκαετίας του 1990

Όλοι τους και όλες τους είτε γεννήθηκαν είτε μεγάλωσαν είτε έζησαν τα περισσότερα χρόνια της ζωής τους στην Κέρκυρα. Αγωνίστηκαν με συνέπεια, άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, για μεγάλο ή μικρότερο χρονικό διάστημα, για τα λαϊκά συμφέροντα και τη σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία, κυρίως μέσα από τις γραμμές ή στο πλευρό του ΚΚΕ. Ακόμη και αν διαχώρισαν τη θέση τους και τάχθηκαν για λίγο ή για πολύ με άλλες πολιτικές δυνάμεις, δεν προκύπτει ότι το έπραξαν για να ωφεληθούν από το καπιταλιστικό σύστημα. Δεν το υπηρέτησαν, σύμφωνα με την έρευνα αυτή, δεν έγιναν μέρος του, τουλάχιστον για πολύ και συνειδητά, ακόμη κι αν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ίσως και το αντίθετο. Διατήρησαν, μερικώς έστω, αξίες και ιδέες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και του οράματος της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση, υπήρξαν αγωνιστές του ΚΚΕ ή συμπορεύτηκαν αγωνιστικά με το ΚΚΕ κάποια περίοδο και πρέσβευαν, όχι πάντα σε πλήρη συμφωνία με αυτό, μια σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία.

Εκδήλωση της ΚΝΕ στο Λαζαρέτο, 2015

Ας σημειώσουμε, ακόμη, ότι ο όγκος των υλικών που παρατίθενται για κάθε αγωνιστή δεν είναι πάντα ανάλογος της αγωνιστικής δράσης και προσφοράς του. Καθορίζεται, κυρίως, από τη διαθεσιμότητα στοιχείων. Η συλλογή στοιχείων συνεχίζεται άλλωστε για όλα τα πρόσωπα. Κανένα κείμενο για κανέναν αγωνιστή δεν θεωρείται ολοκληρωμένο.

Προκαταβολικά να πούμε ότι το έργο αυτό, όπως σταδιακά θα παρουσιαστεί ολοκληρωμένο, αφιερώνεται:

- Στον Κερκυραίο κομμουνιστή αξιωματικό, ταγματάρχη πεζικού _τιμημένο νεκρό_ του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Αλέκο Πρίφτη.

- Στον Κερκυραίο ΕΠΟΝίτη Γιάννη Ρουβά που δολοφονήθηκε από τους Ναζί, σε ηλικία 16 ετών, το 1944.

- Στον Κερκυραίο γενναίο ιερέα Αλέξανδρο Περδικομάτη που εκτελέστηκε από τα Ες Ες το 1945.

- Στο ένδοξο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

Η κοινωνία μας, νομίζουμε, δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο χωρίς το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ή, πολύ περισσότερο, εναντίον του.

Οι προσωπικότητες που διαμορφώθηκαν και αγωνίστηκαν στις γραμμές του είναι, θα μπορούσε να πει κανείς, μία ακόμη απόδειξη γι' αυτό. 

Καταλήγοντας, ας πούμε και τούτο: υπάρχουν περίοδοι στην Ιστορία κάθε λαού που όλα σχεδόν μοιάζουν να κινούνται προς τα πίσω, αντί μπροστά. Όπως τώρα ίσως. Τότε κινδυνεύει να θολώσει η μνήμη και να αποδυναμωθεί η κρίση. Δίνεται η εντύπωση πως η κοινωνία μένει θεατής των εξελίξεων, αμέτοχη  και έρμαιο των ορέξεων εκείνων που αποφασίζουν για εμάς χωρίς εμάς. Ο αναστοχασμός μπορεί, ενδεχομένως, να φανεί χρήσιμος.

Πάντ' ανοιχτά, πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής, συνέστησε ο Σολωμός, γράφοντας στην Κέρκυρα τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους».

Με την ελπίδα ότι θα ολοκληρωθεί επιτυχώς το έργο,

Χρήστος Κορφιάτης

18 Δεκεμβρίου 2019