Με ένα τριήμερο εκδηλώσεων που περιλαμβάνει –για πρώτη φορά στα ελληνικά χρονικά– την παρουσίαση σειράς μελοποιημένων ποιημάτων του από Χορωδιακό Σύνολο υψηλού επιπέδου, στους μελωδικούς ρυθμούς του Μίκη Θεοδωράκη όπως αξέχαστα άρχισαν να γίνονται ευρέως γνωστά στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με τη φωνή του Κερκυραίου ερμηνευτή Πέτρου Πανδή, η πνευματική Κέρκυρα τιμά το έργο του μεγάλου ποιητή που θεωρήθηκε ως ο «Ποιητής της Ήττας», ενώ ο ίδιος έγραψε: «Όμως εγώ δεν παραδέχθηκα την ήττα»!

Μιλάμε βεβαίως για τον Σαλονικιό με κρητική ρίζα μέγα ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005). 

Σ' εκείνον η 73χρονη πια Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών (ΕΚΣ) αφιερώνει το φετινό -εικοστό  στη σειρά χρονολογικά- νοεμβριάτικο Επιστημονικό της Συνέδριο. Διεξάγεται από σήμερα Παρασκευή το απόγιομα έως την Κυριακή το μεσημέρι. Ο τίτλος του είναι «Μανόλης Αναγνωστάκης. Δρόμοι παλιοί που αγάπησα... Εκατό χρόνια από τη γέννησή του - Είκοσι χρόνια από τον θάνατό του». Σαράντα δύο τον αριθμό, φιλόλογοι πανεπιστημιακοί, ιστορικοί ερευνητές, άλλοι άνθρωποι του τομέα του Πολιτισμού με ποιητικά ενδιαφέροντα και μαζί τους ένας Κερκυραίος παλιός του γνώριμος στη Σαλονίκη από τα χρόνια του αγώνα ενάντια στη χούντα των συνταγματαρχών και της πρώιμης μεταπολίτευσης, επίσης εργάτης της ποίησης και γιατρός ακτινολόγος όπως εκείνος, σμίγουν για να μιλήσουν και να συζητήσουν για το έργο του, την προσωπικότητά του, την προσφορά του στην πνευματική ύψωση του τόπου. Στις 18:30 σήμερα είναι προγραμματισμένη «Στρογγυλή Τράπεζα», με θέμα «Στους “δρόμους” του Μανόλη Αναγνωστάκη».

Πού αλλού πιο ταιριαστά, φυσικά, από το κερκυραϊκό σπίτι του πατέρα της νεοελληνικής ποίησης, Διονύσιου Σολωμού, στα Μουράγια της πόλης της Κέρκυρας. 

Η Δημοτική Χορωδία San Giacomo της Κέρκυρας, με επικεφαλής τον καταξιωμένο μαέστρο της Άντονι Ιβανόφ, εισφέρει απόψε κιόλας τον δικό της μουσικό οβολό στο γεγονός. Στις 21:00 σήμερα στο Πνευματικό

Κέντρο «Αρχιεπίσκοπος Α. Bαρθαλίτης», στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Συνεδρίου βέβαια, παρουσιάζει κάποια διαμάντια της ποίησης του Αναγνωστάκη, όπως τα απογείωσε στο μουσικό σύμπαν του ο Μίκης Θεοδωράκης. Τέσσερα τουλάχιστον, όπως μάθαμε. Το χορωδιακό εγχείρημα είναι τολμηρό. Οπωσδήποτε θ' ακούσουμε τους αριστουργηματικούς στίχους του «Όταν μιαν άνοιξη χαμογελάσει», σε διασκευή του Σπύρου Μαυρόπουλου. Φυσικά, τους «Δρόμους παλιούς», με τον Παναγή Μπαρμπάτη να έχει την πρωτοβουλία της διασκευής. Ο Χαράλαμπος Ναβροζίδης διασκεύασε επίσης για τη Χορωδία δύο άλλα αγαπημένα τραγούδια του ποιητή που κάποτε χρησιμοποίησε και το σατιρικό ψευδώνυμο-προσωπείο Μανούσος Φάσσης: το «Έφτασες αργά» και το «Ήτανε νέοι». Συμπράττουν επίσης ο βαρύτονος Σπύρος Σουέρεφ  στους «Δρόμους...», η Βανέσα Μάνδυλα σολίστ με όμποε και ο Παναγιώτης Γαρμπής στο πιάνο. Συναυλία πρώτων εκτελέσεων σε πανελλήνια κλίμακα, άξια για καλή μαγνητοσκόπηση! 

Ο παλιός Κερκυραίος γνώριμος και φίλος του ποιητή από τη Σαλονίκη -που δεν έτυχε να επισκεφθεί ποτέ την Κέρκυρα- δεν είναι άλλος από τον βασανισμένο κι αυτόν επί χούντας, φοιτητή τότε της Ιατρικής στη Σαλονίκη, Θεοτόκη Ζερβό των κατοπινών σεμνών ποιητικών συλλογών όπως ο «Λογοκλόνος» του, μέλους της εκδοτικής ομάδας του κερκυραϊκού φιλολογικού - λογοτεχνικού περιοδικού «Πόρφυρας». 

Κατάφερε και ψάχνοντας-ψάχνοντας εντόπισε τη φωτογραφία που μόλις είδατε. Ο ίδιος δεξιά, δίπλα του ο Τίτος Πατρίκιος, μετά η Ρέα Γαλανάκη και αριστερά ο ποιητής που μας είπε «Θα μείνω κι εγώ μαζί σας μες στη βάρκα». Είναι από συνάντηση λογοτεχνών στη συμπρωτεύουσα, με θέμα τη μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία, έναν χρόνο περίπου μετά την πτώση της χούντας.     

Ο ίδιος, τιμητικά, θα ανοίξει και τον κύκλο των εισηγήσεων στο Συνέδριο. Επικαιροποιημένοι, μάλλον, παλιοί και εύστοχοι σχολιασμοί του για τον υποτιθέμενο Φάσση: «Η θεραπευτική ελαφρότητα του φαίνεσθαι στον Μανούσο Φάσση». Ένα κείμενό του που σε πρώτη μορφή του, γραμμένο ακόμη παλιότερα, το 1996 ο Νάσος Βαγενάς το συμπεριέλαβε σε τόμο του με τον τίτλο «Για τον Αναγνωστάκη, Κριτικά κείμενα - Επιλογή». Η πρώτη δημοσίευση είχε γίνει στο περιοδικό «Ακτή Λευκωσίας».  

Αν ο Ζερβός είναι -καθυστερημένα ίσως- ο πρώτος Κερκυραίος λογοτέχνης που γνωρίζουμε πως τότε ασχολήθηκε κριτικά με τον Μ. Αν., ο τελευταίος είχε ανοίξει τον διάλογο με την Κέρκυρα από το 1961. Τότε, στο περιοδικό του «Κριτική» που εστάθηκε η αφορμή να συνδεθεί με στενή φιλία με τον Θεοδωράκη, αφιέρωσε ένα από τα σχόλιά του στην ανακάλυψη του πολύ ιδιαίτερου ποιητικού και ψυχικού κόσμου του παραμελημένου ακόμη και από τους δικούς μας κριτικούς λογοτεχνίας Κερκυραίου ομοϊδεάτη του ποιητή, Γιάννη Χονδρογιάννη, δημιουργού της ποιητικής συλλογής «Στο Δείλι των Χιμαιρών»! 

Ο μεγάλος ποιητής ήταν, τολμούμε να πούμε, βαθύς γνώστης και μελετητής τουλάχιστον των πιο γνωστών ονομάτων της κερκυραϊκής λογοτεχνικής παραγωγής. Αν ο Θεοδωράκης συνέδεσε το πρώτο μέρος της πρώτης συναυλίας του στην Αθήνα τις αρχές της δεκαετίας του 1950 με τη «Λήθη» του Λορέντζου Μαβίλη, ο Αναγνωστάκης επέλεξε τέσσερα άλλα ποιήματα του Μαβίλη για στην προσωπική ανθολογία του με τον τίτλο «Η Χαμηλή Φωνή, Τα λυρικά μιας περασμένης εποχής στους παλιούς ρυθμούς», που κυκλοφόρησε το 1990. Ήταν τα ποιήματά του «Μούχρωμα», «Φάληρο», «Χαραυγή» και «Του Κάκου». Επέλεξε, επίσης, το ποίημα «Αριθμοί» του Φώτου Γιοφύλλη Κι όταν το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), το 1996, του ζήτησε να προτείνει για μια λιτή έκδοσή του στη σειρά «Βιβλιογραφικές Προτάσεις», δέκα βιβλία που θα μπορούσαν να ενταχθούν σε ενότητα με τον τίτλο «19ος αιώνας Ελληνική πεζογραφία», λαμβάνοντας υπόψη και συγγραφείς που ωρίμασαν λογοτεχνικά στις αρχές του επόμενου αιώνα, συμπεριέλαβε σε αυτά ένα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, που τον γοήτευσε, φαίνεται, πολύ. Το έργο του με τον Αστραπόγιαννο, τον «Κατάδικο».

Η εκτίμηση, η απήχηση στο κερκυραϊκό κοινό και η απόδοση τιμής εκ μέρους Κερκυραίων λογοτεχνών και ευρύτερα καλλιτεχνών στον Μ. Αν., όπως θα ανέμενε κανείς, έχει αποτυπωθεί θαυμάσια και σε εικαστικά έργα. 

Ένα το είδατε στην κορυφή αυτού του θέματος. Πρόκειται για έργο του Σπύρου Κουρσάρη (βινυλικό σε χαρτόνι, 50 Χ 70 εκ.). Ο τίτλος του είναι στίχος από το περίφημο ποίημα «Το σκάκι», το τραγουδισμένο από τον Επτανήσιο ερμηνευτή Γεράσιμο Ανδρεάτο; «... δεν έχει τέλος η παρτίδα»! 

Φτιάχτηκε και παρουσιάστηκε το 2000 στον τόπο καταγωγής του ποιητή, στην Κρήτη, σε εικαστική έκθεση που οργάνωσε ο πάντα δραστήριος κρητικός Όμιλος Φίλων Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, με τίτλο «17 εικαστικοί για τον Μ. Αναγνωστάκη».   

Είδατε λίγο νωρίτερα εξάλλου μια θαυμάσια ξυλογραφία (34,5 Χ 27 εκ.) που τιτλοφορείται βέβαια «Μανόλης Αναγνωστάκης». Φτιάχτηκε κι αυτό το 2000 και είναι δημιουργία της χαράκτριας Άριας Κομιανού.

Το περιοδικό «Πόρφυρας» αριθμεί τουλάχιστον πέντε τεύχη του (αρ. 64-65 διπλό τεύχος το 1993, 86 το 1998, 116 το 2005, 119 το 2006 και 153 το 2014), από όσο γνωρίζουμε, με εξαιρετικά κείμενα και αφιερώματα στον σπουδαίο λογοτέχνη που έψεξε τους «μαστροπούς ποιητές», συμπεριλαμβανομένου ενός μικρού κειμένου που έγραψε ο ίδιος ο ποιητής, για τον μεγάλο Ανδρέα Κάλβο. 

Αυτό συνέβη το 1993. Ακολούθησαν δημοσιεύματα για τον ποιητή με τις υπογραφές, μεταξύ άλλων, του Ευριπίδη Γαραντούδη για ποιήματα του Μ. Φάσση, της Γιώτας Τεμπρίδου («Μια παρτίδα σκάκι και τουλάχιστον άλλη μια»), της Θάλειας Ιερωνυμάκη («Ειδολογικά ίχνη στο έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη: από την εφηβεία στην ωριμότητα»), του Γεράσιμου Ρομποτή («Ο Στόχος, η σιωπή και το ΥΓ.»), της Εύας Γανίδου («Ο Αναγνωστάκης του λόγου και της σιωπής»), του Φίλιππου Φιλίππου («Μανόλης Αναγνωστάκης - Νίκος Καββαδίας, Μια φιλία, η μουσική και η θάλασσα»), της Μιχαήλας Καραμπίνη-Ιατρού («Μερικά τινά για τον λόγιο Αναγνωστάκη»), της Αγγέλας Καστρινάκη («Γυρίστε στο βοριά τη ρότα του καραβιού, Τα ξάρτια αντέχουν»), του Θανάση Μαρκόπουλου («Από τους δρόμους της Ιστορίας στους δρόμους της σιωπής») και άλλων για άλλες πτυχές και με ποικίλες ερμηνείες του έργου και της προσωπικότητας του Μ. Αν. 

Μαζί, βέβαια, το κορυφαίο έργο του διαπρεπούς καθηγητή του Ιονίου Πανεπιστημίου, στην Κέρκυρα, Γιάννη Δάλλα, το 2007, για τον ποιητή που πίστευε πως η ποίηση πρέπει να καταγράφει την εποχή της, αλλά και να μάχεται για την εποχή της. Το έργο του «Μανόλης Αναγνωστάκης. Ποίηση και ιδεολογία», που και παρουσιάστηκε και σχολιάστηκε.     

Εξαιρετικά δημοσιεύματα από Κερκυραίους και για Κερκυραίους σε σχέση με τον μεγάλο ποιητή δημοσιεύτηκαν, εξάλλου, ιδιαιτέρως στην Κύπρο, κυρίως από τον Γιώργο Μύαρη (όπως το «Η πρόγνωσίς σας ασφαλής, Θα πέσει η πόλις», το 2008, στην «Ακτή Λευκωσίας») και από τον Σάββα Παύλου («Για τον Μανούσο Φάσση και το Θεοτόκη Ζερβό», το 1993, στο ίδιο περιοδικό). 

Την επομένη του θανάτου του ποιητή, το 2005, ο Κερκυραίος πανεπιστημιακός Γιάννης Βούλγαρης είχε παρουσιάσει στην εφημερίδα Τα Νέα άρθρο-αποχαιρετισμό του, τιτλοφορώντας το: «Ο αριστερός Αναγνωστάκης σώπασε, όταν έπαψε να έχει ανάγκη τον τραγικό Αναγνωστάκη - Ο μνήμων, ο είρων, ο ασίγαστος».

Τραγούδησε πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο Κερκυραίο τον αξέχαστο ποιητή, που νίκησε με τους στίχους του την ήττα του λαϊκού κινήματος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) τα μεταπολεμικά χρόνια, ο μεγάλος ερμηνευτής Πέτρος Πανδής, στο πλάι του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και σε συναυλίες με διεύθυνση του Σταύρου Ξαρχάκου, αρχικά με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά, στη συνέχεια και με τη Μαρία Φαραντούρη. 

Ποιος δεν τον έχει τραγουδήσει μαζί του «Και περνούσαν και περνούσανε τα τραμ...», ευρύτερα στις περίφημες «Μπαλάντες» Θεοδωράκη - Αναγνωστάκη που ηχογραφήθηκαν στην Αθήνα το 1975. Λίγο νωρίτερα, είχε τραγουδήσει τον «Χάρη 1944» στο Αννόβερο. Στο Παρίσι, το 1973, είχε τραγουδήσει, σε πρώτη ηχογράφηση, το «Μιλώ». 

* Οφείλονται ευχαριστίες συνεργασίας στον Όμιλο Φίλων Ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, καθώς και στους Δημήτρη Δασκαλόπουλο, Γιώργο Μύαρη, Εύα Περπυράκη και Μίλτο Πολυβίου. 

ΟΡΦΕΑΣ ΡΙΤΣΟΣ