Για πρώτη φορά ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας διαβαίνει σήμερα χωρίς χειροπέδες ή αλυσίδες στα χέρια και στα πόδια, όπως είχε συμβεί με τον Χαρίλαο Φλωράκη το 1954 και άλλους νωρίτερα, την πύλη στις χτισμένες πριν από 185 χρόνια φυλακές της Κέρκυρας.
Είναι ιστορικής αξίας, ασφαλώς, η σημερινή επίσκεψη του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα στις φυλακές του νησιού μας. Κυρίως για το Κόμμα αυτό βέβαια, αλλά όχι μόνο. Άλλο τόσο ίσως ευρύτερα για τον πολύπαθο λαό της Κέρκυρας και γενικότερα της Επτανήσου, που άξιοι γιοι του επί 140 περίπου χρόνια πριν ακόμη ιδρυθεί το ΚΚΕ μέχρι και την έβδομη δεκαετία του εικοστού αιώνα, από τον μακρινό 19ο αιώνα και τις δεκαετίες της ύστερης αγγλικής «Προστασίας» στα νησιά του Ιονίου, σ' αυτή τη φυλακή-σύμβολο της σολωμικής «Ψεύτρας Λευτεριάς» του λαού μας υπέφεραν, μαρτύρησαν κιόλας. Από Άγγλους, Έλληνες, Ιταλούς, Γερμανούς και πάλι Έλληνες.
Είναι αμέτρητοι όλοι εκείνοι οι Κερκυραίοι και άλλοι Επτανήσιοι. Ριζοσπάστες αγωνιστές του καιρού εκείνου, κατοπινοί ηγέτες του αγροτικού κινήματος πρώτα και του εργατικού αργότερα, πρώιμοι σοσιαλιστές - κομμουνιστές και άλλοι δημοκράτες, υποστηρικτές από το 1918 και μετά του νεαρού Κόμματος της εργατικής τάξης και μιας απαλλαγμένης από τη συντριπτική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο δίκαιης κοινωνίας, ευρύτερα κοινωνικοί αγωνιστές, μαχητές -ακόμη και Επτανήσιοι μαθητές- του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ την περίοδο της Κατοχής, άλλοι της ΕΔΑ αργότερα, αντιδικτατορικοί αγωνιστές του ΚΚΕ ή συνεργαζόμενοι και με το ΚΚΕ δημοκράτες την περίοδο της Χούντας.
Αγωνίστηκαν με σθένος και πίστη όμοια θαρρείς μ' εκείνη που παρέδωσε ως αιώνια διδαχή ο Ζακύνθιος εθνικός βάρδος:
Χαρές και πλούτη κι αν χαθούν,
και τα βασίλεια κι όλα,
τίποτα δεν είναι σαν στητή,
μένει η ψυχή κι ολόρθη!
Η ζωή τους ήταν αντανάκλαση μιας άλλης αιώνιας παρακαταθήκης του:
Η δύναμή σας πέλαγος
η θέλησή μου βράχος!
Το 1850 με την κερκυραϊκή εφημερίδα τους «Ριζοσπάστης» οι Επτανήσιοι Ριζοσπάστες, στις συνθήκες της αγγλικής βαρβαρότητας, είχαν διακηρύξει την ακατάβλητη αντίθεσή τους στο καθεστώς των «σιδηρών δεσμών», των «συκοφαντιών, καταδιωγμών, φυλακίσεων και εξοριών», των «φρικαλέων μέσων» εις βάρος του επτανησιακού λαού. Δεν υπάρχει εθνική ελευθερία, διακήρυσσαν συγχρόνως στους πολιτικούς και κοινωνικούς δυνάστες τους, χωρίς κοινωνική ελευθερία.
Σε άρθρο του ο ίδιος ο Καρλ Μαρξ το 1858 έγραψε στο Λονδίνο και το 1859 δημοσίευσε σε εφημερίδα στη Νέα Υόρκη για την τερατώδη βρετανική βία στην Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά, τη Λευκάδα και τ' άλλα κατεχόμενα Ιόνια νησιά: «Σ' έναν πληθυσμό 200.000 ψυχών, οι 8.000 τιμωρήθηκαν με απαγχονισμό, μαστίγωση, φυλάκιση κι εξορία. Γυναίκες και παιδιά μαστιγώθηκαν μέχρις αίματος». Πώς να μπορούσε να φανταστεί κιόλας ο υπέρμαχος αυτός των πιο μεγάλων ελευθεριών των λαών ότι η αγγλική φυλακή στην παραδεισένια Κέρκυρα θα γινόταν κολαστήριο, προαύλιο θανάτου ή και τάφος για τους πιο δυνατούς Έλληνες υποστηρικτές των απελευθερωτικών ιδεών του ακόμα κι έναν αιώνα μετά τον θάνατό του και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα! Η φυλακή της Κέρκυρας, απαντούσαν τότε οι Βρετανοί αρμοστές, ήταν σύγχρονη!
Για να έλθουμε στον εικοστό αιώνα, ένας συνεχιστής εκείνων των καλύτερων ριζοσπαστικών λαϊκών παραδόσεων, γιατρός από το κερκυραϊκό χωριό Σπαρτίλας στις πλαγιές του βουνού Παντοκράτορας που είχε συναντήσει στην Ελβετία τον Ρώσο επαναστάτη Λένιν, έμελλε να φυλακιστεί στην ίδια φυλακή πολλές φορές και τόσο αμείλικτα ώστε να πάθει εκεί φυματίωση και να πεθάνει από αυτήν, σε ηλικία 45 ετών, το 1922. Στην αγροτική και βιομηχανική Κέρκυρα διακήρυσσε, βλέπετε, κόντρα στην αδίστακτη κυρίαρχη τάξη της εποχής, πως ο λαός δικαιούται να γίνει παντοκράτορας κάνοντας πράξη τις ιδέες του Λένιν.
Ο Στέφανος Γισδάκης, από το χωριό αυτό που ανέδειξε και κοινωνικό αγωνιστή με το όνομα Λένιν Γισδάκης, είναι ουσιαστικά ο πρώτος μάρτυρας του σοσιαλιστικού - κομμουνιστικού κινήματος της Κέρκυρας, που η Οργάνωσή του, ως διάδοχος του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κέρκυρας επτά χρόνια μετά τη δική του ίδρυση το 1911, αποτέλεσε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του νέου Κόμματος της ελληνικής εργατικής τάξης και των συμμάχων της τον Νοέμβρη του 1918.
Συγχωριανός του, με «θητεία» κι αυτός στις ίδιες φυλακές, ο Άγις Στίνας άφησε την εξής μαρτυρία για τους αγώνες και τα πάθη του Στέφανου Γισδάκη: «Ήταν ο πιο μαχητικός σοσιαλιστής της εποχής του, ίσως όχι μόνον για την Κέρκυρα, αλλά και για όλη την Ελλάδα. Ήταν ο μόνος από τους παλιούς σοσιαλιστές στην Κέρκυρα που είχε γνωρίσει πολλές φορές τις φυλακές και οι απίστευτα θαρραλέες απολογίες του είχαν αφήσει εποχή στο νησί». Επικήδειος για τον Γισδάκη είχε δημοσιευτεί στον «Ριζοσπάστη».
Ο κομμουνιστής τότε Στίνας ή Σπύρος Πρίφτης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν σχεδόν διαρκώς στη φυλακή από τον Οκτώβρη του 1923 μέχρι τον Μάρτη του 1926 που εκτοπίστηκε στην Ανάφη. Το 1932 πάλι βρέθηκε στην ίδια φυλακή, ώσπου έγινε κι αυτός φυματικός. Σύμφωνα με μαρτυρίες του, τις πιο πολλές φορές έμενε υπόδικος, αλλά οι δίκες του ματαιωνόταν ελλείψει στοιχείων. Μέχρι τότε, βλέπετε, οι κυρίαρχοι δημοκράτες υποτίθεται της εξουσίας δεν είχαν σκαρφιστεί ακόμη τον γνωστό ως «ιδιώνυμο» νόμο του Ελευθέριου Βενιζέλου, που με εισηγητή τον κατοπινό αντιπρόεδρο της δικτατορίας του Μεταξά επικεφαλής του βενιζελικού στρατοπέδου στην Κέρκυρα Κώστα Ζαβιτσιάνο νομοθέτησε την ποινική δίωξη της υποψίας κομμουνιστικής δραστηριότητας!
Όπως μαρτυρεί ωστόσο και το εικονιζόμενο πιο πάνω ποίημα «Καπιταλισμός» του Κερκυραίου ποιητή Γεράσιμου Σπαταλά, από άγνωστη εν πολλοίς σωζόμενη στη βιβλιοθήκη της Βουλής έκδοση ποιητικής συλλογής του το 1915, δεν άργησε καθόλου να τεθεί στο στόχαστρο πρωτοπόρων αγωνιστών της Κέρκυρας η ίδια η καπιταλιστική τάξη πραγμάτων και όχι απλώς κάποια από τις επιμέρους πολιτικές εκδοχές αναπαραγωγής της καπιταλιστικής οργάνωσης και ανάπτυξης της κοινωνίας. Ήταν πολλοί αυτοί που δεν θόλωσαν μπροστά στις διάφορες πολιτικές παραλλαγές και τα μεγάλα λόγια των κάθε λογής υποστηρικτών της αστικής δημοκρατίας.
Αγωνιστές αναγκάζονταν κιόλας να φύγουν προσωρινά από το νησί, πολύ παλιότερα κιόλας από τότε που νομοθετήθηκε η δίωξή τους, όποτε μπορούσαν ν' αποφύγουν τη δαμόκλειο σπάθη της φυλάκισης στο αγγλικό μπουντρούμι, που ήταν η τιμωρία τους για την αποκάλυψη των κοινωνικών δεινών και την υποστήριξη ποικίλων σοσιαλιστικών - κομμουνιστικών ιδεών. Ο Κερκυραίος αγωνιστής Δημήτρης Ζούλας ήταν μόνον ένας απ' αυτούς. Διαθέσιμες, σωσμένες στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη επιστολές του με χρονολογίες 1894 και 1895 από το Παρίσι προς τον πρόεδρο του αθηναϊκού Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου, Σταύρο Καλλέργη, βεβαιώνουν ότι διέφυγε από την Κέρκυρα στην Αθήνα κι από 'κει στο εξωτερικό για έναν τέτοιο λόγο. Ήταν συντάκτης στη βραχύβια κερκυραϊκή εφημερίδα «Σπίθα» και τα τέλη μάλλον του 1893 είχε κυκλοφορήσει αντιπλουτοκρατική μελέτη με τον τίτλο «Απόκρυφα της Κέρκυρας». Το ξεσκέπασμα της αστικής τάξης τού είχε στοιχίσει, όπως γράφει, ποινή εξάμηνης φυλάκισης στο απαίσιο αγγλικό μπουντρούμι.
Πάντα όμως, μέχρι και τους τελευταίους της περιόδου της Χούντας, υπήρχε κερκυραϊκή βοήθεια και υποστήριξη στους Έλληνες -και όχι μόνο τους Κερκυραίους κι Επτανήσιους- κομμουνιστές ή άλλους δημοκράτες κρατούμενους στις φυλακές του νησιού. Πότε κομμουνιστές, πότε άλλοι, ακόμη και γιατροί και δικηγόροι συντηρητικών πολιτικών πεποιθήσεων, έτειναν πολύτιμη χείρα βοήθειας και δεν έλειψαν ποτέ οι λαϊκές διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις αλληλεγγύης που έσωσαν και ζωές. Οι ανθρωπιστικές, οι δημοκρατικές και οι σοσιαλιστικές - κομμουνιστικές ιδέες έγιναν στην Κέρκυρα σχεδόν ένα!
Με την υποστήριξη του κερκυραϊκού λαού το 1911 είχαν αθωωθεί εξάλλου, όπως έγραψε τότε στην κεφαλονίτικη εφημερίδα «Φωστήρ» ο Νίκος Μαζαράκης, Κεφαλονίτες αγωνιστές που είχαν φυλακιστεί επί τρεις μήνες στην Κέρκυρα, επειδή ήταν πρωτεργάτες της ίδρυσης σοσιαλιστικής κίνησης στο Αργοστόλι, διωκόμενοι από «κεφαλαιοκρατική σπείρα».
Στη νότια Κέρκυρα, στην περιοχή της Λευκίμμης, ο αγωνιστής Στέφανος Γαστεράτος άφησε την εξής μαρτυρία για έναν συγχωριανό του: «Φρόντιζε ακόμη και για τους πολιτικούς κρατούμενους από τη δικτατορία Μεταξά, που δεν κατάγονταν από το νησί και είχαν πρόβλημα διατροφής. Τους πήγαινε μία-δύο φορές την εβδομάδα φρέσκα αβγά, τυρί και λοιπά ο ίδιος στη Χώρα, ξεπερνώντας πολλές δυσκολίες».
Ο συγχωριανός του αυτός ήταν ο δολοφονημένος από τους Ιταλούς τον Μάη του 1943 κομμουνιστής ναυτεργάτης Οδυσσέας Κοτινάς. Γνώρισε «από τα μέσα» τις φυλακές του τόπου του το 1933, βάσει του «ιδιώνυμου», πριν εξοριστεί κι αυτός στην Ανάφη. Γιατί; «Γιατί είπε σε κρατικό παράγοντα, που φέρθηκε με αγένεια σε συγχωριανό του: "Τι πράματα είναι αυτά! Ζουλού είμαστε;". Έτυχε να είμαι εκεί, όταν έκανε το ερώτημα. Κάποιος δικολάβος έδωσε την εξήγηση ότι το ρώτημα του 'Δυσσέα έκρυβε …κακή σκέψη, την οποία ο νόμος περί "ιδιώνυμου" τιμωρούσε παραδειγματικά». Ο 'Δυσσέας «χρόνια αγωνιζόταν για τη δημοκρατική ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Εργατικός, νοικοκύρης, παράδειγμα σωστού ανθρώπου».
Ποιος να ξέρει αν έξι χρόνια αργότερα από εκείνο το γεγονός του 1933, το 1939, βρέθηκε στο κελί είτε στην αχτίνα του Κοτινά στη φυλακή ή έλαβε τρόφιμα από εκείνον ο θρυλικός μετέπειτα πρωτομάχος της Εθνικής Αντίστασης Άρης Βελουχιώτης;
Στα νιάτα του ήταν γνώριμος του Γεράσμου Σπαταλά στο άτυπο σοσιαλιστικό καφενείο «Μαύρος Γάτος» που η οικογένεια Σπαταλά άνοιξε στην Αθήνα τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 19ου αιώνα και το επισκεπτόταν κι εκείνος, όπως και οι λογοτέχνες Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Κωστής Παλαμάς, Άγγελος Σικελιανός, Κώστας Βάρναλης, Κώστας Καρυωτάκης και άλλοι διανοούμενοι και αγωνιστές, μαζί και ο γεννημένος το 1894 στην Κέρκυρα σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς ερευνητές πρωτομάρτυρας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος Δημοσθένης Λιγδόπουλος. Ο Άρης Βελουχιώτης είχε ακουστά τις ξακουστές ομορφιές του νησιού, μα ήλθε αντιμέτωπος με την κόλαση του αγγλικού μπουντρουμιού της!
Ταυτισμένη με την Ιστορία του ΚΚΕ και του ΕΛΑΣ, η δόξα του ονόματός του έμεινε άσβεστη στις φυλακές.
Φυλακίστηκε στην Κέρκυρα σε ηλικία 34 ετών το 1939.
Εκεί πιστεύεται ότι συνδέθηκε και με τον Κερκυραίο αγωνιστή Κώστα Τζώνη που πήρε μέρος μαζί με άλλους αγωνιστές στη γνωστή ως «Σύσκεψη της Καισαριανής» συνάντηση υπό τον Άρη Βελουχιώτη τις 15 Μάη 1941 στην Αθήνα, κάτω απ' τη χιτλερική μπότα, για την οργάνωση της ένοπλης αντίστασης στον κατακτητή και την απελευθέρωση της χώρας.
Για τέσσερα περίπου χρόνια από τον Νοέμβρη του 1936, μετά την κήρυξη της δικτατορίας Μεταξά και τις συλλήψεις που ακολούθησαν, στην ίδια φυλακή ήταν ο εικονιζόμενος αριστερά στην πιο πάνω φωτογραφική σύνθεση Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. «Μοιραστήκαμε το κελί σου της Κέρκυρας», αναφέρει ο ιστορικός στίχος του ποιητή Γιάννη Ρίτσου για τη φυλάκισή του σ' αυτό το μπουντρούμι.
Προφανώς ο εικονιζόμενος δεξιά Κωστής Παλαμάς, καθώς «έφυγε» από τη ζωή τις αρχές του 1943, δεν θα πρόλαβε να χαρεί το δοκίμιο «Ο αληθινός Παλαμάς» που ο Νίκος Ζαχαριάδης έγραψε με σκληρό μολύβι σε κομμάτια χαρτιού και λευκό πανί στις φυλακές της Κέρκυρας, αν και στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας το έργο κυκλοφορούσε παράνομα σε δακτυλογραφημένα και πολυγραφημένα αντίτυπα, πριν δημοσιευτεί μέρος του στο παράνομο περιοδικό «Πρωτοπόροι» τα τέλη του 1943. Το δοκίμιο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά ως βιβλίο τον Ιούλιο του 1944 από τις εκδόσεις «Κόκκινη Σημαία» σε απελευθερωμένες ελληνικές πόλεις, ενώ προ πολλού χρόνου ο συγγραφέας είχε μεταφερθεί κρατούμενος από την Κέρκυρα στην Αθήνα για ανακρίσεις από τον εκπαιδευμένο στη Γερμανία στη δίωξη των κομμουνιστών Κερκυραίο αξιωματούχο της Διεύθυνσης της Δίωξης Κομμουνιστών της κρατικής Ασφάλειας Σπύρο Παξινό, οι μεταξικοί μετά τα γνωστά γράμματά του για παλλαϊκό ξεσηκωμό τον είχαν παραδώσει στους Γερμανούς κι εκείνοι τον είχαν στείλει στο βαυαρικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου.
Σε γράμμα του σε κομμουνιστές φοιτητές της Αθήνας τις 15 Απρίλη 1941 είχε παραγγείλει: «Μην ξεχνάτε ούτε στιγμή τους φυλακισμένους και εξορίστους μας. Στην Κέρκυρα κάθε στιγμή η ζωή των καλύτερων παιδιών μας είναι σε άμεσο κίνδυνο από το μαχαίρι του Μεταξά και τις μπότες του Μουσολίνι». Δεν είχε άδικο. Όχι λίγους, η πολιτική και οικονομική ελίτ του νησιού τούς παρέδωσε έγκλειστους στους Ιταλούς μελανοχίτωνες!
Ο πρόλογος εκείνου του βιβλίου για τον Παλαμά, με τίτλο «Λίγα Λόγια», είχε γραφεί στο ίδιο αυτό κάτεργο τον Νοέμβρη του 1937. Τον υπέγραφε ο εικονιζόμενος πάνω σε δημοσίευμα του «Ριζοσπάστη» συγκρατούμενος δάσκαλος Γιάννης Ζέβγος από την Αρκαδία, άλλο ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, που η οικογένειά του συγγένεψε με τον Γραμματέα της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας τα τέλη του 1943 Βασίλη Άνθη, έγκλειστο νωρίτερα από τους Ιταλούς στη μαρτυρική κερκυραϊκή νησίδα Λαζαρέτο, ακριβώς απέναντι από το πατρογονικό του σπίτι στον οικισμό Κοντόκαλι, μαζί και με τον κατοπινό πρόεδρο του ΚΚΕ Απόστολο Γκρόζο. Είχε πρωταγωνιστήσει ο Ζέβγος στη σύνθεση έργων επιστημονικής ταξικής ανάλυσης της ελληνικής κοινωνίας. Δολοφονήθηκε το 1947 στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε μεταβεί για να συνδράμει εξεταστική Επιτροπή του ΟΗΕ.
Ήταν εκείνος που τον Απρίλιο του 1936 σε άρθρο του συνιστούσε τη μελέτη του έργου του Διονύσιου Σολωμού μέσα κι έξω απ' τις φυλακές πάλι και πάλι.
Είχε θρηνήσει κι αυτός στη φυλακή της Κέρκυρας, μια 22α Νοέμβρη σαν μεθαύριο, την εξόντωση ενός 30χρονου αγωνιστή που τα μέλη της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας είχαν αναδείξει Γραμματέα της. Στο πιο στυγνό ίσως πολιτικό έγκλημα στις φυλακές της Κέρκυρας τις 22 Νοέμβρη 1938 υπέκυψε από τα βασανιστήρια ο Χρήστος Μαλτέζος. Φάλαγγα, καυτό λάδι, ορθοστασία δεν έφταναν και οι δεσμοφύλακες - δήμιοι δεν δίστασαν, μπας και του αποσπάσουν δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ, να επιχειρήσουν να τον πεταλώσουν!
Άνοιγε με κόπο τα μάτια και του 'κλειναν.
Έπεσε «από βυθό σε βυθό ώσπου δεν ήταν άλλος».
Σε έκδοση στο Βουκουρέστι το 1963 με τίτλο «Ήρωες και μάρτυρες» συγκρατούμενος του Μαλτέζου διέσωσε μια μοναδική, όπως η εικονιζόμενη πάνω, γραπτή μαρτυρία για τον ηρωισμό του. «Σωστός βράχος» άντεξε σ' όλα τα βασανιστήρια, ακόμη και κηρύσσοντας απεργία πείνας. «Απ' τα ματωμένα χείλια του βγήκαν μονάχα λόγια πίστης και αφοσίωσης για το Κόμμα και το λαό».
Έμεινε παράδειγμα ο ηρωισμός του. Τις 23 Φλεβάρη του 1949 ένας απλός φίλος- υποστηρικτής του ΚΚΕ που δεν είχε γίνει μέλος του, ο 33χρονος Γιώργος Διαβάτης, εφώναξε καθώς τον έπαιρναν στο Λαζαρέτο για εκτέλεση: «Μην υπογράψετε, ρε παιδιά. Κρατήστε. Παιδιά, και σαν τον Μαλτέζο να σας βασανίσουν, μην υπογράψετε αυτή την πουτ... τη δήλωση». Οι φωνές-χωνιά των κρατουμένων, εκείνο το βράδυ, είχαν συγκλονίσει την Κέρκυρα. Αργότερα, εκεί, ο ζωγράφος Ασαντούρ Μπαχαριάν έφτιαξε πορτρέτο του Διαβάτη.
Τι δίκαιες φωνές ήταν εκείνες!
Τις αποτύπωσε σε χαρτί, στο σαν μυθιστόρημα βιβλίο του «Οι Φωνές», αν και ήταν παιδί τότε, ο Νίκος Μητσιάλης που κατοικούσε κοντά στις φυλακές, αποκαλύπτοντας άγνωστες πλευρές της πολύμορφης συμπαράστασης του λαού του νησιού στον αγώνα τους τον παρόμοιο με τον δικό του για ελευθερίες και δικαιώματα
Συμμεριζόμαστε, κατανοούμε τη συγκίνηση και την υπερηφάνεια που σίγουρα θα πλημμυρίζουν σήμερα τον ηγέτη του ΚΚΕ καθώς θα διαβαίνει την πύλη της φυλακής και θα ξεναγείται σε κάποιους προστατευμένους πια ιστορικούς χώρους της, όπου, πέραν των αμέτρητων άλλων βέβαια κομμουνιστών και φίλων του ΚΚΕ στο διάβα του χρόνου, τα μεταπολεμικά χρόνια είχε υποφέρει και ο εικονιζόμενος πάνω αγωνιστής συγγενής του, μέλος της δικής του οικογένειας, Γιώργος Κοντογιάννης.
Δεν υπάρχει, υποθέτουμε, άλλη φυλακή της χώρας που να είναι τόσο στενά δεμένη με την ηρωική ιστορική διαδρομή του ελληνικού εργατικού κινήματος και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Δεν υπάρχει κτίριο στο οποίο η ακατάβλητη δράση τους να αποτυπώνεται πιο δυνατά απ' όση βγάζει ετούτο το αγγλικό μπουντρούμι της Κέρκυρας. Πουθενά.
Αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, από τη Λιβαδειά, ήταν ο Γιώργος Κοντογιάννης. Θερμός υποστηρικτής του ΚΚΕ.
Συντοπίτης με τον εκτελεσμένο τον Αύγουστο του 1949 στο Λαζαρέτο Λουκά Παπαδημητρόπουλο, από τη Λιβαδειά, που κάποια στιγμή στη φυλακή φαινόταν να «λυγίζει» και ύστερα από δέκα μέρες βίαιης μεταφοράς και παραμονής σε χώρους «ανανηψάντων» απαίτησε ανυποχώρητα κι επέστρεψε στην αγκαλιά των συντρόφων του. Αγωνιστής της Αντίστασης κι αυτός, εκτελέστηκε μαζί με άλλους τρεις.
«Ήξερε ότι αυτή η επιστροφή του θα τον οδηγήσει στο δρόμο χωρίς επιστροφή. Και τον προτίμησε», κράτησε σημείωμα ο Αρτινός συγκρατούμενός του Λάμπρος Κασσελούρης. «Κι απόψε πορεύεται μαζί με τους διαλεχτούς συντρόφους του όπως τότε στον αγώνα για τη λευτεριά της πατρίδας του, έτσι κι απόψε στον ύστερο δρόμο. Πέφτουν με την πίστη στην πατρίδα. Για να βρει ο λαός της εκείνο που ποθεί: Δημοκρατία, ειρήνη, δικαιοσύνη κι αδελφοσύνη. Και είναι πεπεισμένοι πως θα 'ρθει κι αυτή η άγια μέρα. Τι κι αν αυτοί θα λείπουν από το προσκλητήριο της ζωής... Θα ζούνε μέσα στις καρδιές των επιζώντων συναγωνιστών τους. Κι αυτό τους φτάνει. Γι' αυτό πορεύονται ψηλόκορμα και σταθερά. Και η σκέψη τους αυτή την ώρα περπατάει βαθιά μέσα στο αύριο. Και χαϊδεύει απαλά κι ανάλαφρα την καινούργια χαρούμενη ιδεατή ζωή».
Αναλογικά με κάθε άλλον νομό, οι Βοιωτοί φαίνεται ότι ήταν αυτοί μεταξύ των κρατουμένων στη φυλακή της Κέρκυρας τα χρόνια 1947-1949 που έχυσαν το περισσότερο αίμα στο μαρτυρικό Λαζαρέτο. Είτε από την Αράχωβα και το μαρτυρικό Δίστομο, είτε από τη Θήβα, τη Λιβαδειά και διάφορα χωριά της Βοιωτίας. Όλοι σχεδόν με τίτλους τιμής κερδισμένους σε μάχες του ΕΛΑΣ εναντίον των Ναζί στα μέρη τους.
Πόσοι υπέφεραν στην ίδια φυλακή και από τη Φθιώτιδα, την ιδιαίτερη πατρίδα του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ; Πολλοί κι αυτοί. Συνολικά για εκατοντάδες ανθρώπους του κι άλλους συμπορευόμενους κυρίως με το Κόμμα αυτό δημοκράτες αγωνιστές που πόνεσαν άδικα στην ίδια φυλακή από το αστικό κράτος, είτε αυτό φόραγε δημοκρατικό μανδύα είτε όχι, κάνει λόγο το ΚΚΕ με σεμνότητα σε εκδόσεις του. Μάλλον είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα να μιλά κανείς για πολύ περισσότερους από χίλιους αγωνιστές μέλη και φίλους του!
Μαζί με τον Λουκά Παπαδημητρόπουλο είχε εκτελεστεί τις 21 Αυγούστου 1949 στο Λαζαρέτο κι ο φυλακισμένος επίσης στην Κέρκυρα 27χρονος Θανάσης Τζαβίδας. Γεωργός από μια επαρχία της Φθιώτιδας, τον Δομοκό, όπου το 1944 ο παππούς του Δημήτρη Κουτσούμπα, ιερέας Δημήτρης Κουτσούμπας, είχε εκτελεστεί από τα γερμανικά στρατεύματα επειδή ήταν υπεύθυνος Αλληλεγγύης του ΕΑΜ στην πόλη και τα χωριά του Δομοκού. Απ' το χωριό Περιβόλι ή Δεριλί, όπου δεν έχουν σβήσει οι μνήμες για τον αντιστασιακό παπά Δημήτρη της Κατοχής, ήταν ο Παπαδημητρόπουλος. Εκεί ο ΓΓ του ΚΚΕ είχε μιλήσει, όπως και παλιότερα, το 2017.
Η Γενική Γραμματέας του ΚΚΕ από το 1991 μέχρι το 2013 Αλέκα Παπαρήγα είχε επισκεφτεί τη φυλακή της Κέρκυρας πριν από επτά δεκαετίες, ενώ ήταν παιδάκι ακόμα, μαζί με την αγωνίστρια μητέρα της Κική Δρόσου. Εκεί βρισκόταν τότε ο Κεφαλονίτης κομμουνιστής πατέρας της Νίκος Δρόσος. Δεκαπέντε περίπου χρόνια πριν από τότε, την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, στην ίδια αυτή κερκυραϊκή φυλακή είχε επίσης υποφέρει ο εικονιζόμενος πάνω, δολοφονημένος το 1949 στη Θεσσαλονίκη, Γραμματέας της Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας, πατέρας του μετέπειτα συζύγου της Θανάση Παπαρήγα, Μήτσος Παπαρήγας. Ανώτατο στέλεχος του ΚΚΕ, Βολιώτης.
Πόσοι Κεφαλονίτες φίλοι και μέλη του ΚΚΕ, αγωνιστές και υποστηρικτές του ΕΑΜ και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, επίσης βρέθηκαν στη φυλακή της Κέρκυρας, ενώ Κερκυραίοι στέλνονταν σ' αυτή της Κεφαλονιάς; Πολλοί, πάρα πολλοί κι αυτοί.
Σαν τον εκτελεσμένο τον Μάη του 1948 στο Λαζαρέτο Νίκο Χάλδα, κτηματία από το χωριό Βαλεριάνος της Κεφαλονιάς. Να τι άνθρωπος ήταν σύμφωνα με τον συμπατριώτη του επιζήσαντα θανατοποινίτη Σπύρο Γαβριελάτο: «Ο Νίκος έβγαλε το Γυμνάσιο με άριστα. Η αγάπη του στις πνευματικές μελέτες και η ευπορία του τού επέτρεψαν να κάνει από προπολεμικά στο σπίτι του μια βιβλιοθήκη με δυό χιλιάδες τόμους βιβλία. Έτσι γνωρίστηκε με Έλληνες και ξένους προοδευτικούς συγγραφείς. Εγκολπώθηκε από τότε στα προοδευτικά ιδανικά. Η ιταλογερμανική κατοχή έθεσε στο Νίκο το καθήκον να ξεκινήσει από τους πρώτους στο Δήμο Εληού την οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης. Ξεκίνησε από Γραμματέας του ΕΑΜ της Κοινότητάς του, πέρασε στην Τομεακή και αργότερα αναδείχτηκε μέλος της Νομαρχιακής Επιτροπής, όπου ήταν και διαφωτιστής. Με τις εκλογές στην Αυτοδιοίκηση εκλέχτηκε Έπαρχος Κραναίας Κεφαλληνίας. Το άνδρωμα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στην Κεφαλονιά συγκλόνισε τους Γερμανούς. Τότε οι Γερμανοί δημιούργησαν και α Τάγματα Ασφαλείας που τους έδωσαν το όνομα ΠΟΚ. Έτσι άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των καταχτητών όπου καίγανε χωριά και εκτελούσαν επιτόπου τους πατριώτες που έπιαναν. Έτσι κάψαν και το σπίτι του Χάλδα και τη βιβλιοθήκη του».
Κατά το μετακατοχικό πογκρόμ εναντίον αγωνιστών φυλακίστηκε. Τον μήνυσαν στελέχη του ΠΟΚ και όχι μόνο καταδικάστηκε στην Πάτρα σε θάνατο με το αιτιολογικό ότι σε μάχη του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών και ταγματασφαλιτών στο χωριό Ατσουπάδες συνέργησε στον θάνατο κάποιων από τους τελευταίους, όχι μόνο καταδικάστηκε συγχρόνως σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση για «εξύβριση του δικαστηρίου», αλλά στη συνέχεια καταδικάστηκε και στην Κεφαλονιά σε δις ισόβια με την εξοργιστική κατηγορία ότι δήθεν συνέπραξε με το ΕΑΜ εναντίον Άγγλων, ενώ οι Άγγλοι είχαν απονείμει δίπλωμα στο ΕΑΜ Κεφαλονιάς, ως Στρατηγείο Μέσης Ανατολής με την υπογραφή του αρχιστράτηγου Αλεξάντερ, για την προσφορά του στον Αγώνα και τη διάσωση Άγγλων αξιωματικών.
Αρχές του 1949 στη φυλακή της Κέρκυρας ο Νίκος Χάλδας απέρριψε ως «ανήθικους» όρους για απονομή χάριτος και διαφυγή στις ΗΠΑ που του πρότεινε εκπρόσωπος του υπουργού Εξωτερικών και ηγέτη του δεξιού Λαϊκού Κόμματος Ντίνου Τσαλδάρη. Στην Κεφαλονιά είχε αρνηθεί να οπλοφορεί. «Δεν μπορούσε να σκίσει ούτε εφημερίδα», έλεγαν για την έμφυτη καλοσύνη του οι συγκρατούμενοί του στην Κέρκυρα.
Ένας φωτεινός ελπιδοφόρος κόσμος γεμάτος αξιοπρέπεια κι Ελλάδα «απ' όπου χαράζει ως όπου βυθά», ως μικρογραφία της, εκατοίκησε τότε και επί δεκαετίες στο πιο αποτρόπαιο κτιριακό δημιούργημα στο νησί της Ναυσικάς και του Δημόδοκου. Δεν υπήρξε νομός και πόλη που να μην είχε ακατάβλητους γελαστούς «αντιπροσώπους» με πίστη στην τελική νίκη του λαού.
Το κτίριο τους θύμιζε πόσο «δράκοντας», σύμφωνα με τον Σπαταλά, είναι ο πραγματικός εαυτός του καπιταλισμού, ο καλοφτιασιδωμένος και κάπως δημοκρατικός βέβαια όταν δεν νιώθει να απειλούνται σοβαρά τα συμφέροντά του από τον λαό.
Δεν μπορεί, εκείνος που σχεδίασε αυτό το τερατούργημα θα αυτοκτόνησε μετά, είπαν κάποτε κάποιοι κρατούμενοι κι από τότε έγινε βεβαιότητα, χωρίς αυτό να τεκμηριώνεται, πως είναι αδύνατο να μη συνέβη όντως έτσι. Εκδίκηση της ψυχής; Παρηγόρια μέχρι να βγει ή για να μη βγει η ψυχή!
Για κάποιους Κερκυραίους αγωνιστές, που συχνά οι κρατικές αρχές προτιμούσαν για λόγους ασφαλείας να τους στέλνουν σε φυλακές στην Ήπειρο, η μεσαιωνική φυλακή συμβόλιζε, τελικά, τη φοβερή Γοργώ του Αρχαιολογικού Μουσείου του νησιού, που απ' τον καιρό της αρχαίας Κέρκυρας υπενθύμιζε πόσο λίγο απέχει από την κόλαση ο αποτυπωμένος σε λαμπρές και πανέμορφες κερκυραϊκές δημιουργίες παράδεισος. Για άλλους παρέπεμπε κιόλας στο αποτρόπαιο πρόσωπο των Ολιγαρχικών του ταξικού κερκυραϊκού Εμφύλιου Πολέμου τον 5ο αιώνα π.Χ.
Πόσα και πόσα ανώτατα στελέχη και «ανώνυμους» απλούς λαϊκούς αγωνιστές και φίλους του ΚΚΕ θα προλάβει να ζωντανέψουν στη μνήμη του ο ΓΓ του ΚΚΕ; Όσοι κι αν έρχονται στον νου, η επίσκεψη-προσκύνημα θα καταγραφεί και ως σημαντική συμβολή σε μια κατάκτηση, πιθανότατα ανεπίστρεπτη πια.
Ο κύβος ερρίφθη, θα μπορούμε να λέμε μετά, για να το πούμε με τρεις ιστορικές λέξεις του Μένανδρου!
Τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο, αφού το πιο φρικαλέο απροσπέλαστο άβατο της Κέρκυρας γίνεται ακόμη και με συντηρητική διακυβέρνηση, μερικώς έστω, επιτέλους βατό!
Από 'δω και πέρα κάποιοι συγκεκριμένοι ιεροί χώροι της φυλακής-κάτεργο, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς πια, θα είναι υπό όρους έστω επισκέψιμοι καταρχάς για τη νεολαία και τον λαό της Κέρκυρας που αμέτρητοι πρόγονοί τους έχουν χύσει αίμα ή και έχασαν τη ζωή τους εκεί, όπως ο Κερκυραίος μαθητής Μακρής που είχε συλληφθεί και φυλακιστεί στο ίδιο αυτό μπουντρούμι μαζί με την ηγεσία του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ τον Σεπτέμβρη του 1942 επί ιταλικής κατοχής και βγήκε νεκρός τον Φλεβάρη του 1943!
Νιώθουμε, όχι αδικαιολόγητα ελπίζουμε, ικανοποίηση ως Επτανήσιοι και για το γεγονός ότι ίσως έχει συμβάλει κατά κάποιον τρόπο στη σημερινή εξέλιξη ένας Επτανήσιος διαγραμμένος εδώ και μήνες από τον ΣΥΡΙΖΑ πρώην υπουργός του. Όσο κι αν εκκρεμούν ακόμη κάποια απ' όσα είχε πει τον Μάρτη του 2017 ανταποκρινόμενος σε διαχρονική αξίωση λαϊκών οργανώσεων και του ΚΚΕ, ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής ήταν εκείνος που έδωσε εντολή τότε, μετά από επίσκεψή του στις φυλακές, «να μετατραπεί σε χώρο ιστορικής μνήμης» ένας τραγικός χώρος ιστορικών κελιών απομόνωσης, κυρίως, μελλοθάνατων. Είχε εξαγγελθεί τότε πως στην είσοδο των μεσαιωνικών αλλά ακόμη ενεργών φυλακών «θα τοποθετηθεί ειδική μαρμάρινη επιγραφή που θα αναφέρεται στις κρατήσεις, στις κακουχίες, στα βασανιστήρια, στις δολοφονίες αυτών των σπουδαίων ανθρώπων», όπως είχε αναγγείλει ο κερκυραϊκός ΣΥΡΙΖΑ, με κατηγορηματική ανακοίνωση βεβαίως. Δεν έχει γίνει ακόμη τίποτα τέτοιο στην είσοδό της, αν και υπάρχει ήδη μια σχετική επιγραφή στο παλαιό «πειθαρχείο» της φυλακής. Πάλι καλά, θα μπορούσε να πει κανείς, για μια εξουσία κεντρική, τοπική και περιφερειακή, που επί πέντε ολόκληρα χρόνια δεν βρήκε ένα ευρώ για το Λαζαρέτο μα βρήκε τον τρόπο να προσφέρει φοροαπαλλαγή τεσσάρων εκατομμυρίων ευρώ παρακαλώ σε διαβόητους Αμερικανούς επενδυτές που φτιάχνουν πραγματικά τσιφλίκια σε αγροτικές εκτάσεις στην Ουκρανία και σαν άλλοι δήμιοι των μεσαιωνικών αυτών φυλακών αλλάζουν τον αδόξαστο στην αξεπέραστη σε ομορφιά κερκυραϊκή περιοχή Ερημίτης εν ονόματι της τουριστικής ανάπτυξης! Οπωσδήποτε όμως δεν είχε άδικο ο Ζακύνθιος πρώην υπουργός όταν εχαρακτήριζε «σπουδαίους» εκείνους τους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές.
Που όλοι τους δεν ήταν κάτι άλλο βέβαια, όπως άλλωστε και οι κατοπινοί κι αυτοί των ημερών μας έξω απ' τις φυλακές, παρά ο «Μικρός Λαός» που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αφήνοντας κάθε τόσο τη βολή του, πολεμά «για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι» ή «κάτω απ' τη γλώσσα του κρατεί τους βόγγους και τα ζήτω κι αν κάνει πως τα τραγουδεί ραγίζουν τα λιθάρια» κατά τον Γιάννη Ρίτσο.
Ατέλειωτος είναι ο κατάλογος του αρχείου μας με «ανώνυμους» μαζί με ευρύτερα γνωστούς Έλληνες δημοκράτες αγωνιστές και υποστηρικτές των ιδεών του ΚΚΕ και του ΕΑΜ μέχρι τη δύση τους, που άλλος λίγο κι άλλος πολύ υπέφεραν σ' αυτές τις φυλακές, όπως και σε άλλες της χώρας, σαν τον εικονιζόμενο πάνω Αντώνη Πέτρουλα. Αντάρτης του ΕΛΑΣ απ' τη λακωνική Μάνη ήταν. Τυπογράφος.
«Η οικογένεια Πέτρουλα έδωσε στον αγώνα για τη λευτεριά δεκάδες νεκρούς, εξόριστους, κυνηγημένους αγωνιστές, αλλά ποτέ δεν έσκυψε το κεφάλι, δεν λιποψύχησε, δεν υποτάχτηκε», έχουν αναφέρει φίλοι του.
Άλλος «άγνωστος» ο Παναγιώτης Καλιβοκάς. Ματαίως η μάνα του Άρτεμις τα μεταπολεμικά χρόνια είχε στείλει στον τότε υπουργό Δικαιοσύνης γράμμα που του 'λεγε: «Ο γιος μου Παναγιώτης κρατείται από χρόνια στις φυλακές Κέρκυρας. Ο πατέρας του και σύζυγός μου Ηλίας είναι 80 χρονών και φυματικός. Εγώ είμαι 65 χρονών και άρρωστη. Ο άλλος μου γιος Αθανάσιος, 30 χρονών, νοσηλεύεται πάσχων από σχιζοφρένεια. Αρρώστησε από τα βασανιστήρια στη Μακρόνησο...».Σε δεκατρία χρόνια φυλάκιση στην Κέρκυρα τον είχαν καταδικάσει, ενώ σε αγώνες έχασε τους γονείς του, δύο αδελφές, δύο θείους, δύο θείες. Συνολικά, μαζί με το σκοτωμένο το 1965 σε λαϊκή διαδήλωση στην Αθήνα ανιψιό του Σωτήρη Πέτρουλα, η ευρύτερη οικογένειά του εισέφερε στους αγώνες είκοσι έξι νεκρούς έχουν πει μέλη της ή τριάντα τρεις όπως βρήκε στις μέρες μας με πληρέστερη νεότερη έρευνά του άλλο μέλος της!
Τον εικονιζόμενο πάνω Νίκο Μαραμπότο τον Μάη του 1949 από τις φυλακές της Κέρκυρας τον πήγαν και τον εκτέλεσαν στην Κεφαλονιά, σε ηλικία 22 χρονών, καθώς είχε ξεσπάσει απειλητική λαϊκή κατακραυγή στην Κέρκυρα για τις εκτελέσεις στο Λαζαρέτο.
Θρύλος ήταν το όνομά του στην Καισαριανή και τις άλλες ανατολικές συνοικίες της Αθήνας την περίοδο της Κατοχής. Ατρόμητος διμοιρίτης του ΕΛΑΣ εναντίον των κατακτητών, έγινε φόβος και τρόμος και συνεργατών τους. «Έδωσε τη ζωή του για το Κόμμα», σύμφωνα με τον αδελφό του Στέλιο.
Στις φυλακές της Κέρκυρας και σε άλλες άντεξε 21 χρόνια ο εικονιζόμενος πάνω Γιαννιώτης αγωνιστής Παντελής Κυρίτσης. Δυνάμεις του ΕΔΕΣ Ηπείρου, όταν με αγγλοαμερικανική διαταγή ανατέθηκε σ' αυτές η απόλυτη διοίκηση της Κέρκυρας εν ονόματι της Συμφωνίας της Καζέρτας εκείνης της εποχής, τον φυλάκισαν πρώτη φορά. Καταδικάστηκε σε θάνατο το 1946.
Με την επιβολή της Χούντας εργάστηκε στην έκδοση της εφημερίδας «Αδούλωτη Αθήνα» και άλλων εντύπων. Παραμένοντας στους κόλπους του ΚΚΕ «μέχρι το τέλος της ζωής του αφιέρωσε την ύπαρξή του στα πιο υψηλά ανθρώπινα ιδανικά, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, για το σοσιαλισμό», έχουν αναφέρει συγγενείς του.
Απ' τις κερκυραϊκές φυλακές στάλθηκε στην Αλικαρνασσό, όπου κι εκτελέστηκε την Πρωτομαγιά του 1955, ως τελευταίος εκτελεσμένος πολιτικός κρατούμενος της φυλακής αυτής της Κρήτης, ο 26χρονος Χρήστος Καρανταής. Το 1952 είχε σταλεί στην Ελλάδα με εντολή του Κόμματός του από το εξωτερικό, όπου είχε φυγαδευτεί. Κατέληξε στην Κέρκυρα έπειτα από φυλακίσεις στην ιδιαίτερη πατρίδα του Κομοτηνή, στην Καβάλα και στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης. Στην απολογία του σε στρατοδικείο είχε πει: «Είμαι από τη γενιά των Μπελογιάννηδων. Αρνούμαι την κατηγορία του κατασκόπου. Ήρθα στην πατρίδα για να αγωνιστώ για την ανεξαρτησία και την ειρήνη». Έμεινε πιστός στο ΚΚΕ και τον λαό.
Δύο άλλα γνωστά ονόματα αγωνιστών που από τις φυλακές της Κέρκυρας μεταφέρθηκαν αλλού για εκτέλεση είναι, μεταξύ άλλων, αυτά του Παναγιώτη Τρυφτανίδη και του Ανέστη Τσαγγέρα. Τους σκότωσαν στο Επταπύργιο Θεσσαλονίκης. Πόσα υπέστη ο πρώτος στο κερκυραϊκό κάτεργο από φύλακες, το 1948, διασώζει γραπτή μαρτυρία: «Κουβαλάνε λιπόθυμο κι αναίσθητο τον Παναγιώτη Τρυφτανίδη από τη Νάουσα. Καθώς τον κατεβάζουν στα σκαλιά για το φαρμακείο, το κεφάλι του κρεμασμένο προς τα πίσω χτυπάει από σκαλί σε σκαλί». Μέσα «σε γέλια των δεσμοφυλάκων».
Μεσσήνιος ΕΛΑΣίτης κομμουνιστής, ο λογιστής Κώστας Λώλας υπηρέτησε υπό τον Κερκυραίο διοικητή του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στη Μεσσηνία, σκοτωμένο σε μάχη εκεί, Γιάννη Σέρβο.
Τον Μάρτη του 1950 μεταφέρθηκε στις φυλακές Κέρκυρας, τον Οκτώβρη του 1952 στις φυλακές Αίγινας κι από 'κει σε άλλες, για να επιστρέψει στην Κέρκυρα τις 30 Σεπτέμβρη 1953, απ' όπου αργότερα τον πήγαν στις φυλακές Αλικαρνασσού, κρατώντας τον ως το 1964. Την Χούντα πάλι πιάστηκε. «Έως το τέλος της ζωής του», σύμφωνα με συγγενείς του, «τίμησε τον τίτλο του μέλους του Κόμματος, υπεράσπισε τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του ΚΚΕ, πάλεψε για το δίκιο και την προοπτική της εργατικής τάξης».
Γόνος πολυμελούς αγροτικής οικογένειας από την Αρκαδία ο ΕΑΜίτης στην Αθήνα Παναγιώτης Σιαμπάνης το 1948 καταδικάστηκε σε ισόβια και από τις φυλακές της Τρίπολης, της Γυάρου, της Αμαλιάδας και της Λευκάδας κατέληξε στο κάτεργο της Κέρκυρας, ενώ το 1952 αθωώθηκε. Πιάστηκε πάλι επί Χούντας. Οι απόγονοί του καμαρώνουν ότι πραγματικά «έμεινε πιστός και αταλάντευτος στις κομμουνιστικές του ιδέες και στο Κόμμα σε όλη του τη ζωή».
Όπως το ίδιο λένε οι δικοί του για τον Τρικαλινό κομμουνιστή, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, Κώστα Βαβίτσα, που πολέμησε στα Χάσια εναντίον των Ιταλών και των Γερμανών. Καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκιση και εκτός από την Κέρκυρα βρέθηκε φυλακισμένος στη Γυάρο, στα Τρίκαλα, στη Θεσσαλονίκη και την Κρήτη. , Με κλονισμένη την υγεία του το 1958 αποφυλακίστηκε, για να εξοριστεί επί Χούντας σε νησιά στο άλλο Πέλαγος. Μετά την πτώση της Χούντας σύρθηκε πάλι σε δικαστήρια και καταδικάστηκε σε πολύμηνη φυλάκιση για τη συμμετοχή του ως υποκινητής μαχητικών κινητοποιήσεων κτηνοτρόφων στα Χάσια με αίτημα την κατάργηση τσιφλικιών. Για τον λαό η ζωή του όλη.
Ο Αιτωλοακαρνάνας αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και συγγραφέας Λάζαρος Τζαμπάζης, μέλος του ΚΚΕ έως τη στερνή πνοή του, πιάστηκε το 1947 και καταδικάστηκε τρεις φορές σε θάνατο. Μέχρι τα μέσα του 1958 παρέμεινε φυλακισμένος στην Κέρκυρα, την Κεφαλονιά και την Αίγινα. Τα βάσανά του περιγράφονται στο βιβλίο του «Φωτιές στη νύχτα», το οποίο εκδόθηκε τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Στα δεκατρία του χρόνια, το 1942, ο Νίκος Βαλσαμίδης συνδέθηκε με το ΕΑΜ Νέων στη Θεσσαλονίκη. Συνελήφθη το 1947, καταδικάστηκε σε δεκατρία χρόνια φυλακή και οδηγήθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας. Το αγωνιστικό του δελτίο περιλαμβάνει ακόμη φυλακίσεις κι εξορίες στο Επταπύργιο, την Αίγινα, τη Γυάρο και τη Μακρόνησο. Ανέπτυξε για πολλά χρόνια σημαντική δράση στο σωματείο τσαγκαράδων Θεσσαλονίκης. Έμεινε στο ΚΚΕ γιατί δεν του πήγαινε Κόμμα άλλο απ' αυτό της εργατικής τάξης.
Από τη Λακωνία, όπου γεννήθηκε το 1922, ο ΕΠΟΝίτης την Κατοχή Γιώργος Λιναρδής βρέθηκε το 1948 στις φυλακές Κέρκυρας, καταδικασμένος στην Τρίπολη δις σε θάνατο. Προηγουμένως τον είχαν κλείσει στις φυλακές της Σπάρτης για δέκα μήνες και τον εξόρισαν στην Ικαρία. Άλλαξε εννιά φυλακές στη ζωή του. Σύμφωνα με τη σύζυγό του, ήταν «ακέραιος χαρακτήρας, καλός πατέρας και οικογενειάρχης, πιστός στα ιδανικά του, αταλάντευτος, αγωνιζόταν από τις γραμμές του ΚΚΕ με ήθος και αξιοπρέπεια ως το τέλος της ζωής του».
Γιαννιώτης, ο Μήτσος Λένης βρέθηκε από μαθητής, το 1948, στη θέση του κατηγορούμενου σε δικαστήριο για πολιτικό αδίκημα. Επιδίωκε, βλέπετε, τη «βιαία ανατροπή του υπάρχοντος κοινωνικού καθεστώτος». Κλείστηκε κι αυτός στις φυλακές Κέρκυρας. Σύμφωνα με τη σύζυγό του, «ως το τέλος της ζωής του πάλευε για τα ιδανικά του ΚΚΕ».
Για τον κομμουνιστή της ίδιας περιόδου Στέφανο Μόσχο ς ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ήταν οι φυλακές. Η χειρότερη γι' αυτόν, όπως έλεγε, ήταν αυτή της Κέρκυρας. Απολύθηκε απ' αυτή με σοβαρά κλονισμένη την υγεία του.
Από μικρός έγινε αρτεργάτης ο Μάρκος Ζούκας, παιδί πολυμελούς και φτωχής οικογένειας. Την Κατοχή ήταν απ' τους πρώτους που πήρε το όπλο στο χέρι. Στις φυλακές της Κέρκυρας «πέρασε σκληρά βασανιστήρια, με τους βασανιστές του να τον πετάνε από το παράθυρο του πρώτου ορόφου με αποτέλεσμα να αποκτήσει βαριά τραύματα που τον ακολουθούσαν σε όλη του τη ζωή», όπως εξηγούν εγγόνια του. «Γαλούχησε τα παιδιά και τα εγγόνια του με τα ιδανικά του Κόμματός μας».
Αντάρτης του ΕΛΑΣ ο Γιώργος Κουρτίδης, μέλος του ΚΚΕ από το 1943, για την αντιστασιακή δράση του το 1948 πέρασε από Στρατοδικείο και καταδικάστηκε σε θάνατο. Η υγεία του κλονίστηκε σοβαρά επί έντεκα χρόνια στις φυλακές της Κέρκυρας, του Μεσολογγιού και της Γυάρου. Δεν άλλαξε, ωστόσο, ιδανικά.
Γεννημένος το 1927 στην Κοζάνη, ο Χαράλαμπος Κυριακίδης σε ηλικία 16 χρόνων βγήκε στο βουνό. Μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ πολέμησε για την πατρίδα του και για έναν κόσμο δίκαιο και ανθρώπινο. Το 1944 εντάχθηκε στο ΚΚΕ. Μετά την παράδοση των όπλων τον συνέλαβαν και καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλάκισης. Πέρασε από τις φυλακές της Κέρκυρας και άλλες τρεις με το κεφάλι ψηλά, ώσπου αποφυλακίστηκε το 1964. Οι αγώνες του μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ συνεχίστηκαν μέχρι που τον εγκατέλειψαν οι φυσικές του δυνάμεις. Το 2014 είχε κλείσει επτά δεκαετίες με την ιδιότητα του μέλους του ΚΚΕ.
Τέσσερα χρόνια μικρότερός του, ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Θανάσης Παλασάντζας απ' τη Λοκρίδα την Κατοχή εντάχθηκε από τους πρώτους στον εφεδρικό λόχο του ΕΛΑΣ κι αργότερα πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Το 1943 έγινε μέλος του ΚΚΕ, τίτλο που διατήρησε ως το τέλος της ζωής του. Πιάστηκε καταδιωκόμενος τον Μάη του 1946 στον Παρνασσό, πέρασε από τις φυλακές Λαμίας, Λιβαδειάς και Θήβας, καταδικάστηκε τον Γενάρη του 1948 σε θάνατο και μεταφέρθηκε στις φυλακές Κέρκυρας, για να αφεθεί τελικά ελεύθερος το 1963. Η Χούντα δε τον ξέχασε, τον έστειλε στη Γυάρο.
Αχαιός, γεννημένος το 1924, ο Χρήστος Πούλιας μέτρησε περισσότερα από δέκα χρόνια φυλακισμένος στην Κέρκυρα, συγκρατούμενος και με τον Χαρίλαο Φλωράκη, καθώς και στη Μακρόνησο και στη Γυάρο, λόγω του ότι ήταν μέλος του ΚΚΕ.
Σε ηλικία 21 ετών, το 1940, ο αγωνιστής της δημοκρατίας Θεοφάνης Λιασόπουλος εντάχθηκε στο ΚΚΕ και την Κατοχή πολέμησε τους φασίστες ως αξιωματικός του ΕΛΑΣ. Μετά την απελευθέρωση καταδικάστηκε σε θάνατο από Στρατοδικείο και επί πέντε χρόνια έζησε μελλοθάνατος στις φυλακές Κέρκυρας, Αβέρωφ, Γεντί Κουλέ και Καβάλας, για να αφεθεί ελεύθερος, τελικά, έπειτα από είκοσι χρόνια. Σύμφωνα με συγγενείς του, ως το 2001 που τέλειωσε η ζωή του «παρέμεινε πιστός στα ιδανικά για τα οποία αγωνίστηκε».
Ο Μιχάλης Παπαδέδες, γεννημένος το 1921 στον Άγιο Θωμά Θηβών από εύπορη αγροτική οικογένεια, εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ το 1942 κι έλαβε μέρος σε μια σειρά μάχες, όπου και τραυματίστηκε. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας φυλακίστηκε στις φυλακές της Θήβας ως τις αρχές του 1946 και μετά εντάχθηκε στον αγώνα στην Αθήνα μέσα από τις γραμμές της Οργάνωσης Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών. Συνελήφθη ξανά το 1948, κλείστηκε στο κολαστήριο της Γυάρου μέχρι το 1952, οπότε καταδικάστηκε σε θάνατο και βρέθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας, της Αίγινας, της Αλικαρνασσού και άλλες, αλύγιστος. Αποφυλακίστηκε τον Δεκέμβρη του 1963 και αναδείχθηκε μέλος της διοίκησης της Ομοσπονδίας οικοδόμων. Ήταν μέλος του ΚΚΕ από το 1943 ως τον θάνατό του το 2009, διεκδικώντας «ένα καλύτερο μέλλον του λαού μας, το φωτεινό μέλλον του σοσιαλισμού».
Ο κομμουνιστής Δημήτρης Τερζούδης, από τη Λάρισα, υπήρξε τραυματίας του Αλβανικού μετώπου και πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από το ΕΑΜ. Φυλακίστηκε επί δεκαεννιά χρόνια στην Κέρκυρα, αλλά και στη Γυάρο, τη Μακρόνησο, την Αλικαρνασσό, τη Μυτιλήνη και τα Τρίκαλα, απ' όπου κι αποφυλακίστηκε.
Δημοσιογράφος με μακρά θητεία στον «Ριζοσπάστη» και σε άλλες μεγάλες εφημερίδες, ο γεννημένος στη Μικρά Ασία Ορφέας Οικονομίδης, το 1931, όταν η κυβέρνηση Βενιζέλου φυλάκισε πολλά ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, μαζί με άλλους δραπέτευσε απ' τις αθηναϊκές φυλακές Συγγρού. Τον Σεπτέμβρη του 1938 συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές της Κέρκυρας στην περιβόητη Ακτίνα Θ', μαζί με πολλά ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ. Την Κατοχή οργάνωσε μαζί με τον Άρη Βελουχιώτη παράνομο κομματικό τυπογραφείο κι εντάχθηκε στο ΕΑΜ.
Στην πορεία συνέγραψε σπουδαία βιβλία, όπως «Ο Μεγάλος Οκτώβρης και η Ελλάδα» για τη σοσιαλιστική επανάσταση του ρωσικού λαού, αλλά και κατέγραψε μεγάλες δημοσιογραφικές επιτυχίες, αναλαμβάνοντας σπουδαίες έρευνες. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγραφε στις εφημερίδες «Ελευθεροτυπία» και «Ριζοσπάστης».
Τόσο από την ακτίνα Κ' των φυλακών της Κέρκυρας όσο και από το Λαζαρέτο πέρασε κρατούμενος ο εικονιζόμενος Κερκυραίος σταθερός υποστηρικτής του ΚΚΕ μέχρι τη δύση του και ακάματος πρωταγωνιστής σε πολιτιστικές δράσεις του τόπου του Μάχος Ρούσης, ο γιος του οποίου πανεπιστημιακός Γιώργος Ρούσης την περασμένη Τρίτη κάλεσε σε εκ νέου συμπόρευση με το Κόμμα αυτό.
Βρέθηκε έγκλειστος σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων στην Ιταλία και τη Λιβύη κι έκλαψε, ίσως, δεκαετίες μετά, για την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Μα διακήρυξε: «Τα ιδανικά που πίστεψαν εκατομμύρια άνθρωποι και που πάνω σ' αυτά στήθηκε η προσπάθεια για τη δημιουργία του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, δεν τελεσφόρησαν στην εποχή μας. Η φιλοσοφία όμως μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, εκείνο το μισοχαμένο όνειρο που όλο ξαναζωντανεύει και το όραμα της Παγκόσμιας Ειρήνης και Αδελφοσύνης, εξακολουθούν να φλογίζουν τις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων».
Ο Κερκυραίος κομμουνιστής Θανάσης Βλάσσης, φωτεινή προσωπικότητα από την περιοχή Λευκίμμη και πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Κέρκυρας, συνελήφθη στο νησί μερικούς μήνες μετά την απελευθέρωση από τους Ναζί. Φυλακίστηκε στις φυλακές της Κέρκυρας μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1947, επειδή είχε συνυπογράψει διαμαρτυρία-υπόμνημα στον ΟΗΕ για τις βαρβαρότητες εις βάρος των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και των πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές του νησιού. Αργότερα, πάλι στη διάρκεια του ταξικού Εμφυλίου, κατηγορήθηκε για υποστήριξη του ΚΚΕ και καταδικάστηκε στα Ιωάννινα σε θάνατο. Εκτελέστηκε τον Φλεβάρη του 1949, μαζί με τον συγκατηγορούμενό του εξάδελφό του Θρασύβουλο Βλάσση και τον ήρωα του Αλβανικού μετώπου Χριστόφορο Κουκούστα, στέλεχος του ΕΛΑΣ Κέρκυρας.
«Πηγαίνω στο θάνατο και έχω τη συνείδηση αναπαυμένη, πως σ' όλη μου τη ζωή μέχρι σήμερα δεν πείραξα κανένα και μόνον καλό έκαμα, όταν μου ήταν δυνατό», έγραψε στο στερνό του γράμμα.
Δεν έμειναν βέβαια στις τάξεις ή στο πλευρό του ΚΚΕ, όπως εκείνος, όλοι όσοι φυλακίστηκαν στην Κέρκυρα επειδή ήταν κομμουνιστές, αν και ακριβώς ως μέλη και φίλοι αυτού του Κόμματος επέδειξαν μοναδικές αγωνιστικές αρετές, ακόμη και κατορθώματα θάρρους και ευψυχίας. Ο Άγις Στίνας ήταν ένας μόνον από εκείνους τους όχι λίγους που σε κάποια φάση της ζωής τους επέλεξαν άλλους πολιτικούς δρόμους, στρεφόμενοι ακόμη και εναντίον του Κόμματος στο οποίο έγραψαν τις πιο αγωνιστικές σελίδες τους.
Αυτό συνέβη, καθώς όλοι οι παλαιότεροι ξέρουμε πια, για διάφορους λόγους, όπως κυρίως ίσως η απήχηση των σαρωμένων πια από τη ζωή υποτίθεται ανανεωτικών «ευρωκομμουνιστικών» ιδεών. Όπως η προτίμηση σ' ένα σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο υποτίθεται φιλολαϊκής διαχείρισης του καπιταλιστικού συστήματος. Όπως και η επιλογή του αποδεδειγμένα πια ουτοπικού στόχου «εξανθρωπισμού» της καπιταλιστικής δομής. Αυτοί και άλλοι λόγοι, συχνά εν ονόματι και των δυσκολιών του περάσματος σε μια σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία ή και των ατοπημάτων που παρατηρήθηκαν στα πρώτα πειράματα οικδόμησής της σε άλλες χώρες παρά τις σπουδαίες παροδικές έστω κατακτήσεις, έφεραν τότε ή αργότερα διάφορους συνεπείς και ακατάβλητους αγωνιστές των φυλακών της Κέρκυρας εκτός του ΚΚΕ ή και σε υιοθέτηση εκ μέρους τους μιας στάσης που δικαίως έχει μερικές φορές χαρακτηριστεί αντι-ΚΚΕ και έχει αποδειχθεί φυσικά πολύτιμη για την πάντα πολυμήχανη αστική τάξη της χώρας μας και τους ξένους συμμάχους της, που πάντα, ας μην γελιόμαστε, είχε και είχαν μόνο ένα «κόκκινο πανί»: το Κόμμα αυτό.
Όλοι τους, ωστόσο, είτε κάπως τις αναίρεσαν στη συνέχεια είτε όχι, ενόσω ήταν στην οικογένεια του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας έγραψαν σαν εκείνους που έμειναν συνεχώς μαζί του, πράγμα που ενδιαφέρει το θέμα μας αυτό, λαμπρές αγωνιστικές σελίδες στις φυλακές της Κέρκυρας.
Ο εικονιζόμενος πιο πάνω Κερκυραίος αγωνιστής Φίλης Κορωνάκης, με τα περισσότερα χρόνια φυλάκισης μεταξύ των συμπατριωτών του αγωνιστών, δεν αποτελεί εξαίρεση. Ως μέλος του ΚΚΕ, κυρίως, υπέφερε τα πάνδεινα στις φυλακές της Κέρκυρας και σε διάφορους άλλους τόπους εκτόπισης και φυλάκισης επί δώδεκα και πλέον χρόνια εγκλεισμού, αλύγιστος. Αν και ήλθε σε έντονες συγκρούσεις με το ΚΚΕ στο νησί, επιλέγοντας το στρατόπεδο της «ανανεωτικής» Αριστεράς αλλά μένοντας μακριά από τις κάθε είδους εξουσίες, στο τέλος της ζωής του ανέφερε ότι δεν είχε βγει από την καρδιά του το ΚΚΕ.
Ο άνθρωπος που μ' έναν ακόμη αγωνιστή κατέβασε τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη και αγωνίστηκε επί χρόνια από τα μετερίζια του ΚΚΕ, αλλά αργότερα στρατεύτηκε σε άλλους πολιτικούς χώρους και τελικά εγύρισε την πλάτη και στο ΠΑΣΟΚ και στον ΣΥΡΙΖΑ καλώντας με γενναιότητα τον λαό το 2019, λίγο πριν φύγει από τη ζωή, σε υπερψήφιση του ΚΚΕ είτε της πολιτικής κίνησης Λαϊκή Ενότητα, επίσης κάθε άλλο παρά αποτελεί εξαίρεση. Όρθωσε και στην Κέρκυρα το ανάστημά του. Ως μελλοθάνατος κομμουνιστής ο Μανώλης Γλέζος βρέθηκε στη φυλακή του νησιού λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Ναζί.
Τις 8 Σεπτέμβρη 1949 στη φυλακή αυτή έγραψε το περίφημο ποίημα «Απόψε πήραν και πάλι», αφιερωμένο σε πέντε συντρόφους συγκρατούμενούς του που εκτελέστηκαν εκείνη τη μέρα στο Λαζαρέτο. Ένα νέο, ανάλογο ποίημα με πικραμένη μνήμη και τίτλο «Στον τοίχο του Λαζαρέτο μπροστά» έγραψε και το 2009, για άλλους κομμουνιστές εκτελεσμένους στην ίδια νησίδα.
Στην ίδια φυλακή, στην αποτρόπαιη ακτίνα Θ', έγραψε σελίδες ηρωισμού ως κομμουνιστής στη διάρκεια του μεταξικού καθεστώτος και ο βουλευτής Βασίλης Νεφελούδης, πριν μεταφερθεί από τους Ιταλούς στους Παξούς κι από 'κει στο Λαζαρέτο και στη συνέχεια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία, απ' όπου πέρασε στη Μέση Ανατολή και ηγήθηκε του αντιστασιακού κινήματος.
Συγκλονίζει ακόμη και σήμερα το βιβλίο του «Αχτίνα Θ'» για την εξοντωτική φυλακή. «Η απομόνωση στις φυλακές της Κέρκυρας κράτησε χρόνια (...) Είχε γίνει μια εκστρατεία στην Αγγλία και στην Τσεχοσλοβακία και στη Γαλλία γύρω από το θέμα της απομόνωσης και των βασανιστηρίων στις φυλακές της Κέρκυρας (...) Τον Χρήστο Μαλτέζο τον σκότωσαν στη φυλακή από τα βασανιστήρια», είναι λίγα λόγια από αυτό. Γνωστοί Κερκυραίοι αντιφασίστες βρέθηκαν συγκρατούμενοί του.
Στην πνευματικά σολωμοκρατούμενη πόλη της Κέρκυρας δεν ήταν ποτέ λίγοι οι Κερκυραίοι που 'χαν «πάντ' ανοιχτά πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής». Έστελναν ακόμη και επί Κατοχής στον Νεφελούδη και τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους, όπως εξιστόρησε, χρήματα για λάδι και πορτοκάλια που τις φλούδες τους αυτοί τις έτρωγαν βουτηγμένες σε λάδι.
Στην ίδια φυλακή λόγω των κομμουνιστικής ιδεολογίας του, ήταν τότε, πριν τον κλείσουν στην Ακροναυπλία, ο κατοπινός πανελλήνιος ηγέτης του λαογέννητου ΕΑΜ Μήτσος Παρτσαλίδης.
Ήταν, εκεί, στο πρόσωπο κορυφαίων πρωταγωνιστών τους, η τιμή και η δόξα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ των χρόνων εκείνων που έσωσαν τη χώρα απ' τη λέπρα του ραγιαδισμού, απ' τη μεταφορά γιων της στη Γερμανία, όσο μπορούσαν κι απ' την πείνα, απ' την προσάρτηση της Επτανήσου κι άλλων περιοχών σε φασιστοκρατούμενες χώρες, από ακόμα μεγαλύτερα δεινά των γιων και των θυγατέρων της απ' άκρη σ' άκρη της.
Μαζί και ο εικονιζόμενος πάνω κατοπινός Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ στη διάρκεια των κατοχικών χρόνων και βουλευτής προπολεμικά Θεσσαλός καπνεργάτης Γιώργης Σιάντος, που εδραπέτευσε σε μεταγωγή του στην Αθήνα.
Ο Λεωνίδας Κύρκος, όπως μαρτυρεί και το πιο πάνω σωζόμενο φορτωτικό έγγραφο κερκυραϊκής μεταφορικής εταιρείας, επίσης ήταν εκεί σε πολύ δύσκολα χρόνια, ως αγωνιστής του ΚΚΕ κι αυτός, μαζί και με εκτελεσμένους τελικά στο Λαζαρέτο και με τον Γλέζο κι άλλους αγωνιστές.
Την πρώτη μέρα του Ιούλη του 1949 ο πατέρας του τού είχε στείλει από την Αθήνα χαρτόδεμα με τρόφιμα. Παραλήπτης «Λεωνίδας Κύρκος - Φυλακαί Κερκύρας».
Έχει διασωθεί από εκείνα τα μεταπολεμικά χρόνια και μια πολύ παραστατική μαρτυρία αγωνιστή των φυλακών της Κέρκυρας, δημοσιευμένη μάλλον σε ελληνόγλωσση έκδοση στο εξωτερικό: «Δεν άφησαν να δω στο επισκεπτήριο το παιδί μου...».
Έχουν σωθεί, έστω αντιγραμμένα για το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ σε τετράδιο με στίχους αγωνιστών από διάφορες φυλακές, αχρονολόγητα κι αν δεν κάνουμε λάθος αδημοσίευτα μέχρι σήμερα ανώνυμα ποιήματα αλύγιστων αγωνιστών, γραμμένα στις φυλακές της Κέρκυρας.
«Ύμνος πολιτικών κρατουμένων» ήταν ενός από αυτά ο τίτλος, με στίχους σαν ετούτους:
Η φυλακή, το μίσος, ο εχθρός,
ο θάνατος ποτέ δε μας τρομάζει,
είμαστε μεις η δύναμη, το φως,
η νια ζωή, το δίκιο που φωνάζει.
«Συναδέλφωση», ήταν ο τίτλος άλλου ποιήματος. «Το δίκιο να ορθώσουμε στο κέντρο της γης».
«Διάλογος», ο τίτλος άλλου. «Τα κλεμένα σας στον κόσμο δίνω».
Είχαν «Συντροφιά την αγωνία» στα κελιά, ενώ έξω λαός και νεολαία «φωνάζουνε και μάχονται ξανά, για Λευτεριά, Χαρά και Προκοπή».
Ταξική αμείλικτη «Σύγκρουση», που «χτυπά με γυμνό σπαθί της προκοπής το χάδι».
Ένιωθαν «Φρουροί της ζωής» που αξίζει ο λαός μας. «Προσκαλεσμένοι από τη Λευτεριά, του κόσμου να χαρίσουμε ευτυχία». Κι ας σάπιζαν τα πνευμόνια τους στα τρομερά κελιά!
Έκαναν τα χέρια τους χωνιά για «Σάλπισμα» ζωής. «Ελάτε να σφίξουμε τα χέρια μας».
Ο Χιώτης κομμουνιστής ποιητής Φώτης Αγγουλές στην ίδια φυλακή, αντικρίζοντας τα πανύψηλα κυπαρίσσια του γειτονικού λόφου, ανύψωσε την ποιητική αύρα των όρθιων σαν κυπαρίσσια απλών ανθρώπων συναγωνιστών του σ' ένα αθάνατο τραγούδι:
Μην καρτεράτε να λυγίσουμε
μήτε για μια στιγμή,
μήτ' όσο στην κακοκαιριά
λυγά το κυπαρίσσι.
Έχουμε τη ζωή πολύ
πάρα πολύ αγαπήσει!
Φυλακισμένοι έστελναν ευχετήριες κάρτες στους δικούς τους με στίχους του.
«Η διάθεσή του πάντα καλή, πρόθυμος σε κάθε αγγαρεία, δε ζητούσε τίποτα, ούτε καμιά διάκριση», διέσωσε συγκρατούμενός του στην Κέρκυρα. Ακόμη και πάνω σε κουρελόχαρτα έγραφε.
Καμιά διάκριση δεν είχε θελήσει, μερικά χρόνια πριν γραφούν οι στίχοι αυτοί, ούτε ένας δήμαρχος κομμουνιστής, ΕΑΜίτης, ο 36χρονος εικονιζόμενος πάνω στην ίδια φυλακή, το 1947, εκλεγμένος το 1944 δήμαρχος του λαού του Περιστεριού της Αττικής Ευγένιος Χαραλαμπίδης.
Εκτελέστηκε στο Λαζαρέτο τις 22 Ιούλη 1948. Μερικές εβδομάδες νωρίτερα, σε μια διαμαρτυρία του κερκυραϊκού λαού έξω απ' τη φυλακή για όσα συνέβαιναν σ' αυτή κι ενώ στα κελιά τους οι κρατούμενοι δεν σταματούσαν να φωνάζουν συνθήματα, ο φρούραρχος της Κέρκυρας τον είχε απειλήσει με εκτέλεση επιτόπου.
«Ασχολούνταν εδώ στην Κέρκυρα με μεταφράσεις λογοτεχνικών βιβλίων κι έγραφε και δικά του συγγράμματα. Ήταν πολύ απλός αγωνιστής. Οι συζητήσεις του τις περισσότερες φορές ήταν γεμάτες χιούμορ», διέσωσε ο Λάμπρος Κασσελούρης. Τρεις ώρες μετά τα μεσάνυχτα τον πήραν από την αχτίνα Ι'.
Μέσα στην καλοκαιρινή νύχτα τα συνθήματα με φωνές-χωνιά για την ενημέρωση του λαού της Κέρκυρας για το νέο έγκλημα τράνταξαν το μπουντρούμι. «Οι μαζικές φωνές απ' τα χωνιά ηχούν κι αντιλαλούν στο κάθε σπίτι της πολιτείας σαν λυπητερές καμπάνες» της θανατερής είδησης.
«Υπόθεσή σας περιήλθε κρίσιμο σημείο. Περαιτέρω βοήθεια αδύνατη. Συνιστώ υπογράψτε δήλωσιν προς αποφυγήν μοιραίου» έγραφε πάνω-κάτω τηλεγράφημα που είχε λάβει νωρίτερα. «Πρότασή σας θεωρώ απαράδεχτη. Αναμένω ηρέμως ό,τι ήθελε συμβεί», η απάντησή του λίγα λεπτά μετά.
Ξέφρενη από θυμό και μίσος και σε επιφυλακή εκείνο το βράδυ του Ιούλη του 1948 η διεύθυνση της φυλακής. Με το που άρχισαν οι φωνές-χωνιά, οι φύλακες «μπουκάρουν στην κάθε αχτίνα για μαζικό ξυλοδαρμό» και «είναι τούτος ο ξυλοδαρμός ένα είδος ραβδισμού αλά Μεσαίωνα». Σαν ξημέρωσε κι έφτασε η ώρα εννιά, ως ένας άνθρωπος οι ζωντανοί-νεκροί της φυλακής αποφάσισαν κι άρχισαν όλοι απεργία πείνας. Από την αχτίνα Γ' ξεκίνησε, όταν ένας κρατούμενος δήλωσε ότι δεν παίρνει γάλα. Η συνέχεια; «Οι κρατούμενοι της Γ' αχτίνας μαζεύουν τους πεσμένους, κηλίδες από αίματα και ξεφτίδια από ρούχα στ' αλώνι του βασανισμού», μαζί με άχνα περηφάνιας που «τη γεννάει η αίσθηση της αντοχής στη δοκιμασία, η νίκη στη βία και την ανομία».
Τρία χρόνια μετά, το 1951, διάβηκε την πύλη της φυλακής, ως προαύλιο του θανάτου του, ενώ διεθνώς θα ξεσηκωνόταν κι ο Πάμπλο Πικάσο για τη σωτηρία του, ένας έγκλειστος απ' τους Ιταλούς το 1943 στο Λαζαρέτο. Προπολεμικός καθοδηγητής Οργανώσεων του ΚΚΕ στα Επτάνησα. «Κατασκόπευε», τον κατηγόρησαν τελικά. Εννοώντας βέβαια, χωρίς να το πουν, ότι στόχος του ήταν τα ένοχα κι ανομολόγητα μυστικά της ανήμπορης να σταθεί χωρίς ωμή βία εξουσίας του μεταπολεμικού ελληνικού καπιταλισμού αγγλοαμερικανικής κοπής που κάθισε στο σβέρκο του ελληνικού λαού.
Ο εικονιζόμενος πάνω λαϊκός ήρωας Νίκος Μπελογιάννης, εμβληματική μορφή του ΚΚΕ, στάθηκε δύο φορές αλύγιστος στη φυλακή της Κέρκυρας, όπως νωρίτερα στο Λαζαρέτο. Στην πρώτη καταδίκη του σε θάνατο, το 1951, είχε έλθει αντιμέτωπος με ταγματάρχη-στρατοδίκη της ευρύτερης οικογένειας διαβόητου Νομάρχη συνεργάτη των κατακτητών στην Κέρκυρα τα χρόνια της Κατοχής.
Άκαμπτος, όπως μαζί του στο Λαζαρέτο, είχε σταθεί στο κάτεργο της Κέρκυρας κι ο Κεφαλονίτης Μιλτιάδης Ζαχαράτος, επίσης στέλεχος του ΚΚΕ, για να αναφερθούμε σε έναν ακόμη αγωνιστή του Λαζαρέτου επί Κατοχής που αργότερα βρέθηκε στις κερκυραϊκές φυλακές.
Είχε πει ο Νίκος Μπελογιάννης, θυμίζουμε, στο Στρατοδικείο που τον καταδίκασε σε θάνατο: «Εμείς πιστεύουμε στην πιο σωστή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας, είναι να γίνει αυτή η θεωρία πραγματικότητα για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο. Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό, αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι, δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».
Με την ανεπανάληπτη ερμηνεία του τραγουδιού «Ο Μπελογιάννης ζει» από τον Κερκυραίο ερμηνευτή Πέτρο Πανδή η μορφή του έρχεται κάθε τόσο στον νου στην Κέρκυρα απ' τη μια ως την άλλη άκρη της.
Όπως αλύγιστος έμεινε φυσικά στο αγγλικό μπουντρούμι και ο εικονιζόμενος πάνω σε λαϊκή συγκέντρωση υποδοχής του στην Κέρκυρα, μετά τη Χούντα, Θεσσαλός ηγέτης του ίδιου Κόμματος Χαρίλαος Φλωράκης. Με αλυσίδες στα χέρια και στα πόδια βγήκε από το καράβι με το οποίο τον έφεραν στην Κέρκυρα τέτοιον μήνα, Νοέμβρη, το 1954.
Αφηγήθηκε ο ίδιος το γεγονός: «Με έστειλαν στην Κέρκυρα με το καράβι (…) και μου βάλανε αλυσίδες μέχρι και στα πόδια. Χειροπέδες και στα πόδια (…). Δεν ήμουνα βέβαιος ότι θα φτάσω (…). Τι πιο εύκολο, από το να με φουντάρουν στη θάλασσα και να πουν ότι, στην προσπάθειά μου να αποδράσω, πνίγηκα.
Αναγκάστηκα, λοιπόν, για να υποδηλώσω την ύπαρξή μου ανάμεσα στο πλήρωμα και στους επιβάτες του καραβιού, να ζητώ συχνά από τη φρουρά μου να με πηγαίνουν στην τουαλέτα, ώστε οι χειροπέδες και οι αλυσίδες στα πόδια μου να προκαλούν εντύπωση (…). Και οφείλω να ομολογήσω ότι πλήρωμα και επιβάτες έδειχναν με κάθε τρόπο και το ενδιαφέρον τους και τη συμπάθειά τους. Σε λίγο, μάλιστα, έρχεται στην καμπίνα που με είχαν κλεισμένο ένας καμαρότος μ' έναν μεγάλο δίσκο, που είχε και του πουλιού το γάλα, σε εισαγωγικά, λέγοντάς μου: Από το πλήρωμα για τον κρατούμενο (…). Όταν έφτασε το καράβι με κατεβάσανε με τις χειροπέδες στα πόδια».
Στη φυλακή «οι συνθήκες κράτησής μας ήταν τραγικές», εξήγησε. «Κελιά που ήτανε προορισμένα για έναν, με ένα τσιμεντένιο κρεβάτι που έπρεπε να το μοιραστούμε δυο και τρεις. Τα κρεβάτια, για να εξηγούμαστε, δύο επιπλέον ράντσα, σχημάτιζαν ένα Π. Κεφαλή το τσιμεντένιο, παράλληλα με τον τοίχο το ένα ράντσο και κολλητά το δεύτερο. Για να βγεις έξω έπρεπε να περάσεις πάνω από το ένα ράντσο και το δράμα ήταν το βράδυ, όταν με το βασίλεμα του ήλιου κλείνανε τα κελιά και άνοιγαν το πρωί. Να σε πιάνει κόψιμο, να θέλεις να πας για κατούρημα στο ουροδοχείο και να μην μπορείς. Ζούσαμε ένα δράμα».
Σώζεται έκθεση του διευθυντή της φυλακής, όπου γράφει για τον Χαρίλαο Φλωράκη: «Έχει επιρροή στους Κεντρώους. Μπορείς να πεις άφθαρτος…».
Σώζεται κι αστυνομική αναφορά του 1955 που αναφέρει ότι τον Σεπτέμβρη εκείνης της χρονιάς τον επισκέφθηκε στη φυλακή ο Ηλίας Ηλιού της ΕΔΑ και συζήτησαν «παρουσία οργάνων των φυλακών», ενώ αργότερα ο Ηλιού συνάντησε τον Γεράσιμο Πρίφτη, κορυφαίο Κερκυραίο μαχητή της Εθνικής Αντίστασης με διεθνή αναγνώριση και αργότερα βουλευτή της ΕΔΑ στο νησί, που υπέφερε τα πάνδεινα στη Μακρόνησο αρνούμενος να αποκηρύξει το ΚΚΕ παρότι δεν ήταν μέλος του και τη δεκαετία του 1930 ήταν συμφοιτητής με τον Χαρίλαο Φλωράκη στη Σχολή Ταχυδρομείων, Τηλεγραφίας και Τηλεφωνίας. Άλλη παρόμοια αναφορά του 1956 αναφέρει ότι οι κομμουνιστές Χαρίλαος Φλωράκης και ο Αντώνης Αμπατιέλος περιλαμβάνονται στους κρατούμενους οι οποίοι «εμφανίζονται πρωτοστατούντες» σε αιτήματα των πολιτικών κρατουμένων και σε καταγγελίες στη διεθνή κοινή γνώμη, μεταξύ άλλων για το ότι στις φυλακές επιπρόσθετα περιοριστικά μέτρα που είχαν ληφθεί έκαναν «τη ζωή αφόρητη».
Στην Κέρκυρα ο Χαρίλαος Φλωράκης είχε μεταφερθεί κρατούμενος για δεύτερη φορά και το 1960, μετά τη δίκη του με συντρόφους του στην Αθήνα, όπου ο Βασιλικός Επίτροπος είχε προτείνει την καταδίκη του σε θάνατο, υποτίθεται για κατασκοπεία, αλλά τελικά καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη.
Κατορθώσαμε, είχε πει μιλώντας για τους πολιτικούς συγκρατούμενούς του και τον ίδιο, να γίνουμε «ελεύθεροι πολιορκημένοι».
Τις 3 Ιούνη 1955, σε μια περίοδο που τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγωνιστές η επίσημη Ελλάδα τους εκαταδίωκε, τους φυλάκιζε, τους εξόριζε και τους εκτελούσε, οι πολιτικοί κρατούμενοι των φυλακών της Κέρκυρας συνέταξαν υπόμνημα προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Στόχος του υπομνήματος ήταν να αναδείξει την πάλη για Γενική Αμνηστία στην Ελλάδα, καθώς και την ανάγκη νομιμοποίησης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας. Το υπόμνημα αυτό αποτελεί μια περιεκτική καταγραφή των συνθηκών διαβίωσης και βασανισμού χιλιάδων στην Κέρκυρα και σ' όλους τους τόπους εγκλεισμού αγωνιστών στην ελληνική επικράτεια. Αποτελεί, σύμφωνα με τον εκδοτικό οίκο «Σύγχρονη Εποχή» του ΚΚΕ που το εξέδωσε το 2015 σε βιβλίο με τον τίτλο «Μια φωνή απ' τα κάτεργα - Κέρκυρα», έναν οδηγό για τη γνώση του ηθικού κύρους των κομμουνιστών, της αντοχής, της ανιδιοτέλειας και του μεγέθους της θυσίας. Οι καταγραφές και οι μαρτυρίες που περιέχονται στο υπόμνημα αποτελούν έναν σχεδόν πλήρη κατάλογο των μεθόδων θεσμικής και φυσικής βίας που «μεταχειρίστηκε το κράτος για τη σταθεροποίηση της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα». Το πρωτότυπο της πρώτης έκδοσης του 1965, αν δεν κάνουμε λάθος, σώζεται στο Αρχείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.
Συγγραφείς του ήταν οι, εννιά συνολικά, κομμουνιστές και συνεργαζόμενοι φυλακισμένοι αγωνιστές παπα-Στάθης Κτενάς, Νίκανδρος Κεπέσης, Παναγιώτης Τιμογιαννάκης, Μιλτιάδης Ζαχαράτος, Στέλιος Παπαδομιχελάκης, Αντώνης Αμπατιέλος, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Στάθης Καναβός και Βαγγέλης Χατζηαγγελής. Τρεις τους ήταν Επτανήσιοι.
Καλλιτεχνήματα ήταν οι ευχετήριες κάρτες που έστελναν στους οικείους τους οι κρατούμενοι των φυλακών του νησιού το 1957. Σε συντονισμό, θαρρείς, με τον Κώστα Βάρναλη που τότε, στα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Σολωμού στην Κέρκυρα, διακήρυσσε στην Αθήνα κρατουμένων πως ο Σολωμός στέκει ακόμα πρώτος οδηγός για την ελευθερία του λαού και από τους κοινωνικούς δυνάστες του, έβρισκαν τρόπο και τύπωναν κάρτες με στίχους του Επτανήσιου βάρδου, φιλοτεχνημένες απ' τον συγκρατούμενό τους αγωνιστή ζωγράφο Ασαντούρ Μπαχαριάν. Ο ίδιος είχε σχεδιάσει, εκεί, το εικονιζόμενο πορτρέτο του Σολωμού, όπως και άλλα υπέροχα έργα για τις φυλακές και για εκτελεσμένους στο Λαζαρέτο.
Είχαν κάνει και έρανο το 1957 οι αγωνιστές των φυλακών της Κέρκυρας. Για να αναστηλωθεί στην πόλη του νησιού το βομβαρδισμένο κατά την Κατοχή σπίτι του Σολωμού, που το 1855, όταν ακόμη το Λαζαρέτο επισήμως ήταν λοιμοκαθαρτήριο, είχε εισφέρει για βοήθεια στα θύματα επιδημίας χολέρας 21 λίρες, έναντι δέκα λιρών που είχε εισφέρει η ελεγχόμενη από Βρετανούς και Επτανήσιους κεφαλαιούχους ληστρική Ιονική Τράπεζα, ξεσηκώνοντας κατακραυγή.
Όχι λίγες φορές η διεύθυνση των φυλακών ελογόκρινε τις κάρτες τους, όπως η εικονιζόμενη πιο πάνω σε σχέδιο του κρατούμενου ζωγράφου Ασαντούρ Μπαχαριάν, με τους σολωμικούς στίχους από το ποίημα «Η ημέρα της Λαμπρής». Συνέβη το Πάσχα του 1955.
Τον Μπαχαριάν τον καλούσαν ν' αποκαλύψει το... τυπογραφείο τους. Πώς γινόταν η αναπαραγωγή; «Ένα κομμάτι ξύλου ελιάς, με το χάραγμα της παράστασης, μελανωμένη, ετοποθετείτο σε μικρό κουτί, στη συνέχεια στρωνόταν προσεκτικά το χαρτί κι έκλεινε από πάνω με ελαφρύ επίπεδο σκέπασμα». Πού να το πιστέψουν στην Ασφάλεια Κέρκυρας για την αυτοσχέδια πρέσα!
Οι καλλιτεχνικές ευχετήριες κάρτες των Κερκυραίων κρατουμένων δεν έλειψαν ποτέ και, καθώς είχε κατακτηθεί πάλι το δικαίωμα ορισμένων δημοσιεύσεων, μερικές, όπως η πιο πάνω για την Πρωτοχρονιά του 1961, έβλεπαν το φως και σε αθηναϊκές εφημερίδες, νόμιμες ή παράνομες. Απ' τη φυλακή της Κέρκυρας, όπου πριν από δεκατέσσερα περίπου χρόνια είχαν αρχίσει να βγαίνουν από ΕΠΟΝίτες κυρίως η παράνομη φυσικά μηνιαία πολιτική εφημερίδα με τον τίτλο «Φλάμπουρο» καθώς και σατιρικές μηνιάτικες εφημερίδες με τους τίτλους «Τσιμπίδα», «Τσουκνίδα», «Αρβύλα» και «Ντι- Ντι-Τι», ενώ, άγνωστο πότε, είχε εκδοθεί κι εφημερίδα με τον τίτλο «Η φωνή του κελιού». Από 'κει ήταν και το δημοσιευόμενο πάνω, στην ίδια εφημερίδα, σκίτσο με τους δεσμώτες, το 1961 πια.
Ένας απ' τους πρωταγωνιστές των αντιδράσεών τους εκείνο το '61 και λίγα χρόνια πριν, με νέα χέρια-χωνιά, ήταν ο 34χρονος τότε Ρουμελιώτης θανατοποινίτης αγωνιστής Γιώργης Μωραΐτης. Τακτικός συνεργάτης σε εφημερίδα των συγκρατουμένων του με τον τίτλο «Δεσμώτης».
Νύχτα χαριτωμένη, μαγιάτικη. Μεταγωγές ενόψει, απ' τις κερκυραϊκές φυλακές που «σπάζουν κόκκαλα και σκοτώνουν», σε άλλα κάτεργα. «Είναι μια νύχτα γλυκιά, μαγευτική, ανοιξιάτικη. Η γραφική Κέρκυρα λουσμένη στο ηλεκτρικό φως θα φαίνεται από μακριά σαν πανόραμα. Μόνο πάνω απ’ το μπουντρούμι του Μαίτλαντ το σκοτάδι έχει πέσει σαν μαύρο σάβανο», γράφει. Όχι, απόψε «δεν θα καλέσουμε να μας συμπαρασταθούν και να μας βοηθήσουν. Αρκετά έκανε αυτός ο κόσμος για μας. Και πολλά δάκρυα έχυσε... Σηκωθείτε δεσμώτες! Γρήγορα στα πόστα σας! Έχουμε ένα χρέος στερνό να εκπληρώσουμε. Να στείλουμε στον ευγενικό λαό της όμορφης πόλης και του νησιού αποχαιρετιστήριο μήνυμα».
Αποχαιρετά μετά έναν δεσμοφύλακα παλιό ΕΔΕΣίτη που του ψιθυρίζει: «Κάναμε βλακεία! Τι κερδίσαμε; Κι εσείς κι εγώ ριχτήκαμε στη φυλακή… Αν ξανάρθουν οι Γερμανοί θάμαστε κορόιδα αν δεν συνεργαστούμε μαζί τους. Όσοι συνεργάστηκαν κατέχουν ανώτερες θέσεις και θησαύρισαν. Εγώ δεν χορταίνω το ψωμί. Και σεις γεράσατε εδώ μέσα». Ώστε «έχει πολλές ομορφιές η Κέρκυρα… Φάγαμε τη μισή μας ζωή σ’ αυτή και δεν την είδαμε». Η κλούβα με τους φυλακισμένους διαβαίνει τη Γαρίτσα, τη συνοικία της φυλακής. «Φτωχολογιά απ’ άκρη σ’ άκρη. Χίλιοι πεντακόσιοι ψήφοι πήγαν μονοκούκι στην ΕΔΑ». Για τα πάθη των φυλακισμένων που περνούσαν αόρατοι «οι γυναίκες των εργατών και των βαρκαραίων, μαζεμένες έξω απ’ τα σπίτια κλαίγανε».
Απ' την κλούβα μισοβλέπουν, νιώθουν μόσχους. «Η παρθενική κερκυραϊκή βλάστηση χύνει τη δροσιά της – κολώνια από λεμονανθούς, τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα, γαρδένιες – μέσα στην ψυχή μας. Οι κλώνοι απ’ τις ακακίες με τα καταπράσινα φύλλα και τα ολόλευκα άνθη σκύβουν πάνω μας σαν να θέλουν να μας χαϊδέψουν τα μαλλιά. Σκοντάφτουν όμως στ’ αδιάβροχο της κλούβας που μας σκεπάζει (...) Από παντού σ’ όλους τους τόνους ακούγεται η γλυκιά ιδιόρρυθμη κερκυραϊκή μελωδία. Έχεις την εντύπωση πως περνάς μέσα από ρεματιές κι ακούς συναυλία». Πριν φύγουν, είχαν καταφέρει να δημοσιεύσουν γράμμα με ευχαριστίες τους στον κερκυραϊκό λαό. Πολλαπλή η υποστήριξή του.
Στο καράβι συνειδητοποιούν: «Δαντελωτά ακρογιάλια, γραφικοί όρμοι, όμορφα χωριουδάκια, σκαρφαλωμένα στις καταπράσινες πλαγιές του βουνού, φαντάζουν λοξά μέσα στα μάτια μου. Δεν ξέρω αν έχει άλλο νησί τέτοια ομορφιά».
Ξεχνούν για λίγο τις εκδηλώσεις τους για αποφυλάκιση και αμνηστία; Όλες τις αποχές συσσιτίου, απεργίες πείνας, ανοιχτές διαμαρτυρίες, καταγγελίες και εκκλήσεις με φωνές από τα παράθυρα των φυλακών προς τον λαό; Ξεχνούν και την εικονιζόμενη πιο πάνω έκκληση που είχαν απευθύνει την Πρωτοχρονιά του 1961;
Ένας Σπύρος, καθώς ταίριαζε στο νησί, είχε αρχίσει με βροντερή φωνή τα συνθήματα εκείνη την Πρωτοχρονιά πριν από εξήντα χρόνια:
«Λαέ της Κέρκυρας! Λαέ της Ελλάδας! Άλλη μια πρωτοχρονιά μακριά από τα σπίτια μας... Δεκαεφτά χρόνια δεν είδαμε τους δικούς μας... Η κυβέρνηση αμνήστευσε τους Γερμανούς εγκληματίες... Εμάς που πολεμήσαμε μας κρατάει στη φυλακή δεκαεφτά χρόνια... Λευτεριά στους δεσμώτες αγωνιστές της Αντίστασης! Αμνηστία! Αμνηστία! Αμνηστία!», αυτά είναι όσα σώθηκαν γραπτά.
Εκείνο το σάλπισμα είχε συγκλονίσει. Την επομένη η κερκυραϊκή εφημερίδα «Τηλέγραφος» έγραψε για την τραγωδία τους: «Δεν θα σταματήσει ποτέ;». Ευχόταν «να μη σκιάσουν και πάλι του χρόνου την πρώτη αχλύ της κοιμωμένης ακόμη πόλεως οι ανατριχιαστικές φωνές που εδόνησαν την ατμόσφαιρα της εφετινής πρωτοχρονιάς».
Ο Γιώργης Μωραΐτης, όπως ανέφερε η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών αποχαιρετώντας τον πριν από λίγα χρόνια και απευθύνοντας συλλυπητήρια στους οικείους του, όπως και στο Κόμμα της ζωής του, «από τον Νοέμβριο του 1968 έως τον Ιούνιο του 1973 φυλακίζεται, αλλά παρ’ όλα αυτά ακόμη και από την απομόνωση στέλνει ειδήσεις, ανταποκρίσεις και χρονικά σε εφημερίδες των Ελλήνων του εξωτερικού, καθώς και σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, όπως η “Φωνή της Αλήθειας” και η “Ντόιτσε Βέλε” (…) Στρατοδικείο τού επέβαλε εικοσαετή κάθειρξη. Για τη δράση του αυτή ήταν ένας από τους τρεις δημοσιογράφους που βράβευσε η Παγκόσμια Οργάνωση Δημοσιογραφίας κατά τη διάρκεια της επταετίας (…) Υπήρξε πρότυπο δημοσιογράφου – αγωνιστή. Από νεαρή ηλικία πίστεψε για τη δημιουργία μιας άλλης δικαιότερης κοινωνίας και αγωνίστηκε όλη του τη ζωή για τον σκοπό αυτό μένοντας πιστός στις ιδέες του. Στον αγώνα αυτό παρέμεινε προσηλωμένος και δεν τον τρόμαξαν ούτε οι φυλακίσεις, ούτε οι διώξεις. Στάθηκε όρθιος, συνεπής και άκαμπτος».
Πόσοι και πόσοι και οι Κερκυραίοι κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές που πέρασαν την πύλη της φυλακής, για ακόμη μία φορά, την 21η Απρίλη 1967, όπως ο εικονιζόμενος πάνω μυλεργάτης και έφηβος μέχρι τον θάνατό του Γιώργος Αλεξάκης, δημοτικός σύμβουλος. Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων κι Εξορισμένων επί Χούντας Σπύρος Χαλβατζής τον θυμάται με απέραντη αγάπη. Μοιραζόταν μαζί του έναν στενό χώρο στη Γυάρο.
Ο Νίκος Μητσιάλης θυμάται σαν χτες τις μεταγωγές τους από τις μεσαιωνικές φυλακές στο Παλαιό Φρούριο της πόλης με προορισμό το ξερονήσι της Γυάρου την Κυριακή των Βαΐων του 1967. Γινόταν η λιτανεία και πέρναγαν καμιόνια!
Τότε, τον Οκτώβρη του 1971, στην εφημερίδα «Δημοκρατία» στη γεμάτη Έλληνες Φρανκφούρτη, δημοσιεύτηκε, όπως φαίνεται στο πιο πάνω εικονιζόμενο απόσπασμα, ένα δραματικό μήνυμα από τις φυλακές της Κέρκυρας, που ξεσήκωσε κι αυτό διεθνή αλληλεγγύη. Ο κατοπινός πρόεδρος της Ομοσπονδίας των εργαζομένων στις Τράπεζες, Θεοχάρης Παπαμάργαρης, που μπήκε στη φυλακή ως φιλελεύθερος κεντροαριστερός δημοκράτης και βγήκε θερμός υποστηρικτής του ΚΚΕ, με το οποίο πριν από μερικά χρόνια συνεργάστηκε εκ νέου ως υποψήφιος βουλευτής του, ήταν ένας από εκείνους που το υπέγραφαν.
Τη σωτηρία ενός Ελληνοκύπριου τελειόφοιτου της Ιατρικής κι αγωνιστή αφορούσε. «Κάτω από τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησής μας παραφρόνησε, βασανίζεται από παρακρούσεις και υποφέρει από έντονες ψυχικές διαταραχές». Στο «εφιαλτικό κατασκεύασμα» της Κέρκυρας, στους «ψυκτικούς θαλάμους» που ήταν τα κελιά του, «κλονίστηκε ο ψυχισμός του». Κι όμως «του αρνούνταν ακόμη και τα στοιχειωδέστερα μέσα θεραπείας». Είχε συλληφθεί το καλοκαίρι του 1967 και είχε καταδικαστεί σε εικοσαετή κάθειρξη.
Ξύλινο μαχαίρι σμιλευμένο από τον αγωνιστή Γιώργη Τρικαλινό στις φυλακές της Κέρκυρας το 1971, το οποίο στάλθηκε ως δώρο στη Γιάννα Καραγιώργη και σώζεται στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ, δείχνει η εικόνα που είδατε στην κορυφή όλου αυτού του κειμένου και μόλις ξαναείδατε. «Κέρκυρα 1971».
Το σμίλεψε ο κομμουνιστής που με εξουσιοδότηση της ηγεσίας του Κόμματός του ηγήθηκε της ανασύνταξης του ΚΚΕ στην Κέρκυρα, μετά την πτώση της Χούντας, το 1974. Είχε πάρει μέρος, κιόλας, στην κατοπινή διαδήλωση του κερκυραϊκού λαού για να μη δοθεί το νησάκι Βίδο σε Σαουδάραβες μεγιστάνες. Το 1976 είχε σκύψει στα ιερά χώματα του Λαζαρέτου.
Το 1971 ήταν στην ίδια φυλακή ο ηλικίας 83 ετών σήμερα 29χρονος τότε Θεοχάρης Παπαμάργαρης. «Οι φυλακές ήταν φρικώδεις. Θεόρατοι οι τοίχοι, μεγάλη υπόθεση να βγεις λίγο... Δεν ξέρω αν όντως, όπως λέγεται, αυτοκτόνησε αυτός που τις σχεδίασε, αλλά ήταν φρικώδεις. Για τον διευθυντή της φυλακής είναι αρκετό ίσως να σας πω ότι τον αποκαλούσαμε "Αρουραίο". Έναν φεγγίτη που έμπαινε λίγος αέρας και συχνά και νερό της βροχής είχαμε, αντί για παράθυρο. Φρικτές οι συνθήκες. Μας περόνιαζε η υγρασία. Ζεστό νερό δεν είχαμε.
Περνάγαμε ακόμα και είκοσι ώρες κλεισμένοι. Και κάθε τόσο διαμαρτυρόμασταν βέβαια, αντιδρούσαμε, φωνάζαμε να μας ακούσει και ο κόσμος της Κέρκυρας όσο αυτό ήταν δυνατόν, ξέραμε και ότι γινόταν διεθνής εκστρατεία για τους φυλακισμένους». Στο κελί του ολοκλήρωσε τη μετάφραση του έργου «Αλαζονεία της Δυνάμεως» του Αμερικανού γερουσιαστή Γουίλιαμ Φουλμπράιτ για τις υπερφίαλες ΗΠΑ.
Μετά την πτώση της Χούντας επισκέφθηκε το νησί για να συναντήσει Κερκυραίους διαφόρων πολιτικών πεποιθήσεων που βοήθησαν τους πολιτικούς κρατούμενους στις απαίσιες φυλακές να σταθούν όρθιοι, να μην αρρωστήσουν, να υποφέρουν λιγότερο, να τους φέρουν σε επαφή και με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ. Επίσης, την επισκέφθηκε για να συναντήσει την οικογένεια του πυρπολημένου στην Ιταλία Κερκυραίου δημοκράτη αγωνιστή Κώστα Γεωργάκη, που η θυσία του είχε ξεσηκώσει στις φυλακές κύμα αντιδράσεων εναντίον της Χούντας.
Στο κερκυραϊκό κάτεργο γνώρισε διάφορους αντιδικτατορικούς αγωνιστές, μαζί και τον κατοπινό δραπέτη αγωνιστή Σήφη Βαλυράκη. Δεν είχε γνωρίσει για τα καλά, άλλη φορά, κομμουνιστή. «Στην Κέρκυρα, ήταν η πρώτη γνωριμία μου με κομμουνιστές. Μια γνωριμία που σημάδεψε την κατοπινή ζωή μου. Στη φυλακή της Κέρκυρας γνώρισα τον κομμουνισμό. Μέχρι τότε έτρεφα σεβασμό στον Μαρξ ως οικονομολόγο, μα στη φυλακή έμαθα τον πολιτικό μαρξισμό». Οι δεκαοκτώ περίπου μήνες της φυλάκισής του στην Κέρκυρα μέτρησαν μέσα του «σαν δέκα χρόνια, σαν δεκαετίες, για την κατανόηση του Κόσμου μας. Έμαθα να στέκομαι με απέραντο σεβασμό απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας». Έχει τις ιδιαίτερες απόψεις του για διάφορα θέματα, παραμένοντας στο πλευρό του ΚΚΕ «για τα μεγάλα, τα πιο σημαντικά για τη χώρα μας».
Να και το Λιστόν, ο πασίγνωστος χώρος στο ιστορικό κέντρο της πόλης της Κέρκυρας, σε απλό κεραμικό κύπελλο με λόγια και ζωγραφιές στη βάση του και στα πλαϊνά του, καμωμένο από αγωνιστή με μάτια που δεν το 'χαν δει παρά μόνο σε βιβλίο ή, ίσως, με φευγαλέα ματιά σε μεταγωγή είτε σε ιατρική επίσκεψη από τις φυλακές. Το βάφτισε «Το Λιστόν» στα πλαϊνά του.
Φτιαγμένο στις φυλακές της Κέρκυρας κι αυτό, επίσης το 1971. Το 'φτιαξε ο Γρηγόρης Φαράκος, που τα τραύματά του από μάχη την περίοδο της Κατοχής είχαν μείνει ανεξίτηλα. Κράταγε ψηλά την Κόκκινη Σημαία του ΚΚΕ όταν το χάρισε στον Θεοχάρη Παπαμάργαρη πριν από «μετακόμιση» στις φυλακές του Κορυδαλλού.
Εκεί, στην Κέρκυρα, ήταν και ο εικονιζόμενος δίπλα στον Χαρίλαο Φλωράκη με την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ, το 1981, Νίκος Καλούδης.
Άνθρωπος της πιάτσας και της θάλασσας, κοσμογυρισμένος. Δεν δίσταζε να πηγαίνει τις Κυριακές στην εκκλησιά της φυλακής, ώστε να βγαίνουν όλοι από τα κελιά λίγες ώρες παραπάνω, ν' αντέξουν και να μαθαίνουν τακτικά από τον παπά τα νέα του έξω κόσμου, αφηγήθηκε συγκρατούμενός του. Όπως κι άλλοι πολλοί, είχε κάνει τον «γύρο» κι άλλων φυλακών.
Αγωνιστής από τους λίγους και συνάμα σεμνός όσο λίγοι, με επτανησιακή καταγωγή. Αυτά ήταν ο ναυτεργάτης ηγέτης του αντιφασιστικού αγώνα των Ελλήνων ναυτικών σε κάθε θάλασσα, υψηλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ, Αντώνης Αμπατιέλος, που το 1955 είχε συνυπογράψει το υπόμνημα των φυλακισμένων της Κέρκυρας προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Είναι ο εικονιζόμενος στο δεξί άκρο της πιο πάνω φωτογραφίας, σε άφιξή του στην Κέρκυρα μαζί με τον εικονιζόμενο στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας Μίκη Θεοδωράκη και ενδιάμεσα τον φυλακισμένο στο νησί κι εξόριστο στη Γυάρο Γιώργο Βαρότση εμβληματικής οικογένειας Κερκυραίων κομμουνιστών.
Είχε επισκεφθεί ξανά το νησί, μαζί με τον αγωνιστή Μίκη Θεοδωράκη για περιοδεία υποστήριξης του ΚΚΕ, τις αρχές της δεκαετίας του 1980, τριάντα περίπου χρόνια πριν ο Μίκης με τον μοναδικό τρόπο του συνοψίσει στην Αθήνα, το 2013, μιλώντας για τον λαό μας, ότι «το ΚΚΕ είναι ο βράχος μας». Του έδειξε, περνώντας τον έξω από εκεί, το αποτρόπαιο αγγλικό μπουντρούμι. Του έδειξε, στον παραλιακό δρόμο για τη βόρεια Κέρκυρα, το μαρτυρικό Λαζαρέτο.
Σιγοτραγούδησαν για το μπουντρούμι και το Λαζαρέτο τις δημιουργίες του Μίκη «Λεβέντης εροβόλαγε» είτε «Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά» ή «Ο Μπελογιάννης»;
«Μαζί μας βρισκόταν ο Νίκος Μπελογιάννης, έχοντας στο κεφάλι του την πρώτη καταδίκη σε θάνατο, από την πρώτη δίκη στην οποία είχε παραπεμφθεί με το νόμο 509/47, φυσικά μαζί με άλλους», θυμόταν ο εικονιζόμενος πάνω Αντώνης Αμπατιέλος για το πρώτο πέρασμα του Μπελογιάννη από τη φυλακή της Κέρκυρας. «Όμως, είχαν σταματήσει οι εκτελέσεις με βάση τα έκτακτα μέτρα του ’46-47 κι έτσι η καταδίκη αυτή θα μετατρεπόταν σε ισόβια με το νόμο 2058/52».
Ένα απόγευμα, «καμιά ώρα προτού κλείσει η φυλακή, έρχεται η ειδοποίηση από την Υπηρεσία και ακούγεται η φωνή του κράχτη: "Ο Μπελογιάννης για μεταγωγή". Έπειτα από μία στιγμιαία σημαδιακή σιγή, στο πόδι όλη η Ακτίνα Θ’, στη συνέχεια και οι υπόλοιπες. Ήταν φανερή η ανησυχία όλων μας. "Γιατί έπαιρναν το Νίκο Μπελογιάννη, αφού είχε λήξει πια η υπόθεση;". Όλοι φοβούμαστε καμιά προβοκάτσια των Αμερικάνων (...) Γι’ αυτό ζητήσαμε να δούμε αμέσως το διευθυντή. Στην αίτησή μας καμιά απάντηση! Η ώρα περνούσε. Η αφεντιά μου ξεροστάλιαζε στο κιγκλίδωμα, ζητώντας επίμονα από το φύλακα που ήταν εκεί να δω τον αρχιφύλακα, που κι αυτός είχε εξαφανιστεί (...) Ο ίδιος ο Νίκος στο τέλος αγανάκτησε τόσο που ξέσπασε: "Άσε τους μπάσταρδους να πάνε στο διάβολο!" (...) Όλες οι ακτίνες ειδοποιήθηκαν να βρίσκονται σ’ επιφυλακή για να βγούνε στα παράθυρα μόλις τους δίναμε το σινιάλο (...) Ολόκληρη η φυλακή άστραψε και βρόντηξε με την κραυγή "λαέ της Κέρκυρας" και στη συνέχεια με τα συνθήματα (...) Ζήτησα να δω τον Μπελογιάννη. Με πήγαν εκεί και ρώτησα το Νίκο τι γίνεται. Στο κελί αυτό ήταν μαζί με τους άλλους δύο μεταγόμενους. Μου είπε πως απλώς τον έβαλαν εκεί, δεν είδε κανέναν αρμόδιο και δεν ξέρει τι γίνεται. Ο διευθυντής, ένας άβουλος γέρος, δεν τόλμησε να παρουσιαστεί (...) Κατάλαβα πως ο αρχιφύλακας επέμενε να ικανοποιήσουν το αίτημά μου ώστε να "ησυχάσει η φυλακή!". Τελικά, μου έφεραν την ίδια την "απόρρητη" διαταγή της μεταγωγής. Ο Μπελογιάννης θα παραδινόταν στο Τμήμα Μεταγωγών Αθηνών (...) Ο Νίκος και οι δύο συγκροτούμενοι του, συνοδευόμενοι από ένα απόσπασμα χωροφυλακής, με επικεφαλής το διοικητή της φρουράς μας, επιβιβάστηκαν στο καράβι της γραμμής για τον Πειραιά. Έτσι άρχισε ο καινούργιος κύκλος μαρτυρίου του Νίκου Μπελογιάννη που οδήγησε στη γνωστή σκηνοθετημένη δίκη με το νόμο 375/36 και τελικά στη δικαστική δολοφονία του μαζί με τους άλλους» τις 30 Μάρτη 1952, τότε που ένας αρχιεπίσκοπος στην Αθήνα με το όνομα του αγίου Σπυρίδωνα της Κέρκυρας -που κατά την παράδοση γκρέμιζε ιδιωτικές σιταποθήκες για να μοιράσει το σιτάρι στον λαό δίκαια- δήλωνε: «Έχω συγκλονιστεί από το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Το θεωρώ ανώτερο και από των πρώτων χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή».
Δύο φορές, την πρώτη τα χρόνια 1950-1952 και τη δεύτερη τα χρόνια 1954-1958, φυλακίστηκε ο Αμπατιέλος στην Κέρκυρα. «Τη μακρύτερη "θητεία" μου την έκανα στις φυλακές της Κέρκυρας, κάπου έξι χρόνια», έγραψε. Σε τι συνθήκες; «Το 1954 αποσπάσαμε από τη Διεύθυνση την άδεια να ανοίξουμε σε κανονικό μέγεθος τα παράθυρα της φυλακής σε όλεςτις ακτίνες». Απλώς άλλαξε φυλακή το 1958. «Ύστερα από σύγκρουση με τη Διεύθυνση, όλοι οι... πρωταίτιοι μεταφερθήκαμε στη Γυάρο».
Στην πτέρυγα απομόνωσης των φυλακών της Κέρκυρας ο Μπελογιάννης, στο δεύτερο πέρασμά του απ' αυτές τα τέλη του 1951 και τις αρχές του 1952, θαρρείς με τη δίψα για ζωή και πνευματική δημιουργία όλων μαζί των κοινωνικών και πολιτικών αγωνιστών που πέρασαν από 'κει κι από το Λαζαρέτο, μπορούσε, με τον θάνατο να τον ζυγώνει, να συγγράφει «Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας», όπως έμεινε στην Ιστορία η εργασία του για τη νεοελληνική λογοτεχνία και τις ρίζες της.
Έγραψε, μεταξύ άλλων, για τα Επτάνησα: «Η βενετσιάνικη κυριαρχία πολύ σκληρότερη, αλλά και πιο ραφιναρισμένη από την Τούρκικη. Πολύμορφή αντίθεση εξ αρχής. Κι αυτή - ματωμένη πολλές φορές- έθρεψε τον εφτανησιώτικο πνευματικό πολιτισμό. Πριν το '21 οι Ποπολάροι. Μετά το '21 ο Ριζοσπαστισμός. Αυτά τα δύο κινήματα γίνονται ο άξονας και οι βάσεις για την εξέλιξη αυτού του πολιτισμού. Έχουμε λαϊκό πολιτισμό, τον αγνό, που μυρίζει γη ελληνική και ιδρώτα λαϊκό και αίμα».
Τα χειρόγραφά του, που το 1982 εκδόθηκαν ξανά σε βιβλίο με τον τίτλο «Κείμενα από την απομόνωση» και με το χαραγμένο απ' τον Πικάσο πορτρέτο του, είχε διασώσει από τις φυλακές της Κέρκυρας ο συγκρατούμενός του και σύντροφός του καταδικασμένος επίσης σε θάνατο Στάθης Δρομάζος.
Εντυπωσιακά ιδιαίτεροι, πραγματικά ακατάλυτοι οι δεσμοί της Κέρκυρας με το ΚΚΕ. Αυτούς εξέφραζε άραγε τέτοιες μέρες και πριν από τρία χρόνια, συμβολικά ίσως, το γεγονός ότι μια κερκυραϊκή οικογένεια, μεγαλωμένη κάποτε κάτω απ' τον λόφο των φυλακών του νησιού, ήταν εκείνη που τον Νοέμβρη του 2018, ακριβώς την ώρα που έμπαινε η μέρα του κεντρικού εορτασμού των 100 χρόνων του ΚΚΕ στην Αθήνα, προσέφερε στον Γενικό Γραμματέα του Κόμματος αυτού Δημήτρη Κουτσούμπα, σε σπίτι όπου βρισκόταν, εκατό κόκκινα γαρύφαλλα; Την ίδια ώρα από την Κέρκυρα είχε έλθει το πρώτο ευχετήριο τηλεφώνημα προς αυτόν. Προερχόταν από κόρη Κερκυραίου αξιωματικού που τον Σεπτέμβρη του 1943, εν μέσω ναζιστικών βομβαρδισμών, είχε οργανώσει ναυτική επιχείρηση για την απελευθέρωση από το Λαζαρέτο εκατοντάδων αντιστασιακών κρατουμένων στην κατοχική νησιωτική φυλακή.
Ο αξιωματικός εκείνος ήταν ο εικονιζόμενος ύστερος διοικητής του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, ταγματάρχης τιμημένος νεκρός του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Αλέκος Πρίφτης.
Σήμερα, μα και αύριο στο Λαζαρέτο στην τιμητική εκδήλωση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, μαζί και με μια νωπή τοπική συμφωνική ορχήστρα με το όνομα του Μίκη, θυμόμαστε όλους και τους νιώθουμε κοντά μας όλους!
ΟΡΦΕΑΣ ΡΙΤΣΟΣ
