Οι Φαίακες συνέρρεαν, βεβαιώνει ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, έξω απ' το παλάτι του Αλκίνοου να ιδούν την επαναστάτρια Μήδεια, ενώ στο λιμάνι συμπατριώτες της Κόλχοι τη ζητούσαν πίσω. Να την ευχηθούν, ήθελαν οι Φαίακες, για τον σωτήριο γάμο που ετοιμαζόταν να κάνει στα εδάφη τους με τον Ιάσονα, σε μια θεϊκή σπηλιά σε δασοσκεπή περιοχή μακριά απ' την πόλη κι απ' τους απειλητικούς Κόλχους και τα πλοία τους, την οποία ο ιστορικός Ανδρέας Μουστοξύδης αιώνες μετά αναζήτησε κοντά στα χωριά Άγιος Ματθαίος και Άγιοι Δέκα ή και στο ψηλότερο βουνό, τον Παντοκράτορα.
Πέπλα ψιλοδουλεμένα καθώς ταίριαζαν έφεραν στη Μήδεια και τον Ιάσονα οι γυναίκες της Κέρκυρας. Κι άλλα δώρα, κάθε λογής στολίδια χρυσά τούς φέρναν απ' αυτά που οι νιόπαντροι φοράνε.
Τίποτε απ' όσα τρομερά κυκλοφορούσαν για τη «βάρβαρη» Μήδεια -που 'χε δολοφονήσει τον αδελφό της για χάρη του Ιάσονα- δεν εστεκόταν ικανό να ταράξει τις γυναίκες του νησιού. Ήταν «ίδιες» μ' εκείνες που σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, όπως λαμπρά μάς μετέφερε την κρίση του ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Θεόδωρος Παππάς στο «Εγχειρίδιο Ιστορίας Ιονίων Νήσων», πριν από τον Απολλώνιο επολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατικών εναντίον των Ολιγαρχικών στον φοβερό Εμφύλιο στην αρχαία Κέρκυρα.
Έτσι όπως στον καιρό του Οδυσσέα, ούτε στον καιρό της Αργοναυτικής εκστρατείας και της Μήδειας, κάποτε τον 13ο ίσως αιώνα π.Χ. στην αχλύ του μύθου, επρόδιδαν οι Φαίακες!
Υπεράσπισαν ατρόμητα την ατίθαση κόρη- μάγισσα του βασιλιά της Κολχίδας Αιήτη και της βασίλισσας Ωκεανίδας Ιδυίας ή Εκάτης, την εύμορφη Μήδεια που έμελλε να γίνει απ' τον Ευριπίδη αθάνατη τραγωδία κι από σύγχρονους κορυφαίους της Τέχνης ταινίες κι όπερες παιγμένες ως τις μέρες μας σ' όλη τη Γη, με κορυφαία ίσως ερμηνεύτρια τη Μαρία Κάλλας. Τι κι αν ίσχυαν όσα της έσουρναν, τι κι αν επρόδωσε όπως ελεγόταν τον πατρικό της οίκο για να λάβει ο ποθητός της Ιάσονας το χρυσόμαλλο δέρας, τι κι αν για τον έρωτά της φέρεται να έγινε δολοφόνος ακόμα και των παιδιών της και με τη ζωή της επροκάλεσε και συμπόνια κι αδυσώπητο μίσος, στη γοητεία της υπέκυψαν οι μεγαλύτεροι πνευματικοί δημιουργοί. Για να την ερμηνεύσουν, να την αποδώσουν, να την εξηγήσουν, να τη ζωγραφίσουν, να τη μελοποιήσουν όπως μεταξύ άλλων ο Μίκης Θεοδωράκης με δική του μετάφραση της τραγωδίας του Ευριπίδη, να τη χορογραφήσουν και να τη σκηνοθετήσουν υπέροχα όπως ο Επτανήσιος Σπύρος Ευαγγελάτος και βέβαια κολοσσιαία ονόματα της παγκόσμιας πνευματικής δημιουργίας.
Λες και οι Φαίακες μονομιάς εκατάλαβαν τότες το μεγαλείο της!
Ήταν βγαλμένοι, βλέπετε, απ' τ' Ουρανού το αίμα. «Αίματος Ουρανίοιο γένος Φαίηκες έασιν», όπως είπε ο Απολλώνιος για την υποδοχή της Μήδειας στα «Αργοναυτικά» του είκοσι τρεις αιώνες πριν ο Λορέντζος Μαβίλης συνθέσει τον μεγαλόπνοο στίχο «Κέρκυρα απ' του Ουρανού το αίμα εβγήκες».
Τριάντα τρεις αιώνες ίσως από σήμερα, υποδεχόμενη τον Οδυσσέα, σύμφωνα με τον Όμηρο, ούτε η Ναυσικά είχε τρομάξει: «Δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει άνθρωπος που θα 'ρθει στη χώρα των Φαιάκων για να φέρει έχθρα και πόλεμο, γιατί είμαστε οι πλέον αγαπητοί στους θεούς. Εξάλλου ζούμε μακριά απ' τους άλλους, στην άκρη της θάλασσας και κανένας άλλος λαός δεν επικοινωνεί μαζί μας».
Έτσι οι Φαίακες που το νησί τους στο διάβα του χρόνου άλλοι το λέγανε και Σχερία κι άλλοι Μάκρις κι άλλοι Δρεπάνη εκαλοδέχτηκαν και την «Αργώ» και τους Αργοναύτες του Ιάσονα. Πανηγυρικά.
Να πόσο, να και πού ζούσαν και με τι παραδόσεις και μύθους σύμφωνα με τον Απολλώνιο, αποδιδόμενο εδώ σε έμμετρο κείμενο ως να ήταν πεζός λόγος: Υπάρχει στο Ιόνιο στενό μες στην Κεραύνια θάλασσαν ένα, το πιο μπρος, εύφορο και μεγάλο νησί, που καθώς μολογάν είναι κρυμμένη η κόσσα -ω Μούσες, συμπαθάτε με, αναφέρομαι άθελά μου σε παλαιή παράδοση- που τ’ αχαμνά με δαύτη του Κρόνου ο γιος εθέρισεν άσπλαχνα του γονιού του. Άλλοι όμως ισχυρίζονται ότι είναι το δρεπάνι που 'χεν η χθόνια η Δηώ στάχυα μ’ αυτό θερίσει· γιατί η Δηώ στα μέρη αυτά κάποτε κατοικούσε και τους Τιτάνες δίδαξε τ’ αστάχυα να θερίζουν τα θρεφτικά, απ' αγάπη της στη Μάκριδα. Δρεπάνη είναι τ’ όνομα που φέρνει απ’ τα τότε η παραμάνα η σεβάσμια των Φαιάκων, και το νησί των ίδιων των Φαιάκων, που κρατιόνται από τ' Ουρανού το γαίμα. Σ' αυτούς κοντά ήρθε η Αργώ μ' αγέρα από τη Θρινάκια θάλασσαν από πάμπολλες στερνά δοκιμασίες. Όπως πατήσαν στη στεριά, θερμά τους υποδέχτη με τελετές ευφρόσυνες ο κόσμος κι ο Αλκίνοος· πανηγύριζε όλη η πόλη για τιμή τους· θα 'λεγες, πως γιορτάζει για δικά της τέκνα. Κι όλοι οι ήρωες χαίρουνταν που βρεθήκανε μέσα σε τόσο πλήθος στην καρδιά της Αιμονίας.
Είχε σταθεί κι είχε αγαπηθεί λοιπόν στα μέρη μας, πολύ, το μυθικό πρόσωπο που το όνομά της έδωσε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην ψυχρή εισβολή που «παγώνει» το νησί μας και τη χώρα μας.
Είχαν καλοδεχτεί τόσο οι Φαίακες τη μυθική Μήδεια «στην καρδιά της Αιμονίας», ώστε της εξασφάλισαν άσυλο, προστασία απ' τους διώκτες της Κόλχους. Με πλοία τους δεμένα στα λιμάνια του Αλκίνοου αυτοί αξίωναν απ' τον Αλκίνοο την παράδοσή της και την επιστροφή της για βέβαιο θάνατο στην Κολχίδα.
Οι γυναίκες όλες βγαίνουν -για να ιδούν τους ήρωες- έξω απ' τα τείχη και μ' αυτές ακούγοντάς τες βγαίναν κ' οι ξωμάχοι· τι είχε κι όλας το νέο διαδώσει η Ήρα. Κι άλλος τους κριγιό, της στάνης το γκιοσέμι, οδηγούσε, άλλος δαμάλα άπαιδη ακόμα· κι άλλοι στάμνες κοντά τους σήκωναν να κάνουνε το μίγμα, ενώ ο καπνός των θυσιών ανέβαινε τ' αψήλου.
Δύο χιλιάδες τριακόσια χρόνια πριν έγραψε ο Απολλώνιος το έπος του!
Για τον γάμο της Μήδειας με τον Ιάσονα, όπως προαναφέραμε, μεταξύ άλλων. Με την παρότρυνση της βασίλισσας Αρήτης, ο βασιλιάς Αλκίνοος σοφή και δίκαιη, βλέπετε, αναζητούσε λύση, καθώς οι Κόλχες «επολιορκούσαν» το νησί και τους Αργοναύτες.
Επανηγύριζαν οι Φαίακες.
Όφειλαν όμως σε λίγο ν' αρματωθούν για πόλεμο· τόσον υπήρξε αιφνίδιος ο ερχομός τ' αρίθμητου στρατού των Κόλχων, που 'χαν τους κυανούς βράχους διαβεί και του γιαλού το στόμιο, αναζητώντας να 'βρουνε τους ήρωες· τη Μήδεια, δίχως ν’ ακούσουν τίποτα, γυρεύανε να πάρουν για να την οδηγήσουνε στον κύρη της, ειδάλλως με μιαν αμετακίνητη δριμύτητα απειλούσαν μάχη να δώσουν φοβερή πάραυτα, μ' ενισχύσεις που 'ρχουνταν απ' τον Αιήτη. Τους εσυγκράτησε όμως ο βασιλιάς Αλκίνοος· τι είχε σκοπό να δώσει στη σκληρή διένεξή τους τέλος δίχως πόλεμο.
Το έπος του Απολλώνιου, που όπως βλέπετε τόσο θαυμαστά μετέφρασε έμμετρα ο Πάικος Δ. Νικολαΐδης-Ασιλάνης, έχει εμπνεύσει πόσους και πόσους λογοτέχνες να τον παραφράσουν κιόλας.
Ο ποιητής Βασίλης Μπουντούρης, με στίχους που αποδίδονται κι εδώ ως πεζός λόγος, το 1990 απέδωσε στην ίδια τη Μήδεια τον απόπλου των Αργοναυτών στην Κέρκυρα, αλλά και τον γάμο της με τον Ιάσονα πριν φτάσουν απειλητικά οι Κόλχες:
Σαν ο Αιήτης έμαθε πως η μοναχοκόρη του έφυγε με τους Έλληνες, έδωσε διαταγή στον αδερφό της τον Άψυρτο να μας προλάβει και να τη φέρει πίσω. Αυτό, αν ήταν ακόμα παρθένα και δεν είχε παντρευτεί κανέναν Έλληνα. Η Μήδεια που ήξερε τα κατατόπια οδήγησε το πλοίο απ' άλλο δρόμο. Έτσι μας έχασαν. Όταν μας έφτασαν στην Κέρκυρα οι γάμοι είχαν γίνει. Ο Άψυρτος γύρισε πίσω πικραμένος...
Ενώ ο Ευριπίδης είχε παρουσιάσει τη «Μήδειά του το 431 π.Χ. ο μεταγενέστερός του Απολλώνιος ο Ρόδιος τον 3ο πια αιώνα π.Χ. εστίασε στα «Αργοναυτικά» του, μεταξύ άλλων, στην καταφυγή του Ιάσονα και της Μήδειας στη γη των Φαιάκων. Αξιοποιώντας όλα τα μυθολογικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία το νησί γεννήθηκε όταν ο Κρόνος, ηγέτης των Τιτάνων, νίκησε, με δρεπάνι ευνούχισε και σκότωσε τον πατέρα του Ουρανό. Η Δηώ δεν είναι άλλη από τη Δήμητρα, τη διπρόσωπη θεά της γεωργίας, της γονιμότητας της γης, αλλά και του Κάτω Κόσμου. Ύλλος ήταν εξάλλου το όνομα αγοριού που γεννήθηκε από τον έρωτα του Ηρακλή με τη νύμφη των υδάτων Μελίτη στη χώρα των Φαιάκων, καθώς ο Ηρακλής είχε επισκεφθεί τον προηγούμενο βασιλιά των Φαιάκων Ναυσίθοο, ενώ Υλλικός ή Υλλαϊκός λιμένας ήταν η αρχαία ονομασία της περιοχής της λιμνοθάλασσας στη χερσόνησο Κανόνι, τέσσερα χιλιόμετρα νότια της πόλης της Κέρκυρας, όπου πιστεύεται ότι βρισκόταν τότε το πολεμικό λιμάνι του βασιλιά Αλκίνοου.
Σ' αυτό επερίμεναν την κρίση του Αλκίνοου οι Αργοναύτες, όταν ο Αλκίνοος έβγαλε την κρίση του. Η Μήδεια, αποφάσισε, έπρεπε να παραδοθεί στους Κόλχες μόνο αν επαρέμενε παρθένα. Θα εσωζόταν μ' έναν εσπευσμένο γάμο κι έμπρακτη ερωτική ένωση με τον Ιάσονα, όπως του επρότεινε η βασίλισσα Αρήτη επηρεασμένη απ' τη θεά Ήρα! Έτσι αποφάνθηκε ο Αλκίνοος, καθώς αδημονούσε ο λαός.
Τώρα, κατά τον Απολλώνιο και την απόδοσή του απ' τον Πάικο Δ. Νικολαΐδη-Ασιλάνη, η αυγή διάλυε της νύχτας τα σκοτάδια, όπως με το θεϊκό της φέγγος στον ορίζοντα πρόβαλε. Οι ακτές της νήσου και μακριά οι δροσόλουστες στράτες στους κάμπους γέλασαν και γέμισαν οι δρόμοι θόρυβον· ξεχυθήκανε οι κάτοικοι στην πόλη, κ' οι Κόλχοι στην άκρη του νησιού της Μάκρης πάλι επίσης. Τώρα, καθώς συμφώνησαν, έτρεξε κι ο Αλκίνοος ν' αναγγείλει ποιαν επήρε για την κόρη απόφαση· το χρυσό κρατούσε σκήπτρο του κριτή στο χέρι του, που μ' αυτό για το λαό του έπαιρνε τις δίκαιες αποφάσεις μες στην πόλη. Κατόπιν του όλοι οι πρώτοι Φαίακες σε πυκνές σειρές συνάρματοι πήγαιναν.
Πριν απ' αυτόν, βάδιζε ο κήρυκάς του.
Είπε· κι ο κήρυκας γοργά βγήκε έξω απ’ το παλάτι για να μηνύσει τη βουλή του θεϊκού Αλκίνοου και τα λόγια της Αρήτης στον υγιό του Αίσονα. Τους βρήκε ν’ αγρυπνούν κοντά στο πλοίο αρματωμένοι στο κοντακιανό λιμάνι, που Υλλικό το λένε· κι όλο το άγγελμα ανακοίνωσε· κ’ οι ήρωες χαρήκαν όλοι, γιατί τους άρεσεν πολύ ο λόγος που είπε. Αμέσως αραιώσανε σ’ ένα κροντήρι μέσα κρασί για να τιμήσουνε, καθώς είναι η συνήθεια, τους καλότυχους· κατόπιν στο βωμό μ' ευλάβεια οδήγησαν τα πρόβατα κι ετοίμαζαν την κλίνη της κόρης τη γαμήλια την ίδια νύχτα, μέσα στο σπήλαιο το θεϊκό, που κατοικούσε η Μάκρη κάποτες, η θυγατέρα του τρίξυπνου Αρισταίου, εκείνου που ανακάλυψε τη μελισσοτροφία, και της ελιάς το στύψιμον. Είχεν δεχτεί η Μάκρη το γιο του Δία Διόνυσο στον κόρφο της στης Εύβοιας την Αβαντίδα, ευθύς μετά τη γέννησή του, κ' είχε με μέλι βρέξει το ξηρό χείλος του, άμα τον πήγεν ο ίδιος ο Ερμής σ’ αυτήν απ' τη φωτιά σωσμένον. Όμως την αντιλήφθηκεν η Ήρα κι οργισμένη την κυνήγησεν απ' όλο το νησί κι αυτή επήγε μακριά στην ιερή σπηλιά να κάτσει των Φαιάκων και στους κατοίκους χάρισε μια απέραντη ευτυχία.
Ο Ιάσονας και η Μήδεια, σε εμπνευσμένο εδώ από στίχους του τη Απολλώνιου για τη στάθμευσή τους στην Κέρκυρα εικαστικό έργο του Κερκυραίου καλλιτέχνη Γιώργου Μικάλεφ, αμήχανοι επερίμεναν νωρίτερα την ετυμηγορία του βασιλιά των Φαιάκων.
Αμέσως εκίνησαν για τον γάμο!
Στην ιερή σπηλιά...
Σε σπηλιά που επήρε την ονομασία «ιερό άντρον της Μήδειας». Στο λεγόμενο «Μελιτήιον Όρος» που θρυλείται πως είναι το βουνό κοντά στο χωριό Άγιος Ματθαίος του παλιού Δήμου Μελιτειέων είκοσι τόσα χιλιόμετρα απ' την πόλη ή το πολύ πιο κοντινό στην πόλη της Κέρκυρας Παντοκράτορας, αλλά πάλι μακριά της, για ασφάλεια απ' τους Κόλχες; Με γαμήλια κλίνη πάντως, σύμφωνα με τον Απολλώνιο και τον μεταφραστή του που ακολουθούμε σ' αυτές εδώ τις γραμμές, το ίδιο το χρυσόμαλλο δέρας!
Μέσα σ' αυτή -πάλι λόγια του Απολλώνιου- μιαν άπλωσαν κλίνη διπλή κι εστρώσαν πάνω της το χρυσόμαλλο, τ' ακτινοβόλο δέρας, για να τιμήσουνε αυτόν το γάμο και τον κάνουν περιβόητον. Οι Νύμφες έφεραν στον άσπιλο κόρφο τους διάφορα άνθη για το ζεύγος. Κι όλες τους φάνταζαν σαν φλόγας λάμψη. Τόσο φέγγος έχυναν τα ξανθιά μαλλιά τους. Πόθος φλόγιζε τα μάτια τους γλυκός, όμως την καθεμιά ντροπή τη συγκρατούσε να φέρει... εκεί το χέρι της, όσο κι αν το ποθούσεν. Άλλες, κόρες του Αιγαίου του ποταμού ονομάζουνταν και στην κορφή άλλες του βουνού του Μελιταίου ζούσαν, άλλες τους στων πεδιάδων τ' άλση κατοικούσανε κ' η ίδια τις ξεσήκωσεν η σύγκλινη του Δία, η Ήρα, που τον Ιάσονα ήθελε να τιμήσει.
Έτσι έγινεν εσπευσμένα, υπό πίεση, ο γάμος. Η αρχή της μεγαλύτερης τραγωδίας. Σχεδόν καταναγκαστικά, αφού η Μήδεια δεν είχε άλλην επιλογή, αν ήθελε να ζήσει, άσχετα απ' τον έρωτά της. Θέληση θεών ήταν κιόλας ο γάμος. Ο Απολλώνιος τον περιγράφει λες κι ήθελε να δικαιώσει κάπως τη Μήδεια για τα περιγραφόμενα στην τραγωδία του Ευριπίδη εγκλήματα. Απ' την ερμηνεία του ορμώμενη η Γερμανίδα κριτικός λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος Κρίστα Βολφ το 1995 έβαλε τη Μήδεια στο μεταφρασμένο απ' την Αγγέλα Βερυκοκάκη έργο της «Μήδεια, Φωνές» να εξομολογιέται για τη σχέση της με τον Ιάσονα και τον γάμο:
Δεν είναι αλήθεια ότι τον παντρεύτηκα μόνο επειδή, αν δεν τον παντρευόμουν, ο βασιλιάς της Κέρκυρας, όπου είχαμε ζητήσει άσυλο, θα με παρέδιδε στο δεύτερο κολχικό στόλο, που είχε διαταγή να μην γυρίσει χωρίς εμένα. Την ίδια νύχτα τελέσαμε τις καθιερωμένες γαμήλιες τελετές και πλαγιάσαμε στο σπήλαιο της Μάκρης, της αρχαίας θεάς που πάντα ζητούσα την προστασία της. Εναπόθεσα στο βωμό της όλα μου τα κοσμήματα. Από τότε δεν ξαναφόρεσα κοσμήματα, αυτός ήταν ο όρκος μου στη θεά, με είχε καταλάβει. Αποποιήθηκα τη θέση μου. Ήμουν πια μια απλή γυναίκα στα χέρια της. Έτσι δόθηκα στον Ιάσονα χωρίς ενδοιασμούς, έτσι τον έδεσα μαζί μου. Θυμάμαι ακόμα πώς έσφιγγα τους ώμους του όταν βρέθηκε ξαπλωμένος πάνω μου. Αισθανόμουν τον κάθε του μυώνα, την έντασή του, την ευτυχισμένη του χαλάρωση. Και πόσο πόνεσα όταν κι οι δικοί του ώμοι σκλήρυναν σιγά σιγά, όπως των άλλων αντρών στην Κόρινθο. Κι έπαψε να υποφέρει γι' αυτό. Έγινε ένας κοινός αυλικός. Για σας, έλεγε. Για σένα και τα παιδιά. Για να σ' αφήσουν ήσυχη εδώ.
Η Μήδεια, λοιπόν, η πριγκίπισσα που μήδεται, αυτή που 'ναι περίφημη για τα σοφά μήδεα και την πανούργα μήτιν, δηλαδή τη φρόνηση, τη σύνεση, τη διανοητική οξύτητα, είχε γίνει στην Κέρκυρα έρμαιο σχεδόν των θεών και του Ιάσονα, απλή γυναίκα χωρίς τίτλους, παντρεμένη λίγο ή πολύ και για λόγους ανάγκης, επιβίωσης; Καθ' οδόν απ' την Κέρκυρα για την Ιωλκό, αλλά με τελικό προορισμό την Κόρινθο! Σ' έναν τόπο που έμελλε να συνδεθεί ιστορικά στενά με την Κόρινθο, όπου η ίδια είχε πατρογονικά- κληρονομικά βασιλικά δικαιώματα και βασίλεψε τελικά ο Ιάσων. Στην Κέρκυρα που οι Κορίνθιοι αποίκισαν και μετέτρεψαν σε αποικία τους.
«Γάμο της Θάλασσας» τον αποκάλεσε ο σύγχρονος Κερκυραίος ποιητής Ιάσων Δεπούντης στο ποίημά του «Ιάσων και Μήδεια στο νησί των Φαιάκων», σημειώνοντας σε πεζό κείμενό του με αναφορά στον Απολλώνιο και στη διασύνδεση αυτή Δύσης-Ανατολής στο νησί:
Ιωλκός, ψηλά στην Κολχίδα - Εύξεινος∙ και από την Κολχίδα της ανατολής, στη δύση στο Νησί των Φαιάκων - Κέρκυρα ίσον διαδρομή ενότητας∙ στενής συγγένειας. Ο πρώτος μυθολογικά ελληνικός δρόμος που χαράκτηκε στη θάλασσα σε καιρούς – περίπου δύο γενιές πριν από την εκστρατεία στην Τρωάδα και πεντακόσια περίπου χρόνια πριν από τον Όμηρο – για ένα ταξίδι ευτυχίας από ανατολή σε δύση. Ας συμμετάσχουμε στην περιπέτεια: Για να αποφύγει την εκδίκηση του Αιήτη ο Ιάσων, που έκλεψε το χρυσόμαλλο δέρας και την κόρη του Μήδεια, κυνηγημένος φτάνει στην Κέρκυρα μαζί της, όπου εκεί σε χαρούμενη γιορτινή μέρα, τον παντρεύει η αρχόντισσα Αρήτη του Αλκίνοου συντρόφισσα, μητέρα της Ναυσικάς και των παλικαριών (Λαοδάμας, Κλυτόνας και Άλιος τα ονόματά τους)∙ και τέλος αυτό: Δυτική η Αρήτη η ίδια στρώνει το νυφικό κρεβάτι του Αργοναύτη από τη Θεσσαλική Ιωλκό και της ανατολίτισσας Μήδειας.
Με προσφυγή στον Απολλώνιο ο Κυριάκος Ζαχαρενάκης θα σημειώσει εξάλλου σε άλλη έμμετρη μετάφραση του Απολλώνιου για το έπος των Αργοναυτών: Οι Κόλχοι τα κατάφεραν στην Κέρκυρα να μπούνε και θέλανε οπωσδήποτε τη Μήδεια να δούνε. Ιάσονας και Μήδεια τη νύχτα να... παρθούνε, την επομένη σύζυγοι για ν' αναγνωριστούνε. […] Οι Κερκυραίες ήρθανε κοντά να τους θαυμάσουν και την ωραία μουσική τ' Ορφέα ν’ απολαύσουν. Οι νύφες όταν έπαιζε του γάμου μελωδία, μαζεύτηκαν και κάνανε μεγάλη χορωδία. Τραγούδαγαν και χόρευαν για τη θεά την Ήρα, κι ο μουσικός «εκένταγε» με τις χορδές στη λύρα. Στην Ήρα το χρωστάγανε, που είχε βοηθήσει, και η Αρήτη έμαθε του βασιλιά την κρίση. […] Oι Κόλχοι δεν τολμούσανε ούτε να πολεμήσουν, ούτε και στην πατρίδα τους οπίσω να γυρίσουν. Απόφαση επήρανε στην Κέρκυρα να μείνουν, αν το 'θελε ο βασιλιάς, και κάτοικοι να γίνουν. Αλκίνοος και Φαίακες τους δέχτηκαν με δώρα, κι εδώ κι εκεί τους μοίρασαν στου Δρεπανιού τη χώρα. Εκεί εγκαταστάθηκαν και πέρασε ο χρόνος, σε διάστημα πολλών ετών, μπορεί κι ενός αιώνος. Οι Αργοναύτες μείνανε για λίγο στη Δρεπάνη και ξαναμπήκαν στην Αργώ να βγουν απ' το λιμάνι.
Ο Πάνος Θεοδωρίδης σε μια διαφορετική ερμηνεία θα σημειώσει σε ποίημά του, αποδιδόμενο κι αυτό εδώ εν είδει πεζού λόγου, ότι η Μήδεια και η Κίρκη είναι κρυφές σταυραδελφές. […] Ο Ιάσονας γυρνάει από την Κολχίδα […] μέσα στην ιόνια πτυχή του κόσμου. […] Το μέταλλο των Φαιάκων, που άλλοι ονομάζουν θάλασσα, οδηγεί στη δικόρυφη Κέρκυρα, το νησί που λυγάει στον χάρτη. Δέντρα ανοιχτά στους ουρανούς. Ευγενή κτίσματα ευγενών ανθρώπων. Απόρρητη μουσική γεμίζει την καρδιά.
Με «αργοναυτική» επιδεξιότητα, στο μοναδικό αυτό ολοκληρωμένο αρχαιοελληνικό έπος μετά τον Όμηρο και πριν από την «Αινειάδα» του Βιργίλιου, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος τον 3ο αιώνα π.Χ. φέρνει στον νου με το κείμενό του τα λόγια του Αριστοφάνη -που επίσης ασχολήθηκε με τη Μήδεια- για τον ρόλο του ποιητή. «Κάνουμε τους ανθρώπους καλύτερους πολίτες», ήταν ο σκοπός των αρχαίων τραγωδιών και κωμωδιών, όπως επισημαίνει στο βιβλίο του «Αριστοφάνης, ο ποιητής και το έργο του» ο πολιτογραφημένος Κερκυραίος πια καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Θεόδωρος Παππάς, που τόσο συμβάλλει στη γνωριμία μας με την αρχαία Κέρκυρα. Τέσσερα βιβλία με 6.000 περίπου στίχους σε ομηρική διάλεκτο συνθέτουν τα «Αργοναυτικά» του Απολώνιου. Είναι το μοναδικό ηρωικό έπος της αρχαιότητας με κεντρικό πρόσωπο-ηρωίδα μια γυναίκα.
Η Μήδεια -εδώ με τον Ιάσονα σε ελαιογραφία του William Waterhouse καμωμένη το 1907- παρουσιάζεται και ως θύμα των δολοπλοκιών των Θεών, όπως και ο Ιάσονας, που πιέζονται να υιοθετήσουν μιαν ωφελιμιστική στάση. Η ίδια είναι «λάφυρο του πολέμου», όπως έχει σημειώσει ο Ηλίας Κριτσαντώνης. Υπόδουλη. Που σκέφτηκε ν' αυτοκτονήσει. Ο γάμος στην Κέρκυρα γίνεται με πανσέληνο, μα με την παρουσία οπλισμένων Αργοναυτών. Η αγωνία και ο φόβος, ακόμη και για την τελική κρίση του Αλκίνοου, τον χρωματίζουν. Είναι ένας ασυνήθιστος, διαστρεβλωμένος γάμος, χωρίς τον οποίο ο θάνατος της Μήδειας είναι αναπόφευκτος. Γάμος συμφέροντος, ανάλογος των πολλών τέτοιων γάμων της αρχαίας Ελλάδας, για να μην πούμε και της σύγχρονης, θα μπορούσε να πει κανείς. Ο έρωτας και τα συναισθήματά του υποχωρούν. Περπατά πίσω από τον Ιάσονα με τη φωτεινότητα του Χρυσόμαλλου Δέρατος να φωτίζει την ατμόσφαιρα, αλλά ως φρικαλέο σύμβολο γάμου που κατά κάποιον τρόπο προϊδεάζει για τη δυστυχισμένη συνέχεια. Ο Ιάσονας και η Μήδεια θα περάσουν τη γαμήλια νύχτα τους πάνω σ' αυτό!
Οι Νύμφες ως βοηθοί της Ήρας -που ναοί προς τιμήν της στην πόλη της Κέρκυρας έχουν βρεθεί και ειδικότερα ο ναός ο χρονολογούμενος στον 7ο αιώνα π.Χ. ο αφιερωμένος στην Ακραία Ήρα στο κτήμα Μον Ρεπό έγινε θέατρο του σκληρού ταξικού κερκυραϊκού Εμφύλιου Πολέμου- υποκινούν τη σύλληψη δύο παιδιών πάνω στο Χρυσόμαλλο Δέρας. Η ίδια ευλογεί τον γάμο, μα θα τους εγκαταλείψει τελείως αμέσως μετά. Η καλοσύνη της εναλλάσσεται με τη μοχθηρία της.
Ο γάμος φέρει απόηχους εκείνου του Πηλέα και της Θέτιδας: σε σπηλιά, με τοπικές Νύμφες, με μουσική, με τον Ορφέα και την Ήρα πάλι σε βασικό ρόλο. Σαν να προεξοφλείται η αποτυχία του, όσο κι αν οι Αργοναύτες, στεφανωμένοι με φυλλώματα, τραγουδούν με τη λύρα του Ορφέα και οι τοπικές Νύμφες έχουν ευωδιαστό μπουκέτο για τη νύφη και φέρουν λουλούδια στα λευκά στήθια τους. Οι Αργοναύτες φέρουν γιρλάντες και τραγουδούν με τα όπλα στα χέρια! Παρά τα αισθησιακά χρώματα, τίποτα δε γίνεται αβίαστα σ' αυτόν τον κερκυραϊκό γάμο-προϊόν ανωτέρας βίας! Δεν υπάρχουν πυρσοί, δεν υπάρχει καν νυφικό! Είναι γάμος συνδεδεμένος με φόνο, με τη βρεφοκτονία που θα ακολουθούσε, καθώς έχει επιλεγεί για την πραγματοποίησή του το μέρος όπου εξαγνίστηκε ο Ηρακλής για τον φόνο των παιδιών του!
Ο Απολλώνιος στιγματίζει την ωφελιμιστική στάση, υπενθυμίζοντας ότι ο Ιάσονας εστάθηκε κοντά στη Μήδεια για να τον βοηθήσει στην απόκτηση του Χρυσόμαλλου Δέρατος και ότι η Μήδεια, ως προσωπικότητα σύνθετη, μάγισσα, ιέρεια της Εκάτης αλλά και παρθένος σε ηλικία γάμου, θεωρούσε πως θα πρέπει να υπάρχει ανταπόδοση στη βοήθειά της.
Η ασυνήθιστη ατμόσφαιρα δεν αλλάζει με τους εορτασμούς την επομένη της νύχτας του γάμου, καθώς προσήλθε κόσμος από την εξοχή για να τους παρακολουθήσει τους εορτασμούς και γυναίκες με γαμήλια δώρα φτάνουν κι απ' την πόλη και συμμετέχουν σε χορικές παραστάσεις, τραγουδώντας δίπλα στις Νύμφες και τους Αργοναύτες. Δεν αρκούν η θρησκευτική επισημότητα, οι ταπεινές προσφορές- αφιερώματα με διακοσμητικά στολίδια από παρθένες των χωριών προς τιμήν της νύφης, η συμμετοχή του Ορφέα ως κεντρικού τραγουδιστή, ο χορός ανδρών και γυναικών κι αυτός των Νυμφών που τραγουδούν και χορεύουν προς τιμήν της Ήρας που υπουργεί τους γάμους, η παρουσία της Αρήτης ως νυμφεύτριας. Η χορική εικόνα της γιορτής εμφανίζει κενά και ανωμαλίες που προϊδεάζουν δυστυχισμένη συνύπαρξη, παρά τις ενδείξεις «γλυκιάς αγάπης». Η Μήδεια παραμένει φορέας και θύμα της μαγείας και της διχόνοιας.
Ας προσθέσουμε εδώ ότι σύμφωνα με τον Τίμαιο η Μήδεια ίδρυσε βωμούς στην Κέρκυρα στις Νύμφες και στις Νηρηίδες σε ανάμνηση του γάμου της «κοντά στη θάλασσα και όχι μακριά από την πόλη». Η σπηλιά του γάμου της ήταν μια ιερή σπηλιά «άντρω εν ηγαθέω», «ιερώ ενί τηλόθεν άντρω» των Φαιάκων, σπίτι της κόρης του Αρισταίου Μάκριδας, γνωστή την εποχή του ποιήματος ως ιερή σπηλιά της Μήδειας, αφού «εισέτι νυν ιερόν κληίζεται άντρον Μηδείης», με είσοδο όπου παίζει ο Ορφέας τη λύρα του.
Να 'θελε να επισημάνει ο Απολλώνιος μ' όλ' αυτά κι ότι ενώ οι Φαίακες ήταν διάσημοι για την πολιτισμένη κοινωνία τους, για τις ναυτικές ικανότητές τους και τις Τέχνες τους, επέλεξαν για τον γάμο μια σπηλιά που παραπέμπει σε πρωτόγονη κοινωνία; Να υποδηλώνει σεβασμό στη Φύση αφού η σπηλιά συσχετίζεται μέσω της Μάκριδας με τον Αρισταίο που εισήγαγε την ελαιοκαλλιέργεια και τον θεό του κρασιού Διόνυσο, δεδομένου ότι η Κέρκυρα ήταν γνωστή και για τους οίνους της και προς τιμήν της θεάς των δασών και της Φύσης Αρτέμιδας είχε ανεγερθεί από το 590 περίπου π.Χ. ο γνωστός για το εντυπωσιακό αέτωμα της Γοργούς ναός στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων; Ή υποδηλώνει κι ένα επίπεδο «βαρβαρότητας» που έφεραν ή στο οποίο είχαν υποπέσει οι ήρωες του γάμου και οι συνοδοί τους; Και μήπως η επιλογή της σπηλιάς συνδέεται με τον σκληρό και άτεγκτο χαρακτήρα που ο Απολλώνιος αποδίδει στη συνέχεια στη Μήδεια ή και με το γεγονός ότι ο Ευριπίδης στη δική του Μήδεια τη συνδέει με την «τοποθετημένη στις σπηλιές της θάλασσας» Σκύλλα που η «Αργώ» εσυνάντησε πριν φτάσει στη χώρα των Φαιάκων;
Μη ξεχνάμε ότι η θρυλική ευμάρεια των Φαιάκων της «Οδύσσειας» ίσχυε δυναμικά στους ιστορικούς χρόνους, αφού στα χρόνια του ο γεννημένος στην Αλεξάνδρεια γύρω στα 295 π.Χ. Απολλώνιος -που κατ' άλλους τη μητέρα του έλεγαν Ρόδη και κατ' άλλους έζησε αρκετά στη Ρόδο- θα γνώριζε ότι «οι Κερκυραίοι, από άποψη πλούτου, βρίσκονταν στο ίδιο επίπεδο με τους πλουσιότερους Έλληνες» όπως ο Θουκυδίδης είχε σημειώσει κι ότι «καμιά πόλη εκτός από την Αθήνα δεν μπορούσε να συγκεντρώσει ούτε τόσα πλοία ούτε τόσα χρήματα όσο η Κέρκυρα», όπως ο Ξενοφών είχε γράψει, σύμφωνα με όσα, χαρακτηριστικά, έχει επισημάνει ο Θ. Παππάς σε θέμα του για την αρχαία Κέρκυρα.
Σε κάθε περίπτωση, κατά τον Απολλώνιο, ήταν η ίδια η θεά του νόμιμου γάμου, η Ήρα, αυτή που υποκίνησε την Αρήτη να ωθήσει τον Αλκίνοο στην απόφασή του. Ο Ιάσονας και η Μήδεια ήταν θύματα θεϊκών και ανθρώπινων επιλογών που δεν μπορούσαν ν' αποσοβήσουν, ούτε να επηρεάσουν. Δίνουν την εντύπωση ανθρώπων-θηρίων που θυσιάζονται ακόμη και για διπλωματικές σκοπιμότητες, προκειμένου ν' αποτραπεί ο πόλεμος Κόλχων και Φαιάκων. Ο Απολλώνιος - που υπηρετούσε σε Αυλές μοναρχών της εποχής- κάνει σαφές ότι ο γάμος δεν ήταν επιθυμητός και από τον Ιάσονα και από τη Μήδεια εκείνη τη στιγμή. Ώρες-ώρες έδειχναν «θερμοί από αγάπη» κι άλλες «γεμάτοι από φόβο», σαν να σκέφτονταν τις επιπτώσεις της συγκατάθεσής τους, σαν να λογάριαζαν τις δυναστικές συμμαχίες της εποχής κι ενδεχόμενες βλέψεις του Αλκίνοου να κάνει τη Σχερία/Δρεπάνη της εποχής του μητρόπολη αποικιών όπως η Κολχίδα, σαν να δέχονταν να γίνουν «γέφυρα» συμφιλίωσης μεταξύ βασιλιάδων κι εθνών, μα και σαν να φαντάζονταν το τραγικό μέλλον του δεσμού τους. Γεμάτοι από αμφιβολίες σαν αυτές όλων των ανθρώπων. Που όφειλαν, υποτίθεται, να προσαρμόσουν τα ερωτικά πάθη τους, καθώς γίνονταν επικίνδυνα κοινωνικά, στους κανόνες της κατεστημένης «κοινωνικής τάξης» και «αρμονίας» της εποχής τους, όταν η ελληνιστική ιδεολογία, σύμφωνα με τον Ηλία Κριτσαντώνη, θεωρούσε τον γάμο σημαντικό για τη μακροημέρευση της κυρίαρχης τάξης και την προαγωγή των διπλωματικών και άλλων πολιτικών στόχων της.
Ο Απολλώνιος, σύμφωνα με μελετητές, ονόμασε το νησί «Δρέπανο» από τη λέξη «δρεπάνι» με υπόνοιες ότι κάτω από το νησί κρύβεται το δρεπάνι με το οποίο κατά την παράδοση ο Κρόνος ετεμάχισε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του Ουρανού, από το αίμα του οποίου εκατάγονταν οι Φαίακες. Σε μια εναλλακτική παράγραφο αναγνώρισε το θαμμένο δρεπάνι κάτω από το νησί κι ετόνισε ότι ανήκει στη θεά Δήμητρα, συνδέοντας με αυτή το δρεπανοειδές σχήμα του νησιού. Ένας άλλος ιστορικός εβασίστηκε σε αναφορά του Απολλώνιου στα «Αργοναυτικά» του σχετικά με την ονομασία Μάκρις, αποδίδοντάς τη σε νοσοκόμο του θεού Διόνυσου που εδραπέτευσε στο νησί από την Εύβοια, καθώς σύμφωνα με τον Στράβωνα Ερετριείς είχαν έλθει στην Κέρκυρα πριν απ' τους Κορίνθιους.
Με την εικονιζόμενη εδώ με τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι Μαρία Κάλλας η «Μήδεια» έχει περάσει πια και στη σφαίρα του κινηματογραφικού μύθου. Την είχαν γιορτάσει σ' ένα επτανησιακό νησάκι. Στον Σκορπιό.
Ο κορυφαίος Επτανήσιος σκηνοθέτης Σπύρος Ευαγγελάτος, μιλώντας το 2013 για τη «Μήδεια» του Ευριπίδη που τότε εσκηνοθέτησε για δεύτερη φορά, είχε τονίσει ότι το έργο «σπάει τα καλούπια της λογικής, ακόμα και του ίδιου του συμβατικού πάθους», επισημαίνοντας ότι η ηρωίδα «ενώ έχει διαπράξει το απεχθέστερο έγκλημα, την παιδοκτονία, στο τέλος του έργου δεν τιμωρείται», καθώς και ότι η Ευριπίδεια σύλληψη κινείται «πέραν της ηθικής». Ο κορυφαίος Κερκυραίος σκηνοθέτης Λεωνίδας Τριβιζάς επίσης είχε εγκύψει στο μεγαλείο του Ευριπίδη.
Την αίγλη της «Μήδειας» της μεγαλοφυίας του Ευριπίδη, με τα ερωτήματα αν ήταν στυγερή εγκληματίας ή κοινωνική επαναστάτρια και θύτης ή θύμα, είχαμε εξάλλου στην Κέρκυρα την ευκαιρία να την απολαύσουμε και από θίασο της Κίνας το 1998. Είναι πολλοί και εναλλακτικοί άλλωστε οι μύθοι για το πρόσωπό της.
«Η κατάδυση στην ψυχή της Μήδειας μας οδηγεί μέσα σ' έναν αληθινό λαβύρινθο», θυμίζουμε, είχε επισημάνει ο Μίκης Θεοδωράκης καθώς συνέθετε την ομώνυμη όπερά του, προσθέτοντας ότι η περίπτωσή της είναι μοναδική: «Μοιάζει με παγιδευμένο ζώο που τινάζει δεξιά αριστερά και που, αντί να ελευθερωθεί, κάθε κίνηση το παγιδεύει περισσότερο». Είναι «η ερωτευμένη παράφορα που την προδίδει αυτός για τον οποίο θυσίασε τα πάντα, που για χάρη του σκότωσε ακόμα και τον ίδιο τον αδερφό της και γι’ αυτό αγαπά και μισεί εξίσου παράφορα τον Ιάσονα».
«Ένα ταξίδι με την Αργώ στον Ουράνιο Θόλο και τις ιστορίες των λαών», θυμίζουμε, ήταν ο τίτλος ομιλίας καθηγητή Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης στην Κέρκυρα, το 2017, καλεσμένου της Αστρονομικής Εταιρείας του νησιού.
Ποιος άραγε θα σκηνοθετήσει και θα συνθέσει κάποτε, εδώ ή στην Αθήνα, τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου που εκατακερμάτισε ίσως όχι λιγότερο από τον Ευριπίδη την όποια πίστη στην ύπαρξη συμπαντικής αρμονίας εγγυημένης από τους θεούς;
ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΟΥΣΟΥΡΗΣ
