Αν ο πιο αδιάψευστος μάρτυς για την πολιτική δύναμη και ένα μέρος έστω του έργου κάποιου είναι συχνά ένας ιδεολογικός του αντίπαλος με εχέγγυα ικανής κρίσης, τότε μια μαρτυρία του Κερκυραίου δημοσιογράφου Κώστα Δαφνή μοιάζει καταλυτική για την ισχύ που είχε αποκτήσει ο ΕΛΑΣ στην Κέρκυρα την περίοδο της Κατοχής.

Ο φτιαγμένος στην κατεχόμενη Ελλάδα πριν από 80 χρόνια Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ) του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) ήταν στο νησί μας, όπως μπορεί να τεκμηριωθεί πια περισσότερο από ποτέ, φάρος της Εθνικής Αντίστασης. Επίσης, δημιουργήθηκε στην Κέρκυρα, είτε κατευθείαν με την ονομασία ΕΛΑΣ είτε ως άτυπος κλάδος του ΕΑΜ με στρατιωτικό χαρακτήρα, πολύ νωρίτερα από την περίοδο που αναφέρεται στις έως τώρα σχετικές εκδόσεις και μελέτες.

Σύμφωνα με τον Δαφνή, όταν τις 10 Οκτωβρίου 1944, μετά την αποχώρηση των τελευταίων γερμανικών στρατευμάτων, αποβιβάστηκε στο νησί μικρή βρετανοαμερικανική δύναμη και αξίωσε τον αφοπλισμό του τοπικού ΕΛΑΣ, στηριγμένη στην ισχύ των όπλων που εκπροσωπούσε κυρίως μια φερμένη από την Ήπειρο πολυάριθμη δύναμη των λεγόμενων Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) του αντιΕΑΜικού Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ), οι έχοντες τον πρώτο λόγο Βρετανοί δεν φαντάζονταν πόσο εντυπωσιακό ήταν το μέγεθος του οπλισμού του ΕΛΑΣ.

Δεκαέξι ημέρες μετά, τις 26 Οκτωβρίου 1944, δεν πίστευαν στα μάτια τους, όπως συνηθίζουμε να λέμε σε τέτοιες περιπτώσεις, βλέποντας τον πολύ μεγάλο όγκο των όπλων που τους παραδόθηκαν -αποσπάστηκαν, πιο σωστά- στο ανάκτορο Μον Ρεπό και σε διάφορα πολλά άλλα σημεία του νησιού.

«Οι Άγγλοι εξεπλάγησαν, όταν κατά την παράδοσι των όπλων του ΕΛΑΣ, μετά την απελευθέρωσι, διεπίστωσαν τη δύναμι πυρός που διέθετε», εξήγησε αργότερα ο Κ. Δαφνής σε δημοσίευμά του, περιγράφοντας την έκπληξή τους και κάνοντας σαφή τη μεγάλη αληθινή ισχύ του ΕΛΑΣ. Και να σκεφτεί κανείς πως δεν είχε παραδοθεί όλος ο οπλισμός του μονομιάς...

Πράγματι ο ΕΛΑΣ, που φυσικά αποτελούσε και στο νησί μας όπως και σ' όλη την Ελλάδα τον στρατιωτικό κλάδο του ΕΑΜ, με αυτοτελή συγκρότηση, ήταν εκείνα τα χρόνια της Κατοχής, φίλες και φίλοι, πολύ ισχυρός σε ολόκληρη την Κέρκυρα. Μολονότι συστάθηκε σε νέα βάση και ολοκληρωμένα τα τέλη του 1943 ως 10 ο Σύνταγμα Πεζικού του κεντρικού ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον διακεκριμένο στο Αλβανικό Μέτωπο αντισυνταγματάρχη Σπύρο Τριβυζά (1900-;), ωστόσο σε μια πρώτη αρχική μορφή με διάσπαρτες ανταρτικές ομάδες ένοπλου χαρακτήρα, ιδίως στη βόρεια Κέρκυρα, λειτουργούσε άτυπα από τις αρχές του 1942! Στο πλαίσιο βέβαια του ΕΑΜ.

Ενδεχομένως, χωρίς αυτοτελή οργανωτική ονομασία και συγκρότηση.

Για την ακρίβεια, οι πρώτες αντάρτικες αντιστασιακές ομάδες, που συγκρότησαν στην πορεία τον οργανωμένο ΕΛΑΣ και τέθηκαν υπό ενιαία στρατιωτική διοίκηση τα τέλη του 1943, συστάθηκαν από τις πρώτες εβδομάδες κιόλας του 1942, την ίδια περίοδο που κορυφώνονταν οι διεργασίες συγκρότησης οργανώσεων του τοπικού ΕΑΜ σε όλο το νησί. Ακόμη και το ίδιο το ΕΑΜ έμελλε, άλλωστε, να επανιδρυθεί τα τέλη του 1943, ενώ σε πρώτη φάση είχε ιδρυθεί τον Δεκέμβριο κιόλας του 1941, αν όχι λίγο νωρίτερα, έχοντας επικεφαλής του τον -πρωτεργάτη της ίδρυσής του- κομμουνιστή ιατρό Σπύρο Γλυκιώτη (1903-1963), με σαφή προσανατολισμό την οργάνωση και ένοπλης αντίστασης.

Τα σημαντικά και πολλά διαδοχικά πλήγματα που κατάφερε ο Ιταλός κατακτητής στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ του νησιού στη διάρκεια του 1942 και αργότερα, με συλλήψεις και άλλους διωγμούς, σε συνδυασμό με αναπόφευκτα προβλήματα επικοινωνίας και συνεννόησης των διαφόρων ένοπλων αντιστασιακών ομάδων κάτω από τις αναπόφευκτα πολύ δυσχερείς συνθήκες δράσης, ήταν φυσικό να εμποδίσουν και να καθυστερήσουν την ενιαία εμφάνιση και δράση του ΕΛΑΣ, ως στρατιωτικού βραχίονα του ΕΑΜ και με αυτοτελή διοίκηση.

Η οργανωτική καθυστέρηση οφειλόταν, δίχως άλλο, προπαντός στα βαρύτατα χτυπήματα που είχε επιφέρει στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ η σταδιακή σύλληψη και η φυλάκιση πολλών ηγετικών στελεχών και μελών τους και η συνακόλουθη εξάρθρωση σχεδόν των αρχικών παράνομων δικτύων τους, από την ιταλική κατοχική δύναμη, πρώτα στα τέλη του καλοκαιριού του 1942 και στη συνέχεια την άνοιξη του 1943.

Τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου 1942 είχαν πιαστεί δεκάδες αντιστασιακοί. Πολλοί είχαν παραπεμφθεί σε Έκτακτο Στρατοδικείο που αργότερα τους εκαταδίκασε, όπως μαρτυρεί και το εικονιζόμενο πιο πάνω φύλλο της ελεγχόμενης από τον κατακτητή εφημερίδας «Κερκυραϊκή Φωνή», σε ποινές πολυετούς κάθειρξης. «Παραδειγματική καταδίκη εις το Στρατοδικείον της ομάδος των Κερκυραίων κομμουνιστών», ωρυόταν η εφημερίδα, χαρακτηρίζοντας συλλήβδην κομμουνιστές τα συλληφθέντα στελέχη και μέλη του ΕΑΜ.

Παρ' όλες όμως τις συνεχείς διώξεις -πάνω δημοσίευμα της εφημερίδας του ΕΑΜ Κέρκυρας «Η Φωνή του Λαού» μετά την απελευθέρωση με πρόσθετες πληροφορίες για τις συλλήψεις του Μαρτίου και του Απριλίου του 1943- και τη δυσμενή επίδραση που αυτές ασκούσαν, πολλούς μήνες πριν από την ολοκληρωμένη συγκρότησή του και την απελευθέρωση του νησιού ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας είχε εξελιχθεί σε ισχυρή, αξιόμαχη δύναμη. Στις συνθήκες που το νησί τελούσε υπό γερμανική κατοχή και ενώ οι Γερμανοί όπως έλεγε ο λαός σκότωναν ακόμη και «για το τίποτα» και οι συλλήψεις, φυλακίσεις και εκτοπίσεις εκτοξεύονταν, φτάνοντας στο τέλος της ιταλογερμανικής Κατοχής τις 4.700 περίπου συνολικά, ο ΕΛΑΣ αριθμούσε, ως ενιαία πια οργάνωση των αρχικά διάσπαρτων αντάρτικων μονάδων υποστήριξης και δράσης του ΕΑΜ, εκατοντάδες μαχητές, υπό κοινή διοίκηση.

Η δύναμή του, παρά τους απηνείς συνεχείς διωγμούς και τη φυγάδευση πολλών αγωνιστών σε περιοχές της Ηπείρου ή και της Αλβανίας για την συνέχιση του αντιφασιστικού ένοπλου αγώνα σε αλβανικό έδαφος, έφτασε και ξεπέρασε μάλλον τα 1.000 άτομα.

Η υπεροχή του ΕΛΑΣ

Ο τοπικός ΕΔΕΣ είχε ιδρυθεί επισήμως, με αντιΕΑΜικό προσανατολισμό, τον Φεβρουάριο του 1944 στην έδρα της Μητρόπολης Κέρκυρας, με επικεφαλής τον δεσπότη Μεθόδιο. Ατύπως, προϋπήρχε υποτυπωδώς, κυρίως στη νότια Κέρκυρα και με κάποια ένοπλη ομάδα σταλμένη από τον ΕΔΕΣ της Ηπείρου, με Κερκυραίους και μη Κερκυραίους, τα τέλη Οκτωβρίου του 1943. Η πρώτη στρατιωτική μονάδα του προήλθε από την Ήπειρο κι εγκαταστάθηκε αρχικά στη νότια Κέρκυρα, με επικεφαλής έναν ταγματάρχη που έφερε ακριβώς το όνομα του δικτάτορα της περιόδου 1936-1940 Ιωάννη Μεταξά και δεν ήθελε οποιαδήποτε σχέση με τον ΕΛΑΣ.

Αρκετά αργότερα, τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1944, ο τοπικός ΕΔΕΣ είχε ομολογήσει σε έγγραφό του, σωσμένο από τον Δαφνή, πως η δύναμη του ΕΛΑΣ ήταν και τότε, λίγες ημέρες μόνο πριν από την απελευθέρωση, συντριπτικά ανώτερη των δικών του τοπικών Αντάρτικων Ομάδων.

Παρόλο που χρησιμοποιούσε διαχωριστικές αντιΕΑΜικές και αντικομμουνιστικές διακηρύξεις, σε διάφορα σημεία του νησιού είχε όντως προσελκύσει και κάποιους άδολους λαϊκούς αγωνιστές με γνήσιες αντιστασιακές προθέσεις και ενωτικές διαθέσεις, αλλά η δύναμή του είχε παραμείνει ισχνή. Ελάχιστα τον είχε βοηθήσει η υποστήριξη που από κοινού του προσέφεραν ισχυρές μερίδες της τοπικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ, οι οποίες -είτε είχαν προσπαθήσει να τηρήσουν εθνικά αξιοπρεπή στάση είτε είχαν συνεργαστεί ανοιχτά με τον εχθρό- έβαλλαν εξίσου εναντίον του ΕΑΜ σε όλη την περίοδο της Κατοχής.

Δεν είχαν καταφέρει σπουδαία πράγματα ο Ιωάννης Μεταξάς και οι συν αυτώ. Ο ΕΔΕΣ τους δεν είχε καν αναπτύξει κάποιαν άξια λόγου αντιστασιακή δράση. Μέλη του βάλλονταν ότι σκόπευαν στις γνωστές χρυσές λίρες που υπόσχονταν οι Άγγλοι. Ούτε μπορούσε να υπολογίζει σε μια τελείως τυχοδιωκτική και αναξιόπιστη, ολιγομελή και προερχόμενη από την Ήπειρο αποκαλούμενη αντάρτικη ομάδα, με επικεφαλής καιροσκόπο ονόματι Σπύρο Παπά, που είχε εμφανιστεί σχεδόν για λογαριασμό του το 1943, βάλλοντας εναντίον του ΕΑΜ. Ούτε μια ιδεολογικά συγγενή του ολιγομελή αποκαλούμενη Εθνική Οργάνωση Κέρκυρας (ΕΟΚ), που δεν είχε εκδώσει καν μία αντιστασιακή προκήρυξη αλλά ισχυριζόταν πως δήθεν είχε άλλοτε 150 και άλλοτε 300 ανύπαρκτους οπλισμένους άντρες, δεν μπορούσε να προσεταιριστεί. Δεν είχε πραγματική λαϊκή υποστήριξη. Ακόμη και άνθρωποι που δήλωναν προσκείμενοι στον ΕΔΕΣ αναζητούσαν δράση από κοινού με το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Εξόφθαλμη και κραυγαλέα ήταν σε αρκετές περιπτώσεις, όπως μαρτυρεί το πάνω εικονιζόμενο δισέλιδο φύλλο της παράνομης εφημερίδας του ΕΑΜ Κέρκυρας «Καθημερινά Νέα», με ημερομηνία 2 Ιουλίου 1944, η συνεργασία με τον κατακτητή ατόμων που ήταν ή δήλωναν ΕΔΕΣίτες. Ακόμη και για την ανοιχτή κατάδοση ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών. Πράγμα που, ας μας επιτραπεί προς τιμήν ενός οικείου πατέρα που το υπέστη, αφορούσε και κατάδοση ενός τουλάχιστον απλώς φιλικού προς το ΕΑΜ προσώπου από πρώτου βαθμού συγγενή του. Βρίθει η εφημερίδα - κυκλοφορούσε από χέρι σε χέρι δακτυλογραφημένη και πολυγραφημένη- από συγκεκριμένες καταγγελίες για τέτοιες καταδόσεις ΕΑΜιτών σε χωριά.

Κάνει λόγο για «Θλιβερές Καταγγελίες», καλεί τον ΕΔΕΣ να λογικευτεί και να στραφεί εναντίον του κατακτητή και αναρωτιέται για συγκεκριμένα άτομα, ακόμη και με επώνυμες καταγγελίες στην πρώτη και τη δεύτερη σελίδα της, αν ξέχασαν ότι είναι Έλληνες...

Αντρόπιαστα ένα πρόσφατο βιβλίο με θεωρούμενες «Μνήμες Κατοχής στην Κέρκυρα» αναφέρει ή καλύτερα ομολογεί ότι ο ΕΔΕΣ έκανε «διμέτωπο αγώνα» στο νησί, στρεφόμενος εναντίον του ΕΑΜ, χωρίς να μας εξηγεί τους τρόπους. Μονομέτωπο αγώνα έκανε η ηγεσία του ΕΔΕΣ στην πραγματικότητα.

Αντιθέτως, πράγμα που παρέλειψαν και ο Δαφνής και ο Μεθόδιος και ο Άνθης να επισημάνουν, υπήρξαν άδολοι, απλοί λαϊκοί αγωνιστές, τοποθετημένοι ιδεολογικά ή οικογενειακά στον ΕΔΕΣ, που έδωσαν και το αίμα τους στον αγώνα.

Αυτό έκανε ο πάνω εικονιζόμενος Λεωνίδας Κατσαρός (1907-1943) από το χωριό Αλειμματάδες. Σκοτώθηκε από πυρά ιταλογερμανικής δύναμης, μαζί με τους ΕΛΑΣίτες αγωνιστές Γιώργο Καμονάχο και Γεράσιμο Ρωμαίο, πολεμώντας, σε τοποθεσία πάνω από την Παλαιοκαστρίτσα. Μετείχαν σε κοινή επιχείρηση προμήθειας οπλισμού. Μπορούσαν να παραδοθούν, αλλά δεν παραδόθηκαν.

Το όνομα του Λεωνίδα Κατσαρού, όπως κι εκείνο του προσκείμενου στον ΕΔΕΣ Αχιλλέα Βλάχου που σκοτώθηκε από Γερμανούς στη Λευκίμμη, περιλαμβάνεται σε τιμητική επιγραφή στα γραφεία του ΚΚΕ στην πόλη της Κέρκυρας, με τα ονόματα Κερκυραίων που έπεσαν νεκροί σε δίκαιους λαϊκούς αγώνες για υψηλά ιδανικά.

Ήταν εξαρχής και μέχρι τέλους τόσο αναξιόπιστος ο φερμένος από την Ήπειρο τοπικός ΕΔΕΣ, καθώς στρεφόταν μόνον εναντίον του ΕΑΜ, ώστε από τις πρώτες ημέρες του 1944 είχε διαχωρίσει τη θέση του από αυτόν και ο μέχρι τότε υποστηρικτής του άλλοτε βουλευτής συντηρητικού κόμματος Γιάννης Μοναστηριώτης, δηλώνοντας ότι συντάσσεται με το ΕΑΜ.

Παραδεχόταν το ίδιο το ΙΙ Γραφείο του τοπικού ΕΔΕΣ, σ' εκείνο το έγγραφό του -που αναφέραμε πρωτύτερα- προς το αρχηγείο του ΕΔΕΣ Ηπείρου, ότι ο τοπικός ΕΛΑΣ «διαθέτει οργανωμένα μαχητικά τμήματα εν τη πόλει και εν τη υπαίθρω», εκτιμώντας για την πλήρη δύναμη του ΕΛΑΣ ότι «οι εξοπλισμένοι άνδρες του υπολογίζονται εις 700-800». Ειδικότερα για την κατάσταση στην πρωτεύουσα του νησιού, σημείωνε ότι «εις την πόλιν, ένθα το ΕΑΜ έχει έτοιμον οργανωμένον τμήμα, στερείται δε τοιούτου ο ΕΔΕΣ», το ΕΑΜ «θα επικρατήσει αναμφισβητήτως το πρώτον ευχερώς εις περίπτωσιν αναχωρήσεως των Γερμανών». Ομολογούσε, επίσης, ότι αν προέκυπτε σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ ο ΕΔΕΣ «δεν διαθέτει επαρκή δύναμιν ικανήν να εξουδετερώση την εαμικήν» και ότι «συγκεκροτημένον τμήμα δεν θα δυνηθή να παρατάξη μεγαλύτερον των 150- 170 ανδρών».

Αλλά τριάντα περίπου ημέρες αργότερα δήλωνε στους Άγγλους ότι δήθεν η οπλισμένη δύναμή του αριθμούσε... 1.400 άντρες, έναντι 1.200 του ΕΛΑΣ, πέραν των 600 αντρών του ΕΔΕΣ της Ηπείρου που είχαν αφιχθεί στο νησί ως απόλυτοι εξουσιαστές εν ονόματι των συμμαχικών βρετανικών και αμερικανικών στρατευμάτων!

Αποτυπωμένες σε κατοπινά δημοσιεύματά του για την κατοχική περίοδο στην εφημερίδα του «Κερκυραϊκά Νέα» και σε βιβλίο του, κάποιες τέτοιες στοιχειοθετημένες μαρτυρίες του Κ. Δαφνή (1911-1987), ιδεολογικού αντιπάλου του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και κορυφαίου Κερκυραίου δημοσιογράφου της εποχής, που υποστήριζε την κίνηση ΕΟΚ, στέκουν από τότε ακαταμάχητα τεκμήρια της μεγάλης λαϊκής απήχησης, ισχύος και υπεροχής του κερκυραϊκού ΕΛΑΣ. Αλλά δεν είναι βέβαια τα μοναδικά. Παρόλο που, προφανώς, οι συχνά ανελέητες και μακρόχρονες πολιτικές διώξεις που ακολούθησαν δεν ευνόησαν την ταχεία και πλήρη καταγραφή της δύναμης και όλης της δράσης που πράγματι είχε και ανέπτυξε ο ΕΛΑΣ με διάφορες οργανωτικές μορφές και ως 10 ο Σύνταγμα Εφεδρικού ΕΛΑΣ Κέρκυρας, ωστόσο έχουν βρεθεί και είναι διαθέσιμες κάποιες άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές μαρτυρίες από την πλευρά των ίδιων των αγωνιστών του, ενώ άλλες πληροφορίες έχουν σωθεί σε έως τώρα άγνωστα και ανεξερεύνητα φύλλα της τοπικής ΕΑΜικής εφημερίδας «Φωνή του Λαού», ενώ άλλες έχει εισφέρει, σε συνεντεύξεις του και σε βιβλίο του, τέσσερις και πέντε δεκαετίες αργότερα, ο Γραμματέας της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας του ΚΚΕ την περίοδο μετά τον Σεπτέμβριο του 1943 Βασίλης Άνθης (1911-1999), που από τον καιρό της δικτατορίας Μεταξά ήταν πολιτικός κρατούμενος στην Ακροναυπλία της Αργολίδας και είχε οδηγηθεί το 1943 από τους Ιταλούς, μαζί με πολλούς άλλους κομμουνιστές κρατούμενους, στο νησάκι Λαζαρέτο.

Επίσης, έχει συγκεντρωθεί ένας όγκος σχετικών μαρτυριών και πληροφοριών σε διάφορα βιβλία και υλικά ερευνών, πέρα από εκείνα που συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ή λίγο αργότερα με πρωταγωνιστές αρνητές και επικριτές της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, όπως οι γνωστές εκδόσεις του Κώστα Δαφνή και του επίσης συχνά αντιφατικού σε εκτιμήσεις αλλά και στη δράση του εκκλησιαστικού ηγέτη Μεθόδιου Κοντοστάνου (1881-1972), πάνω στις οποίες στηρίχτηκαν αποκλειστικά σχεδόν και επόμενοι μελετητές πλευρών της Αντίστασης του λαού της Κέρκυρας. Ούτε έχουν παύσει, όμως, οι σχετικές έρευνες και «ανασκαφές» σε οικογενειακά αρχεία, σε διάφορες αρχειακές πηγές και σε υλικά εφημερίδων της εποχής και του ίδιου του ΚΚΕ, συμπεριλαμβανομένου του Ιστορικού Αρχείου του εν λόγω κόμματος.

Αξίζει ίσως, λοιπόν, καθώς μάλιστα εφέτος στη χώρα πραγματοποιούνται εκδηλώσεις εορτασμού και απόδοσης τιμής στους αντιστασιακούς μαχητές και στη δράση του ΕΛΑΣ για τη συμπλήρωση των 80 ετών από την ίδρυσή του, η απόπειρα για ακόμη μία, νέα δημοσιογραφική τοπική «ματιά» για τον ΕΛΑΣ της Κέρκυρας, φυσικά χωρίς διάθεση υποκατάστασης της επί δεκαετίες αναγκαίας πλήρους έρευνας και ιστορικής καταγραφής. Οι γραμμές αυτές συνθέτουν μόνο μια νέα δημοσιογραφική ματιά.

Πραγματικούς ήρωες-αντάρτες της Εθνικής Αντίστασης, στους οποίους δεν έχουν γίνει ποτέ αναφορές σε τοπικά ΜΜΕ, ανέδειξε άλλωστε το νησί μας, τότε, πολλούς. Η δράση τους ως ΕΛΑΣίτες κι εκείνη συνολικά του ΕΛΑΣ του νησιού αποτελούν, κατά τη γνώμη μας, τίτλο τιμής για όλον τον κερκυραϊκό λαό.

Μια οποιαδήποτε όμως νέα «ματιά» στη δράση, την ισχύ και τον ρόλο του ΕΛΑΣ σε συνάφεια με την Κέρκυρα, με αφορμή την ίδρυσή του σε πανελλήνια κλίμακα το 1942 με πρωταγωνιστή, ως γνωστόν, τον πολιτικό κρατούμενο στις φυλακές της Κέρκυρας το 1939 πρωτοκαπετάνιο του Άρη Βελουχιώτη, δεν μπορεί να περιορίζεται στη δράση των Κερκυραίων αγωνιστών του ΕΛΑΣ στα όρια του νησιού. Αρκετοί από αυτούς, ακόμη και αξιωματικοί, κυνηγημένοι και καταδιωκόμενοι μάλιστα από τον κατακτητή, πέρασαν στην υπόλοιπη Ελλάδα και βρέθηκαν στις πρώτες γραμμές μεγάλων μαχών, μαζί με τους απλούς λαϊκούς αγωνιστές. Κερκυραίος λαμπρός αξιωματικός, από την περιοχή του Αγρού του βόρειου τμήματος του νησιού, ήταν βέβαια και ο συνταγματάρχης πρώτος διοικητής του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, μέχρι και λίγες ώρες πριν από την απελευθέρωση, Σπύρος Τριβυζάς. Δύο άλλοι Κερκυραίοι υψηλόβαθμοι επαγγελματίες στρατιωτικοί - Περικλής Μεσημέρης (1895-1944, στην πρώτη εκ των δύο φωτογραφιών πιο πάνω) και Γιάννης Σέρβος (1895-1944 στη δεύτερη φωτογραφία) τα τιμημένα ονόματά τους - ηγήθηκαν την ίδια περίοδο Συνταγμάτων του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο και τη Μακεδονία, όπου και άφησαν την τελευταία τους πνοή.

Είναι κι αυτά, όπως και άλλα πολλά, μεταξύ των οποίων η συμμετοχή λόχου Κερκυραίων με το όνομα του μυθικού βασιλιά Αλκίνοου στην κορυφαία μεγάλη μάχη εναντίον των Γερμανών στην Αιτωλοακαρνανία, όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή οι πιο πάνω κατά σειρά εικονιζόμενοι Άγγελος Κονοφάος (1924-1944) και Βαγγέλης Λούβρος (1911- 1944), στοιχεία πολύτιμα των δεσμών αίματος και ηρωισμού του ΕΛΑΣ και της Κέρκυρας.

Ένας άλλος Κερκυραίος, ο Γιώργος Τζώνης, όπως βεβαιώνουν σχετικά στοιχεία, ήταν εξάλλου ανάμεσα σ' εκείνους τους 15 περίπου κομμουνιστές και άλλους αντιστασιακούς που τον Μάιο του 1941, σε σύσκεψη υπό τον Άρη Βελουχιώτη στην αθηναϊκή συνοικία Καισαριανή, έλαβαν μια πρώτη απόφαση για την κήρυξη ένοπλου αγώνα. Για να ακολουθήσουν η προετοιμασία της έναρξής του, η σύσταση Στρατιωτικού Κέντρου Αθηνών (ΣΚΑ) του ΕΑΜ τον Οκτώβριο του 1941 και προσωρινής Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ τον Δεκέμβριο του 1941 και μετά από πολλές άλλες συσκέψεις και συνεννοήσεις σε πανελλαδική κλίμακα η πλήρης συγκρότηση του ΕΛΑΣ, με την έκδοση ιδρυτικής διακήρυξης, τον Φεβρουάριο του 1942. Έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ότι από τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1941, με πρωτοβουλίες τοπικών οργανώσεων του ΚΚΕ, σε διάφορα ορεινά μέρη της Ελλάδας είχαν ιδρυθεί οι πρώτες αντάρτικες ομάδες.

Προκύπτει τώρα ότι τέτοιες ένοπλες ΕΑΜικές και ΕΛΑΣίτικες ομάδες άρχισαν να σχηματίζονται στην Κέρκυρα τον Ιανουάριο του 1942, μόλις έναν μήνα μετά τη σύσταση Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ και έναν μήνα πριν από την έκδοση της ιδρυτικής του διακήρυξης. Η εκδοχή των τοπικών ιστοριογράφων της Αντίστασης πως ο ΕΛΑΣ στην Κέρκυρα δημιουργήθηκε μόλις τα τέλη του 1943 δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Ο ρόλος του ΚΚΕ

Ας δώσουμε όμως πάλι τον λόγο στον Κώστα Δαφνή, παραβλέποντας προς στιγμήν έναν προφανώς ολοφάνερα αβάσιμο ισχυρισμό του, σύμφωνα με τον οποίο, εξ όσων στοιχείων είχε συγκεντρώσει εξαιρώντας ρητά από τις πηγές του τους κομμουνιστές, «επιχειρήσεις εκ μέρους των ΕΑΜικών δυνάμεων εναντίον των Γερμανών δεν ανελήφθησαν».

Παραθέτουμε μια περιγραφή του για τη συγκρότηση του τοπικού ΕΛΑΣ:

«Η οργάνωσις του ΕΛΑΣ στηρίχθηκε στην αρχή σε υπαξιωματικούς, οι οποίοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν ή έγιναν κομμουνισταί. Αργότερα κι όσο πλησιάζαμε στην απελευθέρωσι η ανωτέρα διοίκησις των τμημάτων στις διάφορες περιφέρειες ανελήφθη από αξιωματικούς (...) Η διλοχία Γύρου, ο λόχος Μέσης και ο λόχος Λευκίμμης αποτελούσαν τα καλύτερα οργανωμένα τμήματα του 10 ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Ο εξοπλισμός τους, διαφορετικής προελεύσεως - ιταλικός, γερμανικός, αγγλικός- ήταν ικανοποιητικός για την εποχή εκείνη και τα καθιστούσε αξιόμαχες μονάδες».

Πράγματι ήταν κομμουνιστές της Κέρκυρας, όπως ο οργανωμένος από το 1935 στο τοπικό ΚΚΕ αξιωματικός Αλέκος Πρίφτης, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, εκείνοι που πρωτοστάτησαν. Μαζί τους ωστόσο, καθώς τα αστικά κόμματα δεν είχαν ανταποκριθεί στο καθήκον τους για την Εθνική Αντίσταση και ο άλλοτε διοικητής του διαλυμένου κερκυραϊκού 10 ου Συντάγματος του εθνικού Στρατού Δημήτρης Πολύζος είχε γίνει μέλος διορισμένης από τους Γερμανούς προδοτικής «κυβέρνησης των Αθηνών», συμπαρατάχθηκαν πολλοί άλλοι επίσης δημοκρατικοί αξιωματικοί, όπως ο συνταγματάρχης Τριβυζάς. Έτσι ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας είχε σε όλα τα κλιμάκιά του έναν ευρύ δημοκρατικό χαρακτήρα. Η πρωτοβουλία και το πατριωτικό - αντιστασιακό κάλεσμα του ΚΚΕ είχαν συναντήσει τους πόθους του λαού να οργανώσει και ένοπλα την αντίστασή του και να επιβάλει τη θέλησή του.

Η απόσπαση του οπλισμού

Χρειάστηκαν βέβαια, όπως είναι αυτονόητο, πολλές και ριψοκίνδυνες κι αιματηρές επιχειρήσεις -που προτίμησε να μην υπονοήσει καν ο Δαφνής- για να αποκτηθεί ο μεγάλος οπλισμός του ΕΛΑΣ, κυρίως από ιταλικές και γερμανικές μονάδες κατοχής.

Πώς αλλιώς, χωρίς οργανωμένες επιχειρήσεις για διαρπαγή όπλων, μεταξύ άλλων, θα μπορούσε άραγε να ισχύει η παραδοχή του ότι δήθεν παραδόξως «ο ΕΛΑΣ αποτελούσε αξιόμαχη δύναμι με καλό εξοπλισμό», ιταλικό και γερμανικό κυρίως, αφού η βρετανική συνδρομή ήταν αμελητέα, ενώ η εξασφάλιση όπλων από Ιταλούς στρατιώτες ακόμη και την περίοδο που αυτοί βάλλονταν στο νησί από τους Γερμανούς και οπισθοχωρούσαν απαιτούσε κι αυτή διενέργεια ειδικών και οργανωμένων επιχειρήσεων εν μέσω ανελέητων βομβαρδισμών, επιδρομών και ασφυκτικών ερευνών των Γερμανών, με παράλληλες προτροπές μάλιστα και του Μητροπολίτη για εγκατάλειψη κάθε απόπειρας συγκέντρωσης και διακράτησης ιταλικών όπλων; Παραδεχόταν εξάλλου και ο ίδιος πως ο ΕΛΑΣ, στο τέλος της Κατοχής, είχε και σημαντικόν γερμανικό οπλισμό! Πως συνέβη άραγε ακόμη και αυτό;

Αλλά, για να μην τον αδικήσουμε, αφού οι βάρβαρες μεταπολεμικές πολιτικές - κρατικές λειτουργίες επέβαλλαν αποσιώπηση ή διαστρέβλωση της αντιστασιακής συνεισφοράς και δράσης του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ας σημειώσουμε πως ο ίδιος ο Δαφνής, εύστοχα ίσως για όποιον ήθελε και μπορούσε να «διαβάζει» πίσω από τις γραμμές, είχε γράψει -και μάλιστα τελείως χοντροκομμένα, θα λέγαμε- πως αναζήτησε πληροφορίες και στοιχεία μόνον από την... «εθνικόφρονα πλευρά της κινήσεως» του ΕΑΜ, με τον άκομψο ισχυρισμό πως στοιχεία της πλευράς του ΚΚΕ και των προσκείμενων σε αυτό αγωνιστών «δεν υπάρχουν ή, και αν υπάρχουν, δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν ιστορικό υλικό»!

Απέδιδε τη λαϊκή επιδοκιμασία και κυριαρχία του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ σε δήθεν... απόκρυψη των «κομματικών» σκοπών που υποτίθεται ότι η δράση τους εξυπηρετούσε. Τις μονάδες του ΕΛΑΣ διοικούσαν, όπως ισχυρίστηκε αναπόδεικτα, πολιτικοί «καπετάνιοι» του ΚΚΕ ερήμην των διοικητών τους ή και της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ, που τα μέλη της βέβαια όντως στην πλειονότητά τους ούτε ανήκαν οργανωτικά στο κόμμα αυτό ούτε και ταυτίζονταν ιδεολογικά μαζί του, αλλά δήθεν είχαν γίνει υποχείριά του, ενώ στην πραγματικότητα αναγνώριζαν την πολιτική, αγωνιστική και οργανωτική πρωτοβουλία και πείρα του παράνομου τότε επί πολλά έτη ΚΚΕ, τον εκ των πραγμάτων ηγετικό ρόλο του και τις ιδρυτικές αρχές και τους σκοπούς του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ για τη δράση τους στο σύνολο της χώρας. Όλα αυτά και η ηρωική δράση του ΕΛΑΣ ήταν προφανώς «ψιλά γράμματα» για τον συγγραφέα του βιβλίου «Χρόνια πολέμου και κατοχής, Κέρκυρα 1940-1944».

Με πολιτική γενναιότητα, ωστόσο, ο Δαφνής αναγνώριζε, ίσως και γιατί θα αλλιώς θα γινόταν καταγέλαστο το αφήγημά του όπως είπαν επικριτές του, ότι με τις διάφορες οργανώσεις του το ΕΑΜ όντως «είχε κατακτήση το μεγαλύτερο μέρος του Κερκυραϊκού λαού».

Ο Γιάννης Μακρής (1894- 1944) είναι ένας μόνον από τους ήρωες του ΕΛΑΣ που δεν βρήκαν μια θέση σε υποσημείωση έστω στις τοπικές «επίσημες» ιστοριογραφίες για την Κατοχή, προφανώς για να αποσιωπηθούν σπουδαίες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ, ενδεικτικές της τόλμης και του ηρωισμού των αγωνιστών του. Κι ας είχε βουίξει τότε η Κέρκυρα, καθώς ο Μακρής εκτελέστηκε μαζί με έναν Γερμανό - ίσως και με δύο Γερμανούς- και είχαν υποχρεωθεί κιόλας να σκάψουν τον λάκκο τους.

Ταγμένος με το ΚΚΕ, ο γεννημένος στο χωριό Μεσαριά Γ. Μακρής καθοδηγούσε την Οργάνωση του ΕΑΜ που είχε έδρα στο χωριό Αλειμματάδες και ήταν μέλος του 1 ου  λόχου του εφεδρικού ΕΛΑΣ της Κέρκυρας στην περιοχή Γύρου με αρμοδιότητες, όπως έχουν εξηγήσει συγγενείς και απόγονοί του, την οργάνωση επιχειρήσεων για τη διενέργεια πράξεων δολιοφθοράς, την άντληση πληροφοριών για τα σχέδια του εχθρού, τη συγκέντρωση όπλων και την αυτομόληση αντιναζιστών στρατιωτών της γερμανικής δύναμης κατοχής, καθώς είχε γνώση της γερμανικής γλώσσας. Είχε πολεμική πείρα από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Συνελήφθη σε επιχείρηση για την αυτομόληση Γερμανών στρατιωτών και απόσπαση οπλισμού. Μαζί του συνελήφθη και Γερμανός αντιφασίστας στρατιώτης. Εκτελέστηκαν και οι δύο -κατ' άλλους και τρίτος Γερμανός- στο χωριό Δουκάδες τις 17 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Μακρής, διέσωσε συναγωνιστής του, έπεσε νεκρός με σηκωμένη γροθιά, φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάδα».

Διέσωσε ο Άνθης, αναφερόμενες σε πετυχημένες προσπάθειες του ΕΛΑΣ Κέρκυρας ακόμη και για τη δημιουργία αντιφασιστικής οργάνωσης στους κόλπους των κατοχικών στρατευμάτων που έδρευαν στη βόρεια Κέρκυρα: «Ψυχή αυτής της προσπάθειας ήταν ο Γιάννης Μακρής (Μπουντούς) από τη Μεσσαριά. Ήταν παληός στρατιώτης του πρώτου παγκόσμιου πολέμου που είχε μεταφερθεί αιχμάλωτος στη Γερμανία (...) κι εκεί είχε μάθει κάμποσα γερμανικά (...) Εκτός από τις λιποταξίες, η οργάνωση των Γερμανών αντιφασιστών είχε στόχο τη σύλληψη αξιωματικών και μαζική αυτομόληση στον ΕΛΑΣ, και οργανώθηκε η κοινή με τη διλοχία Γύρου του ΕΛΑΣ επιχείρηση ενάντια στο γερμανικό φυλάκιο Αλειμματάδων. Δυστυχώς είχε ανακαλυφθεί από τη Γκεστάπο και στην κρίσιμη στιγμή ο Γιάννης Μακρής πιάστηκε και τουφεκίστηκε (...)».

Στίχοι γράφτηκαν κιόλας, τότε, για εκείνον. Αλλά, βλέπετε, οι ηρωικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ δεν ανήκαν στην... «εθνικόφρονα πλευρά» της Ιστορίας, για να καταγραφούν έστω. Δεν ταίριαζαν στα αφηγήματα της «παθητικής αντίστασης» που αποδιδόταν στον κερκυραϊκό λαό, ενώ αυτή αφορούσε, προφανώς, όσες μερίδες της κυρίαρχης τάξης τήρησαν όπως έλεγαν εθνικά αξιοπρεπή στάση και δεν έγιναν πράγματι εξωνημένα όργανα του κατακτητή.

Την «παθητική αντίσταση» είχε διακηρύξει αρχικά ο -πολύ μετέπειτα και αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας- Νομάρχης της Κέρκυρας την περίοδο της εισβολής των Ιταλών φασιστών Ευάγγελος Αβέρωφ. Αργότερα, τη σκυτάλη πήραν εκπρόσωποι της κάποτε και κραυγαλέα ενδοτικής στον κατακτητή τοπικής ελίτ και ευρύτερα των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που επικράτησαν μεταπολεμικά, ενώ δεν συμμετείχαν στην Αντίσταση. Στελέχη αυτής της ελίτ διακήρυσσαν μάλιστα, επικαλούμενα την πρόθεση των Ιταλών να προσαρτήσουν τα Επτάνησα στο ιταλικό κράτος, ότι θα έπρεπε να επιδιωχθεί κιόλας και να βοηθηθεί η κατάληψη του νησιού από τα ναζιστικά στρατεύματα! Έβαζαν μονάδες χωροφυλάκων να παρελαύνουν μαζί με ναζιστικές στην πλατεία της πόλης! ΕΔΕΣίτης «Νομάρχης», αποκαλούμενος απότον ΕΛΑΣ «Φον Κομιανός», καλούσε συγκεντρώσεις και εκφωνούσε αντιΕΑΜικούς λόγους παρουσία αξιωματικών των Ναζί! Ανεξάρτητος υποτίθεται «Δήμαρχος» της πόλης έλεγε πως ο διοικητής των ναζιστικών στρατευμάτων... «εμφορείται υπό ευμενών αισθημάτων έναντι του κερκυραϊκού λαού»! Κάποιοι είχαν υψώσει γερμανική σημαία στο Παλαιό Φρούριο της πόλης, πριν φτάσουν οι Γερμανοί!

Ανεξαρτήτως όμως των ιδεολογικών και ταξικών προτιμήσεών του και των προθέσεών του, η αλήθεια του Δαφνή για την Κατοχή ήταν αναγκαστικά ίσως για εκείνους τους καιρούς μισή, ενώ η συνεισφορά του στην ιστορική καταγραφή της, έστω με τους περιορισμούς που προαναφέρθηκαν, απέβη τελικά, λόγω των διαφόρων στοιχείων της, πολύτιμη.

Πράγματι, στοιχεία της περιόδου πολύ διαδεδομένα και άλλα, που δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να αποφύγει και διέσωσε και παρουσίασε, έστω σε μεγάλο βαθμό υποτιμημένα και διαστρεβλωμένα, αποτελούν αναμφισβήτητες και ατράνταχτες αποδείξεις του ισχυρού και μαχητικού κινήματος Εθνικής Αντίστασης που έλαμψε στο νησί με πρωταγωνιστές τον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ, που κάθε στιγμή είχαν βέβαια να αντιμετωπίσουν πολύ υπέρτερες στρατιωτικές δυνάμεις.

Αν έλεγε όλη την αλήθεια, τα συχνά «μεσοβέζικα» κείμενά του θα ήταν ίσως, τολμούμε να πούμε, ένας ύμνος στον ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ!

Το ίδιο ισχύει, λιγότερο ή περισσότερο, για τον συγγραφέα του άλλο τόσο μεροληπτικού τοπικού βιβλίου «Αρχείον και καθημερινά περιστατικά γεγονότα επί ιταλικής και γερμανικής κατοχής» Μητροπολίτη Μεθόδιο, που επιμέρους δράσεις της αντιφατικής στάσης του έχουν και επικριθεί και εκθειαστεί από αγωνιστές του ΕΛΑΣ.

Η υπονόμευση του εχθρού

Η με κάθε τρόπο εξασθένηση, υπονόμευση και εξουθένωση των κατοχικών στρατευμάτων, άρα και ο περιορισμός της ικανότητάς τους να επιβάλουν στον λαό όσα ήθελαν.

Αυτή η επιδίωξη, σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση ικανού οπλισμού και την προετοιμασία για ανοιχτές συγκρούσεις, ήταν οι βασικοί, διαρκείς και ηρωικοί στόχοι του 10 ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Κέρκυρας. Που βέβαια, λόγω κυρίως της γεωμορφολογίας του νησιού, αναγκαστικά είχε εξαρχής εφεδρικό χαρακτήρα και δεν απέβλεπε στη διεξαγωγή μεγάλων τακτικών μαχών «ενώπιος ενωπίω», τουλάχιστον μέχρι αυτό να καταστεί, όπως και έγινε κάποια στιγμή, αντικειμενικά εφικτό.

Η έλλειψη ισχυρής συμμαχικής υποστήριξης από βρετανικές δυνάμεις της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής με επιτόπιες δυνάμεις ή με τον εφοδιασμό με κατάλληλο οπλισμό, αλλά και αυταπάτες για τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα της δράσης από κοινού με τοπικές αρχές και παράγοντες επιρροής του ΕΔΕΣ ή τον ίδιο τον ΕΔΕΣ εν ονόματι της εθνικής ενότητας, τόσο πριν όσο και κυρίως μετά τη σύναψη της γνωστής «Συμφωνίας της Καζέρτας», για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν επέτρεψαν, πέρα από τη συνεχή υπονόμευση του έργου και της ισχύος των κατοχικών δυνάμεων με πολλαπλά επιμέρους όμως πλήγματα, την υιοθέτηση και εφαρμογή άλλων υψηλότερων στόχων για την επιβολή επί του εχθρού και την απελευθέρωση της Κέρκυρας νωρίτερα από τότε που επιτεύχθηκε.

Επρόκειτο, παρ' όλα αυτά και παρότι φυσικά ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας δεν έχει στο ενεργητικό του μάχες σαν εκείνη την πολύ γνωστή και μεγάλη της Αμφιλοχίας ή Γοργοπόταμους, για ένα τεράστιο έργο, για ένα μοναδικό επίτευγμα που όντως συντελέστηκε!

Μία πολύ χαρακτηριστική προσωπική μαρτυρία αγωνιστή ειδικά για τη δράση απόσπασης οπλισμού στην περιοχή της Λευκίμμης παραμένει ζωντανή σε σημειώσεις που άφησε.

Προέρχεται από τον ΕΛΑΣίτη Προκόπη Κάντα (1926-2016). Σε ηλικία 17 ετών, το 1943, ο ίδιος και ο σκοτωμένος αργότερα μαχητής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας αδελφός του Νίκος Κάντας (1923-1947) είχαν αφαιρέσει όπλα από οχυρό ιταλικής δύναμης στην τοποθεσία Λογγίδια στη Λευκίμμη.

Έγραψε: «Εγώ με το μακαρίτη τον αδελφό μου το Νικόλα, που σκοτώθηκε το 1947 στη Μουργκάνα (...), είχαμε πάρει από το οχυρό των Ιταλών ένα οπλοπολυβόλο, τέσσερα ατομικά όπλα και τρεις-τέσσερις χιλιάδες και τα δώσαμε στον εφεδρικό ΕΛΑΣ, στον οποίο και οι ίδιοι ανήκαμε».

Χίλιοι και πλέον μαχητές

Με τη ναζιστική μπότα χιλιάδων στρατιωτών να σκιάζει το νησί από τη μίαν άκρη ως την άλλη, εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ, σύμφωνα με τον Άνθη, «πάνω από 1.000 άντρες», εφοδιασμένοι «με γερό οπλισμό».

Άλλοι επίσης πολλοί Κερκυραίοι πολεμούσαν στην Ήπειρο και σε άλλες περιοχές της χώρας οργανωμένοι στον ΕΛΑΣ ή και πάλευαν εναντίον των Ναζί μέσα από τις τάξεις του αλβανικού «ΕΛΑΣ», περνώντας από τις ακτές της βόρειας Κέρκυρας, καθώς ήταν καταζητούμενοι, στην Αλβανία.

Κατάφεραν οι Κερκυραίοι ΕΛΑΣίτες να εξοπλιστούν. Όπλα που αποσπάστηκαν από τις ιταλικές δυνάμεις ιδίως ίσως την εποχή της συνθηκολόγησης της Ιταλίας και της επίθεσης των Γερμανών, μα και πολλά που σαφώς προήλθαν στη συνέχεια από τις γερμανικές μονάδες, συχνά με τη συνεργασία αντιφασιστών στρατιωτών της ναζιστικής δύναμης που ανταποκρίνονταν σε προσκλήσεις του ΕΛΑΣ να αυτομολήσουν και να σταθούν στο πλάι του ή να μεταφερθούν σε ήδη απελευθερωμένες περιοχές στην υπόλοιπη Ελλάδα, συνέτειναν ώστε το 10 ο Σύνταγμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ να αποτελεί αξιόμαχη υπολογίσιμη δύναμη, αν και όχι ικανή, βέβαια, να αντιπαρατεθεί κατά μέτωπο με τους Γερμανούς ή νωρίτερα με τους Ιταλούς. Ανάμεσα στους άντρες τους ξεχώριζαν και μαχητές του αλβανικού μετώπου.

Ήταν το 10 ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, που τον Αύγουστο του 1944 μετατράπηκε από εφεδρικό σε τακτικό μάχιμο Σώμα, εκείνο που υποχρέωνε τους Ναζί να κρατούν στην Κέρκυρα μεγάλη και βαριά οπλισμένη στρατιωτική δύναμη, για να μην απολέσουν την κυριαρχία της. Ονομαστικά και μόνον στο 10 ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, ως δύναμη μάχιμης αντίστασης στην Κέρκυρα, αναφερόταν σε έκθεσή του προς το χιτλερικό στρατηγείο στο Βερολίνο, τις 28 Αυγούστου 1944, το ελληνικό γραφείο «Άινς Τσε» της γερμανικής κατασκοπείας: «Εις Κέρκυραν έχει συγκροτηθεί το υπ' αριθμόν 10... », έγραψε, μεταξύ άλλων, σχετικά με τα μάχιμα τακτικά συντάγματα του ΕΛΑΣ ή άλλων οργανώσεων που είχαν να αντιμετωπίσουν στην Ελλάδα οι Ναζί.

Σύμφωνα με τον Δαφνή, που συνομολόγησε με τη μορφή απλής... σημείωσης σχετικό δημοσίευμα της τοπικής «Φωνής του Λαού», ωσάν να αποτελούσε περιθωριακό γεγονός ήσσονος σημασίας, τουλάχιστον 70 Γερμανοί ή άλλης εθνικότητας στρατιώτες της ναζιστικής δύναμης είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι από τον ΕΛΑΣ, σε διάφορες φάσεις, στο πλαίσιο ειδικών επιχειρήσεών του βέβαια και όχι, όπως υποθέτει κανείς από άλλους τελείως αντίθετους ισχυρισμούς τους, δήθεν ανεξήγητα ή τυχαία!

Σε υποσημείωση με μικρά γράμματα απέδωσε με τα λόγια «Ο ΕΛΑΣ εγγράφει στο ενεργητικό του...» τόσο τη δράση αυτού του είδους όσο και άλλες κορυφαίες αντιστασιακές και ηρωικές δράσεις των μαχητών του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, τις οποίες στο κείμενό του, όπως και ο Μεθόδιος Κοντοστάνος στο δικό του, είτε αποσιώπησε τελείως είτε απέδιδε σε άγνωστες δυνάμεις και σε θαύμα!

Πόσες και πόσες ηρωικές δράσεις του ΕΛΑΣ, σαν εκείνη που υλοποιούσε ο Μακρής, για δολιοφθορές, απόσπαση οπλισμού, σαμποτάζ, αυτομόληση και φυγάδευση στρατιωτών του εχθρού και άλλες δράσεις υπονόμευσής του δεν κρίθηκαν άξιες ούτε για μια στοιχειώδη αναφορά στα δημοσιεύματα του Δαφνή ή αποδόθηκαν από τον ίδιο σε... απροσδιόριστες δυνάμεις και μάλιστα ως εξαιρέσεις του υποτιθέμενου κανόνα της «παθητικής αντίστασης» του κερκυραϊκού λαού, με το αιτιολογικό, μόνο, ότι δεν σημειώθηκαν μαζικές και κατά μέτωπο μάχες!

Παρά την έλλειψη όμως τέτοιων μαχών με ευθεία αντιπαράθεση δυνάμεων άνισων άλλωστε μεταξύ τους, αφού ο αντίπαλος είχε εγκαταστήσει στο νησί χιλιάδες άντρες με βαρύ εξοπλισμό και διέθετε αεροπορική και ναυτική υποστήριξη τόσο κατά την ιταλική όσο και κατά τη γερμανική κατοχή, αποτελεί ιστορικό ατόπημα ο εξοβελισμός του ρόλου και της συμβολής του ΕΛΑΣ της Κέρκυρας με άτοπες συγκρίσεις της δικής του δράσης με εκείνη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ σε άλλες περιοχές της χώρας.

Εξαίροντας την αντιστασιακή δράση του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και ευρύτερα του κερκυραϊκού λαού, ο Άνθης είχε σημειώσει εύστοχα ότι το «να μιλήσεις για την Εθνική Αντίσταση στην Κέρκυρα δεν θα πει να αραδιάσεις μάχες και διαδηλώσεις και σαμποτάζ και να απαριθμήσεις μεγάλες ζημιές που η Αντίσταση προκάλεσε στους καταχτητές, όπως θα μπορούσες να κάμεις για άλλους τόπους», ανεξαρτήτως των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε ξεχωριστού τόπου. Διότι, είχε προσθέσει ψέγοντας τα βιβλία του Δαφνή και του Μεθόδιου, «το ζήτημα δεν είναι πόσα πρόσφερε ο κάθε τόπος, αλλά αν είπε το "παρών" στον αγώνα για την επιβίωση του έθνους, αν έδωσε όσα μπορούσε, όσα οι συνθήκες και οι δυνατότητες που είχε του επέτρεπαν να δώσει». Ο κερκυραϊκός λαός, είχε συμπεράνει δίκαια ο Άνθης, όντως ανταποκρίθηκε σε όλα αυτά, με επικεφαλής το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Οι πρώτες αντάρτικες ομάδες

Ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας, στην τελική οργανωτικά επίσημη μορφή του και ως εφεδρικό σώμα, άρχισε να σχηματίζεται τα τέλη Νοεμβρίου του 1943, ενώ μαινόταν η γερμανική κατοχή και βία στο νησί. Αρχηγός του, δηλαδή στρατιωτικός διοικητής του, ήταν ο ίδιος ο Γραμματέας της νέας τότε Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ συνταγματάρχης Τριβυζάς. Που τον Απρίλιο του 1944 παρέδωσε τη Γραμματεία του ΕΑΜ στον ιατρό Ερωτόκριτο Μωραΐτη (1895-1978), για να αφοσιωθεί στον ΕΛΑΣ.

«Η Κέρκυρα, σαν νησί, με την εδαφολογική της διαμόρφωση», έχει εξηγήσει ο Άνθης για την περίοδο μετά τον Σεπτέμβριο του 1943, «δεν προσφερόταν για τη συγκρότηση μόνιμου ΕΛΑΣ και γι' αυτό αποφασίστηκε να φτιάξουμε εφεδρικό, όσο μπορεί καλύτερα εξοπλισμένο και αξιόμαχο, που θα χρησιμοποιούταν ανάλογα με τις περιστάσεις και τις οδηγίες που θα έπαιρνε από τα ανώτερα διοικητικά κλιμάκια».

Στη μορφή αυτή που έλαβε τα τέλη του 1943, αποτέλεσε, καθώς φαίνεται, συνένωση διαφόρων άτυπων αντάρτικων ομάδων που είχαν δημιουργηθεί, όπως προαναφέρθηκε, από το 1942, υπό δυσχερέστατες βέβαια συνθήκες και με φροντίδα του ΕΑΜ και κομμουνιστών που είχαν πρωταγωνιστήσει στην ίδρυσή του.

Μαρτυρία αδιάψευστη για το ότι προϋπήρχαν αυτές οι ομάδες αποτελεί, μεταξύ άλλων, κείμενο που άφησε στην οικογένειά του -τμήμα του παρουσιάζουμε πιο πάνω- ο ΕΑΜίτης αγωνιστής Κίμων Καλοδίκης (1912-1991), διοικητής λόχου του παγκερκυραϊκού πια ΕΛΑΣ που σχηματίστηκε ή ανασχηματίστηκε τα τέλη του 1943.

Τον Ιανουάριο κιόλας του 1942, όπως αναφέρει στις σημειώσεις του, συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του -πάνω προκήρυξη που πέταγαν τα ιταλικά αεροπλάνα στην Κέρκυρα για να δηλώσει ο στρατός και ο λαός υποταγή, πριν εισβάλουν- στρατιωτικός αντάρτικος λόχος στο χωριό Σκριπερό, ο οποίος κάλυπτε και άλλους γειτονικά χωριά και οικισμούς. Ο λόχος αυτός, τότε, ως επίσημος λόχος του ΕΛΑΣ πια, έφθασε να αριθμεί 90 αντάρτες, καλά εξοπλισμένους.

Έγραψε ο -εικονιζόμενος πάνω- Κ. Καλοδίκης, ανάμεσα σε άλλα, τα εξής:

«Η αντίσταση του λαού της Κέρκυρας ήταν καθολική, για την αντιμετώπιση πρώτα των Ιταλών (...) και κατόπιν κατά των Γερμανών (...) Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Ιταλούς άρχισαν να δημιουργούνται και οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες στην πόλη και στα χωριά (...) Ο λαός πεινούσε, θυμάμαι ότι περπατούσαμε στους δρόμους της πόλης και βλέπαμε πρησμένους από την πείνα (...) Τις αρχές του 1942 όλοι αυτοί οι αντιστασιακοί πυρήνες μπήκαν σε ένα λούκι, με τη δημιουργία ενιαίας καθοδήγησης και του ΕΑΜ (...) Το ΕΑΜ φούντωσε στην πόλη και στα χωριά και ο λαός ζητούσε να αγωνιστεί για να επιβιώσει και να λευτερωθεί». Ο ίδιος, μέλος του ΚΚΕ, έμενε στην πόλη, αλλά έφυγε για το χωριό του.

Ανέφερε για τον λόχο του ΕΛΑΣ: «Ήταν Γενάρης του 1942 και πήρα την εντολή να φύγω για το Σκριπερό (...) να οργανώσω τον 4ο Λόχο του 10ου Συντάγματος Πεζικού μαζί τον Σπύρο Μαρτζούκο, καπετάνιο του Λόχου. Η εντολή ήταν ρητή να οργανωθεί ένας Λόχος (...) Ο οπλισμός στις αρχές ήταν απαρχαιωμένος και λίγος, αλλά σιγά σιγά με τον ενθουσιασμό που είχαν οι αντάρτες για αγώνα έκλεβαν όπλα από τους Ιταλούς καραμπινιέρους και στρατιώτες (...)». Κάλυψε ο λόχος αυτός του ΕΛΑΣ, εξαρχής, τα χωριά/οικισμούς Σκριπερό, Σωκράκι, Γαρδελάδες, Λιαπάδες, Λάκωνες, Βίστωνας, Αφιόνας και Αλειμματάδες.

Στον ίδιο ανήκουν κι ετούτα τα ακόμη πιο διαφωτιστικά λόγια, που επίσης δεν αφήνουν αμφιβολία ότι ο ΕΛΑΣ υπήρχε στο νησί πριν από την κατάκτησή του από τους Γερμανούς:

«Οι αγρότες ΕΛΑΣίτες άρπαξαν όπλα από τους Ιταλούς και με την εισβολή των Γερμανών ο λόχος ήταν αρκετά καλά εξοπλισμένος. Το ίδιο έγινε σε όλες τις περιφέρειες του νησιού (...) Ο πατριωτισμός αυτών των αγροτών, η αδιαφορία για τη ζωή τους, ο μόχθος τους, οι πορείες που κάναμε, η πίστη τους, είναι κάτι το ασύλληπτο και δεν υπάρχουν λόγια για να περιγραφούν. Όλος ο λαός ενωμένος στον αγώνα (...)».

Είτε έφερε λοιπόν εξαρχής ακριβώς την ονομασία ΕΛΑΣ κάθε τμήμα του είτε όχι, η δράση και η ιστορία του ΕΛΑΣ της Κέρκυρας ξεκίνησαν όντως, έστω ατύπως ως ΕΑΜ, περίπου είκοσι και πλέον μήνες πριν από την επίσημη ίδρυση ή επανίδρυσή του, που έλαβε χώρα τις τελευταίες εβδομάδες του 1943 στις συνθήκες της γερμανικής πια κατοχής του νησιού.

Όπως όλα τα διαθέσιμα στοιχεία μαρτυρούν, είχε ηγηθεί τότε εκείνης της πρώτης προσπάθειας, ώστε ο λαός να αναπτύξει οργανωμένα και ένοπλη αντίσταση, ένας περίπου 30χρονος τότε Κερκυραίος, που τα τέλη του 1943 ανέλαβε διοικητής διλοχίας στην περιοχή του Γύρου και τον Οκτώβριο του 1944, λίγες ώρες πριν ολοκληρωθεί η απελευθέρωση του νησιού, τοποθετήθηκε από το ΕΑΜ διοικητής του κερκυραϊκού Συντάγματος του ΕΛΑΣ, σε αντικατάσταση του Τριβυζά. Ήταν ο - εικονιζόμενος πάνω- σκοτωμένος το 1946 από κρατικά πυρά κομμουνιστής αξιωματικός Αλέκος Πρίφτης (1911-1946), μαχητής ταυτόχρονα στην Κέρκυρα και την Ήπειρο. Διετέλεσε μόνο για δύο εβδομάδες και κάτι στρατιωτικός διοικητής του 10 ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, καθώς στα τέλη Οκτωβρίου 1944 συντελέστηκε η διάλυσή του.

Εκείνος φαίνεται πως είχε «ρίξει» από νωρίς το σύνθημα της ένοπλης Εθνικής Αντίστασης στο νησί. Είχε ήδη συνδεθεί στην Ήπειρο με ανταρτικές δυνάμεις του ΕΑΜ πρώτα και του ΕΛΑΣ στη συνέχεια.

Όπως είχε πράξει και ο εικονιζόμενος πάνω αδελφός του μετέπειτα βουλευτής Κέρκυρας με την Αριστερά τηλεγραφητής στην Πάργα, τότε, ανένταχτος κομμουνιστής Γεράσιμος Πρίφτης (1910-1985), που ανέπτυξε πρωταγωνιστικό ρόλο στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ της Ηπείρου στην περιοχή του και στο Σούλι και μετά την Κατοχή αναδείχθηκε αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αντιστασιακών.

Όχι τυχαία ασφαλώς, από όλους τους ΕΛΑΣίτες της Κέρκυρας ο Κ. Δαφνής μόνο στον πασίγνωστο τότε στο νησί Αλέκο Πρίφτη είχε επιλέξει να αφιερώσει λίγες γραμμές στα γραφτά του για εκείνη την περίοδο, έστω περιθωριακά σε μια σημείωση και παραλείποντας να πει οτιδήποτε για τον θάνατό του.

Ετούτα τα -ανακριβή μόνο σε κάποιες ημερομηνίες και λεπτομέρειες- στοιχεία έγραψε για εκείνον, στο πλαίσιο μιας σημείωσης: «Από τα κύρια στελέχη του ΕΑΜ Κερκύρας - πρωτοστάτησε μάλιστα στην ίδρυσί του- υπήρξε ο Αλέξ. Η. Πρίφτης. Την πρώτη προσπάθεια την ανέλαβε το Δεκέμβριο του 1941. Το Δεκέμβριο του 1942 και τον Μάρτιο του 1943 ο Πρίφτης πήγε στα Ιωάννινα για να συνδέση το κερκυραϊκό κίνημα αντιστάσεως με την ηπειρωτική οργάνωσι του ΕΑΜ. Τον Ιούνιο του 1943 πέρασε πάλι στην Ήπειρο, καταδιωκόμενος από τους Ιταλούς. Επέστρεψε στην Κέρκυρα τον Σεπτέμβριο 1943 με την εντολή να βοηθήση στη διαφυγή των κρατουμένων του Λαζαρέτου και στην οργάνωσι του ΕΛΑΣ. Απετέλεσε την ψυχή του ΕΛΑΣ του βορείου συγκροτήματος και έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη συντήρησι της συνοχής του, στη στρατιωτική του διάρθρωσι και στο μαχητικό του εξοπλισμό».

Στον Αλέκο Πρίφτη μόνο επέλεξε να αναφερθεί προσωπικά στις σημειώσεις του και ο Κίμων Καλοδίκης, που αξίζει να σημειωθεί πως ήταν κι αυτός απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων, ανέλαβε διοικητής τελικά του 4 ου  λόχου του ΕΛΑΣ με ευρύτερη δράση στη βόρεια Κέρκυρα, είχε φυλακιστεί κιόλας από τους Ιταλούς στην πόλη και ήταν αδελφός του κομμουνιστή ήρωα Σπύρου Καλοδίκη, ο οποίος τον Απρίλιο του 1941, ενώ τα γερμανικά τανκς όδευαν προς την Ακρόπολη, «έριξε» στην πλατεία της Ομόνοιας στην Αθήνα, σε μια πρόχειρα οργανωμένη συγκέντρωση, το σύνθημα για την οργάνωση της Εθνικής Αντίστασης και με όπλα. Χαρακτήρισε τον Πρίφτη «ηρωική μορφή» και προσέθεσε: «Ο Αλέκος Πρίφτης δεν υπάκουσε στην παράδοση των όπλων του Συντάγματος εις τους Άγγλους».

Δεκαετίες μετά, ο αγωνιστής Φίλης Κορωνάκης (1925-2021) θα χαρακτήριζε ανενδοίαστα τον Αλέκο Πρίφτη ως τον «Νο 1» μαχητή της Αντίστασης κάθε μορφής εκείνον τον καιρό στην Κέρκυρα.

Όλα μαρτυρούν πως εκείνος ήταν η «ψυχή» και βασικός πρωταγωνιστής στην ανάπτυξη αντάρτικων ομάδων που σχημάτισαν αργότερα τον πλήρως ενιαίο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας.

Ο αφοπλισμός

Συνέβησαν όμως τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1944, σε ό,τι αφορά τη γνωστή παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ, μόνον όσα έχουμε πληροφορηθεί από το εξαιρετικό και ιστορικής σημασίας κατά τα άλλα πολύτιμο βιβλίο του ηρωικού αγωνιστή Β. Άνθη «Ταξίδι μιας ζωής», όπου δημιουργείται όμως η εντύπωση -με αλληλοαναιρούμενους ισχυρισμούς ότι τον Σεπτέμβριο του 1943 «δεν υπήρχε τίποτα» ή «σχεδόν τίποτα» ως Οργάνωση Αντίστασης στο νησί, λόγω προγενέστερων συλλήψεων ηγετικών στελεχών του ΕΑΜ- πως η καλά οργανωμένη και μαζική και ένοπλη βέβαια ΕΑΜική δράση άρχισε τάχα μετά την απελευθέρωση του ιδίου και πολλών άλλων αγωνιστών από το Λαζαρέτο εκείνη τη χρονική περίοδο;

Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ στις 26 Οκτωβρίου 1944 υπήρξε απλώς και μόνον, όπως υποστήριξε αποσιωπώντας κάποιες κρίσιμες επιλογές ωσάν να μη συνέβησαν, συνέπεια εκείνης της πρώτης αγγλοαμερικανικής «συμμαχικής» διαταγής της 10ης Οκτωβρίου 1944 και κατοπινής μπαμπεσιάς των ξένων με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Ναπολέοντα Ζέρβα και τον ηπειρωτικό ΕΔΕΣ εν ονόματι της Συμφωνίας της Καζέρτας και, άραγε, προκάλεσε μόνο κάποιον παροδικό «αναβρασμό» του κερκυραϊκού λαού και εκδηλώσεις αντίθεσης ιδιαίτερα στις γραμμές του ΕΛΑΣ; Όντως, όπως υποστήριξε, «αυτές ωστόσο οι εκδηλώσεις του ΕΛΑΣ δεν ήταν ούτε πολλές ούτε επίμονες και τα τμήματα ηρέμησαν έπειτα και από τις διαβεβαιώσεις (...) των Άγγλων για συνεργασία και αναμονή της απάντησης της 6ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ για την τύχη του 10ου Συντάγματος»; Ή μεσολάβησαν και άλλα γεγονότα μέχρι τον πλήρη αφοπλισμό και, πάντως, έντονη και μακρά διαπάλη απόψεων στους κόλπους τόσο του ΕΑΜ όσο και του ΚΚΕ, ακόμη και με καταγγελίες συγκεκριμένων επιλογών, όσον αφορά το δέον γενέσθαι;

Ξημερώνοντας 10 Οκτωβρίου του 1944, ενώ είχε εγκαταλείψει το νησί και η τελευταία ναζιστική δύναμη, οι Κερκυραίοι πρόγονοί μας βρήκαν στην πόλη και σε χωριά τοιχοκολλημένο σε πολλά σημεία, καθώς σ' ένα τυπογραφείο των κατακτητών είχαν ξαγρυπνήσει υποστηρικτές του ΕΔΕΣ και των Άγγλων, το γνωστό βέβαια ως προς το περιεχόμενό του έγγραφο-Προκήρυξη που μόλις είδατε και το οποίο, αυτούσιο, τώρα βλέπει ίσως για πρώτη φορά, ξανά, τη δημοσιότητα.

Ήταν ένα φιρμάνι με υπογραφές απεσταλμένων της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Εν ονόματι των «Συμμάχων» και της σχετικής με τον αγώνα εναντίον του κατακτητή Συμφωνίας της Καζέρτας, αξίωναν μονομερή αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και υποταγή του λαού της - ΕΑΜοκρατούμενης με βάση την απήχηση του ΕΑΜ- Κέρκυρας στην εξουσία φερμένης από την Ήπειρο δύναμης του ΕΔΕΣ.

Όριζαν ότι «η Κέρκυρα θα τελή υπό τον έλεγχο του Στρατηγού Ζέρβα και των Εθνικών ομάδων του» και ότι «πάσα άλλη Οργάνωσις και άπαντες οι πολίται δέον να καταθέσουν αμέσως τα όπλα και να παραδώσουν ταύτα εις την Συμμαχικήν Αποστολήν». Επίσης, απαιτούσε «πλήρη συνεργασία με τας δυνάμεις του Στρατηγού Ζέρβα δια την τήρησιν του Νόμου και της τάξεως». Καλούσε μάλιστα τους πολίτες «να καταγγέλλουν αμέσως πάσαν παράβασιν των ανωτέρω».

Λίγες ώρες αργότερα, ενώ σε καίρια σημεία της πόλης δύναμη του ΕΔΕΣ είχε παρατάξει πολυβόλα, ακολούθησε το ένοπλο χτύπημα της συγκέντρωσης του ΕΑΜ στην πλατεία Σαρόκο, που έμελλε να είναι προάγγελος όσων ακολούθησαν στην Αθήνα μετά από δύο περίπου μήνες. «Ο λαός εξαγριώθηκε, φώναζαν, έβριζαν, απειλούσαν, ζητούσαν να μπει ο ΕΛΑΣ στην πόλη», έχει περιγράψει ο ίδιος ο Άνθης. Ωστόσο, το χτύπημα της συγκέντρωσης και η επίμονη αξίωση αφοπλισμού του ΕΛΑΣ φαίνεται να υποτιμήθηκαν και να θεωρήθηκαν μάλλον πρόσκαιρη ή και τυχαία αντίδραση μέρους μόνο των αντίπαλων δυνάμεων, αν όχι και δοκιμασία διερεύνησης των αντιδράσεων που θα συναντούσαν οι απόπειρες επιβολής μονοκρατορίας του ΕΔΕΣ.

Ματαίως δυνάμεις του ΕΛΑΣ με τον Αλέκο Πρίφτη, που είχαν στρατοπεδεύσει εκείνη την ημέρα και επόμενες ημέρες έξω από την πόλη, ζητούσαν κάθε τόσο έγκριση να εισέλθουν σ' αυτήν, σε μια προσπάθεια εξισορρόπησης έστω της επιβολής της προσχεδιασμένης κυριαρχίας των ηπειρωτικών δυνάμεων του ΕΔΕΣ με αγγλοαμερικανική συμμαχική κάλυψη. Βρέθηκε στο αρχείο του Ερ. Μωραΐτη ιδιόχειρο σημείωμα του μέλους της ΝΕ του ΕΑΜ αγωνιστή Παναγιώτη Ζη, όπου ανέφερε ότι θα υπέβαλε αμέσως παραίτηση από τη Νομαρχιακή Επιτροπή του, αν ο ΕΛΑΣ έμπαινε οργανωμένα στην πόλη.

Αγωνιστές σπουδαίοι του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ήλπιζαν πως θα ήταν κατορθωτή, με απλή επίδειξη της δύναμης του λαού σε συγκεντρώσεις ή με σχετικές εντολές αρχών της Αθήνας, η αποφυγή -είτε ο μετριασμός- της βαρβαρότητας που ακολούθησε για την υποταγή και την παραχάραξη της θέλησης του λαού.

Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, προκύπτει σαφώς ότι επιτεύχθηκε σε συνθήκες διχογνωμιών και αβεβαιότητας στους κόλπους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, όσον αφορά το δέον γενέσθαι. Η πρώτη σοβαρή ένδειξη, λίγες ώρες μάλιστα πριν αποχωρήσουν οι τελευταίοι Γερμανοί, ήταν η πρωτοβουλία του μέχρι τότε διοικητή του ΕΛΑΣ Σπύρου Τριβυζά -που το ΕΑΜ τον αντικατέστησε αμέσως με τον Αλέκο Πρίφτη- να δηλώσει υποταγή στη φερμένη από την Ήπειρο δύναμη του ΕΔΕΣ, ζητώντας αποστράτευση του ΕΛΑΣ, εν ονόματι της Συμφωνίας της Καζέρτας μεταξύ ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ που όριζε πρωτεύοντα ρόλο στον ΕΔΕΣ στην περιοχή της Κέρκυρας, όσον αφορά βέβαια τον αγώνα κατά των Γερμανών τον οποίο ο ΕΔΕΣ και υπέσκαψε και αρνήθηκε μέχρι τέλους.

Είναι λίγο-πολύ γνωστό στους αναγνώστες τέτοιων θεμάτων το πρωτοσέλιδο του φύλλου της εφημερίδας της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας «Νέα Ζωή» με ημερομηνία 30 Οκτωβρίου 1944, όπου παρουσιάζονται ορισμένες συγκεκριμένες αντιδράσεις μετά τον πρώτο αυτό αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Υπήρξαν και δημοσιεύτηκαν στο φύλλο τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας του ΕΑΜ προς την ελληνική κυβέρνηση, τον Άγγλο στρατηγό Σκόμπι, την κυβέρνηση της Βρετανίας, τον κυβερνητικό αντιπρόσωπο στο νησί Λέοντα Μακκά, όπου τονιζόταν πως ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ έγινε «κατά παράβασιν συμφωνίας Καζέρτας» και «κατά τρόπον προσβλητικόν δια πολεμιστάς αλβανικού έπους και ελάχιστα συντελεστικόν για εθνικήν ενότητα». Εις μάτην το ΕΑΜ ζητούσε την παρέμβασή τους για την «αποκατάστασιν πραγμάτων και αποφυγήν δυσαρέστων συνεπειών».

Στις συνθήκες εκείνες, με εμφανώς διχασμένες τις δυνάμεις του ΕΑΜ σε ηγετικό επίπεδο όσον αφορά την κατάλληλη αντιμετώπιση της επιβολής κυριαρχίας των φερμένων από την Ήπειρο δυνάμεων του ΕΔΕΣ, ο αρνητής του αφοπλισμού και αργότερα σκοτωμένος από κρατικά πυρά διοικητής του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, Αλέκος Πρίφτης, στις 27 Οκτωβρίου 1944, κατά την πρώτη επιχείρηση αφοπλισμού του ΕΛΑΣ, υποχρεώθηκε προφανώς, εκ των πραγμάτων, να εκδώσει Ανακοίνωση, που θα έσωζε, τουλάχιστον θεωρητικά, την κοινή δράση, δηλώνοντας όμως ξεκάθαρα την άρνησή του να ζητήσει αποστράτευση. Η Ανακοίνωση αυτή, καθώς ερμηνεύτηκε ως άρνηση υπακοής και υποταγής στον ΕΔΕΣ και τους Άγγλους, σε επόμενο φύλλο της «Φωνής του Λαού» χαρακτηρίστηκε ιστορική. Την υπέγραψε μαζί με τον εκτελεσμένο το 1949 ηρωικό καπετάνιο του ΕΛΑΣ Κέρκυρας Χρήστο Βουνιώτη. Βρέθηκε τώρα, δημοσιευμένη στο φύλλο 5 της ίδιας εφημερίδας, το πρώτο νόμιμο φύλλο της εφημερίδας που αποτελούσε διάδοχη εφημερίδα των προγενέστερων «Καθημερινών Νέων» του τοπικού ΕΑΜ, με ημερομηνία 28 Οκτωβρίου 1944.

Αναφέρει η Ανακοίνωση αυτή του 10ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ της Κέρκυρας:

Στις 7 το πρωί των 26 του Οχτώβρη ο Διοικητής του 65ου Σ. του Ε.Δ.Ε.Σ., ταγματάρχης κ. Σαρρής, μας ειδοποίησε ότι μας καλεί στο Μον Ρεπό ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης κ. Sankiv. Αμέσως παρουσιαστήκαμε, συνοδευόμενοι από τον κ. Σαρρή. Εκεί βρεθήκαμε μπροστά στον κ. Sankiv, σε μια εξάδα άγγλων αξιωματικών, σε τρεις αξιωματικούς του Ε.Δ.Ε.Σ. και σε τρεις της χωροφυλακής.

Ο αντ/χης κ. Sankiv μας ανεκοίνωσε τα ακόλουθα:

Χτες βράδυ αργά πήραμε την παρακάτω διαταγή:

«Η Αμερικανική, Αγγλική και Ελληνική Κυβέρνηση καθώς κι' ο στρατηγός Ν. Ζέρβας διέταξαν τον αφοπλισμό των ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. και του Ε.Δ.Ε.Σ. της Κέρκυρας, εχτός από τους άντρες του 65ου Συντάγματος του Ε.Δ.Ε.Σ. Ο οπλισμός θα παραδοθεί στους συμμάχους. Σε μερικές βδομάδες θάχετε την ευκαιρία να χτυπήσετε τους Γερμανούς, κατατασσόμενοι στον τακτικό Ελληνικό Στρατό. που θα οπλίσουν και θα γυμνάσουν οι σύμμαχοι. Ο αφοπλισμός θα γίνει σήμερα, ταυτόχρονα σε όλο το νησί, από τμήματα του 65, των άγγλων, από έναν αξιωματικό του Ε.Λ.Α.Σ. και έναν της χωροφυλακής».

Η Διοίκηση του Συντάγματός μας αρνήθηκε να εχτελέσει τη διαταγή, χωρίς έγγραφη διαταγή του Γενικού Στρατ. του Ε.Λ.Α.Σ. ή αντίγραφο της διαταγής της Εθν. Κυβέρνησης. Επειδή η ώρα του αφοπλισμού, που καθορίστηκε χωρίς εμείς να ρωτηθούμε, είχε περάσει κατά ένα τέταρτο, μας υποσχέθηκαν να μας δώσουν τη διαταγή αφού τέλειωνε ο αφοπλισμός.

Πιεσμένοι από τα γεγονότα και επειδή η απουσία μας από τα τμήματα αφοπλισμού θα είχε σαν συνέπεια λυπηρά γεγονότα, αποφασίσαμε να περευρεθούμε στον αφοπλισμό των τμημάτων μας.

Αφού τέλειωσε ο αφοπλισμός, μας παραδόθηκε η διαταγή, γραμμένη αγγλικά.

Παραθέτουμε πιστή μετάφραση στα ελληνικά:

«Σύμφωνα με τις οδηγίες, που ελήφθησαν από τις κυβερνήσεις των συμμάχων και της Ελλάδας, ο στρατηγός Ζέρβας διέταξε τον αφοπλισμό όλων των Ελληνικών ατάκτων δυνάμεων (υπ. δική μας) και των πολιτών της νήσου Κέρκυρας, εχτός από το 65ο Σύνταγμα, που βρίσκεται κάτω από την διοίκηση του ταγματάρχη κ. Σαρρή. Σύμφωνα με διαταγή, που λάβαμε σήμερα, 26 του Οχτώβρη 1944, διατάσσω τον αφοπλισμό όλων αυτών των δυνάμεων. (υπογρ.) S. W. Sankiv αντ/χης Διοικητής δυνάμεων της νήσου»

Κέρκυρα 27 του Οχτώβρη 1944
Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
Α. ΠΡΙΦΤΗΣ
Χ. ΒΟΥΝΙΩΤΗΣ

Στοιχεία που έρχονται στο φως μέσα από την ανεύρεση άγνωστων μέχρι τώρα φύλλων της «Φωνής του Λαού» του ΕΑΜ Κέρκυρας και συναφών υλικών επιτρέπουν επαναπροσδιορισμό όσων συνέβησαν την περίοδο Οκτωβρίου - Δεκεμβρίου 1944 στην Κέρκυρα.

Το 10ο φύλλο της «Φωνής του Λαού», με ημερομηνία 29 Νοεμβρίου 1944, περιλαμβάνει κοινή ανακοίνωση της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ Κέρκυρας και της αντίστοιχης του ΚΚΕ, με τις οποίες αυτές αποδοκιμάζουν ρητά πράξεις των επικεφαλής τους. Στις 18 Νοεμβρίου, δηλαδή έντεκα ημέρες νωρίτερα, προφανώς χωρίς τη συγκατάθεση των οργανώσεών τους ο Γραμματέας του ΕΑΜ Ερωτόκριτος Μωραΐτης και ο Γραμματέας της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας (ΚΟΚ) του ΚΚΕ Βασίλης Άνθης είχαν υπογράψει με κρατικές δυνάμεις Πρακτικό Συμφωνίας που αφορούσε ουσιαστικά την πλήρη παράδοση όπλων αγωνιστών του ΕΛΑΣ ή που παρέμεναν στα χέρια πολιτών, όπως υποτίθεται ότι υπονοούσε γενικά το Πρακτικό, αφού όπως ήταν φυσικό δεν είχαν αποδεχθεί πλήρως όλοι οι αγωνιστές του τον μονόπλευρο αφοπλισμό.

Το Πρακτικό συμφωνίας περιλάμβανε προκαταβολική αναγγελία, ως ποινή για κάθε παραβάτη της συμφωνίας, «φυλάκισιν 5 ετών».

Η εφημερίδα δημοσιεύει στην πρώτη σελίδα της ολόκληρο το Πρακτικό εκείνο, το οποίο προέβλεπε ότι «ως μόνη φρουρά και στρατιωτική δύναμις εν τη νήσω της Κερκύρας θέλει παραμείνει το Σύνταγμα 3/40 του ΕΔΕΣ (...), καθώς και τα εν τη νήσω Βρεττανικά στρατεύματα» και «όλα τα οιαδήποτε όπλα», πλην εκείνων του ηπειρωτικού Συντάγματος του ΕΔΕΣ βεβαίως, «θέλουν παραδοθή εις τας Βρεττανικάς εν τη νήσω δυνάμεις». Όριζε ότι «ο αφοπλισμός ούτος θέλει διενεργηθή μέχρι της 28ης Νοεμβρίου 1944 το αργότερον» και ότι «προς τούτο θα εκδοθούν διαταγαί παρά της Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας και του Συντάγματος 3/40 ως και εντολαί παρά των οργανώσεων ΕΑΜ και ΕΔΕΣ». Ακόμη, περιόριζε στο όριο των 20 ατόμων τις επιτρεπόμενες άνευ αδείας συγκεντρώσεις, καθώς οι συμβαλλόμενοι συμφωνούσαν ότι «δεν απαιτείται προηγούμενη άδεια δι' οργανικάς συσκέψεις των δύο οργανώσεων εις ας θα παρίσταται μόνον εικοσάς προσώπων ή ολιγώτερα»!

Το υπέγραφαν, όπως αναφερόταν, ο κυβερνητικός αντιπρόσωπος Ιονίων Νήσων Λέων Μακκάς, ο νέος στρατιωτικός διοικητής Κέρκυρας Αγόρος, για τη «Συμμαχική Αποστολή» ο Άγγλος ανθυπολοχαγός Μπέηκον και «διά τας Οργανώσεις ΕΑΜ και ΚΟΚ (οι) Ε. Μωραΐτης, Β. Άνθης».

Η ΝΕ του ΕΑΜ κι εκείνη της ΚΟΚ του ΚΚΕ τόνιζαν στην ενιαία ανακοίνωσή τους, που δημοσιεύτηκε στη δεύτερη σελίδα του ίδιου φύλλου της εφημερίδας, ότι «οι γραμματείς των δύο οργανώσεων δέχτηκαν να συζητήσουν και υπογράψουν το πρακτικό χωρίς να τους είναι γνωστά από προηγούμενα τα θέματα και χωρίς να έχουν ειδική για αυτά εξουσιοδότηση ή έγκριση των οργανώσεων που αντιπροσώπευαν». Όσα υπέγραψαν, ανέφεραν, ήταν «έξω από τις δημοκρατικές οργανωτικές αρχές του ΕΑΜ και την πολιτική του γραμμή». Έτσι, κατέληγαν, «αποφάσισαν ομόθυμα να καταγγείλουν το πρακτικό της 18/11/44 σαν άκυρο για τις οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΚΟΚ».

Φυσικά και τα δύο μέρη εξέφραζαν στην εφημερίδα, εμμέσως πλην σαφώς, την εκτίμησή τους και τον σεβασμό προς τους Γραμματείς τους, η ηρωική άλλωστε ιστορία των οποίων καθ' όλη εκείνη την περίοδο και οι διώξεις εξάλλου που υπέστησαν στη συνέχεια δεν επιτρέπουν, ανεξάρτητα από ενδεχόμενα λάθη τους, οποιαδήποτε αμφισβήτηση του ρόλου τους και της αφοσίωσής τους στα λαϊκά συμφέροντα όλα εκείνα τα χρόνια. Επίσης, δεν μπορεί να μην επισημανθεί το γεγονός ότι η «γραμμή» που αυτοί εξέφρασαν επικράτησε τελικά, με ή χωρίς άνωθεν και προγενέστερες επίσημες εντολές ή κατευθύνσεις των πέραν της Κέρκυρας περιφερειακών ή κεντρικών ηγεσιών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, έστω με διαφωνία του τοπικού ΕΛΑΣ και του επικεφαλής του Αλέκου Πρίφτη, ο οποίος, ενώ διαφωνούσε στα ζητήματα του αφοπλισμού, πειθαρχώντας στις τελικές αποφάσεις δεν διαχώρισε δημόσια τη θέση του.

Το κύριο άρθρο του φύλλου της «Φωνής του Λαού» ζητούσε «ανακοίνωση μέτρων για την πραγματοποίηση του αφοπλισμού των ανταρτικών δυνάμεων μέχρι της 10/12/44», σε συνδυασμό με «άμεση εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας», τα οποία περιλάμβαναν ακόμη και άντρες που είχαν παρελάσει στην πόλη του νησιού μαζί με ναζιστική δύναμη και είχαν ενισχυθεί με άντρες από τα αθηναϊκά προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας της γερμανόδουλης κατοχικής κυβέρνησης Ράλλη. Απηύθυνε «έκκληση στους αξιωματικούς και αντάρτες ΕΔΕΣ» για συνεργασία. Κατέληγε με τα συνθήματα «Ζήτω η Εθνική Ενότητα» και «Ζήτω η ομαλή δημοκρατική ζωή του Νησιού μας».

Όπως είναι φυσικό να υποθέσει κανείς, προγενέστερες ή και κατοπινές σχετικές κινήσεις, όπως εκείνη η πρωτοβουλία των δύο στελεχών στη συγκεκριμένη φάση του αγώνα, είναι πιθανόν να προκάλεσαν εύλογα ένα κύμα αντιδράσεων, διχογνωμίες και εξασθένηση του ενιαίου μετώπου. Η επιχείρηση αφοπλισμού του ΕΛΑΣ έγινε, ίσως, ευχερέστερη με πέραν του δέοντος συμβιβαστικές κινήσεις ή υποχωρήσεις που διαδέχονταν η μία την άλλη; Ήταν αναπότρεπτο να συμβεί τελικά αυτό που συνέβη; Φυσικά θα ήταν ανοησία να εκβιάσει κανείς σαφείς απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα, όπως θα ήταν αφελές και το να πιστέψει κανείς ότι ο αφοπλισμός του λαού δεν διευκόλυνε τα όσα φρικιαστικά ακολούθησαν εις βάρος του, εις βάρος πρώτα απ' όλα των καλύτερων αγωνιστών του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, του ΚΚΕ κυρίως.

Έχει βρεθεί φύλλο της εφημερίδας «Νέοι Μαχητές» της ΕΠΟΝ Κέρκυρας, από εκείνη την περίοδο, με το οποίο η Νεολαία του ΕΑΜ, η οποία αριθμούσε ακόμη χιλιάδες μέλη, ζητούσε «επιστροφή των όπλων» για να αμυνθεί.

Μοιάζει βάσιμο λογικά, πλην όμως αστήρικτο βέβαια, το να υποθέσει κανείς ότι η διατήρηση του ΕΛΑΣ ως μάχιμης δύναμης θα λειτουργούσε λόγω της ισχύος της εξισορροπητικά αν όχι νικηφόρα, αποτρέποντας τουλάχιστον τις πιο βάναυσες από τις βαρβαρότητες που ακολούθησαν στο νησί από το ενωμένο μέτωπο των δυνάμεων του ΕΔΕΣ, των κρατικών αρχών και των βρετανικών δυνάμεων.

Οι όποιες ατελείς βέβαια απαντήσεις σε σχετικά ερωτήματα, ιδίως για τη στάση ηγετικών στελεχών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, δεν μπορεί να δοθούν παρά μόνο, νομίζουμε, σε συνάρτηση με τις ασάφειες του προσανατολισμού και τις κάποιες αυταπάτες που υπήρχαν στους κόλπους του ΕΑΜ και στο ΚΚΕ σε πανελλήνια κλίμακα, τότε, για την πιθανότητα η συμμαχία της εγχώριας παλαιάς και νεότερης οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ και των Βρετανών να επιτρέψει ή να υποχρεωθεί ειρηνικά να επιτρέψει την ελεύθερη έκφραση του λαού, σε βόμενη τα δικαιώματά του.

Είναι χαρακτηριστικό της αγωνιστικής αυτοθυσίας του Ερ. Μωραΐτη ότι στην πορεία υπερασπίστηκε μαχητικά και τον αθηναϊκό Δεκέμβρη του 1944, θαρρείς σαν κομμουνιστής, ενώ δεν ήταν. Όσο για την κατοπινή δράση του Β. Άνθη, η φυλάκισή του λίγο αργότερα στην Κέρκυρα και ο μετέπειτα αγώνας του στα βουνά τα λένε όλα για την απόλυτη πίστη του στον λαό και στο ΚΚΕ επί μακρόν.

Έφταιγαν, λοιπόν, γενικότερα πράγματα, όπως η ευρύτερη απουσία ξεκάθαρων προσανατολισμών στο επίπεδο του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ και του ΚΚΕ;

Ο ίδιος ο -άξιος παντοτινής μνήμης για εκείνους τους αγώνες του- Άνθης, αν και πολύ αργότερα ασπάστηκε τις λεγόμενες «ειρηνικές» θεωρίες του «ευρωκομμουνιστικού» ρεύματος και πρέσβευε αμφιλεγόμενες ιδέες περί «εθνικής ενότητας», στο βιβλίο του εξήγησε καθαρά πώς σκέπτονταν τότε πολλοί στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ στην Κέρκυρα: «Πιστεύαμε στη δυνατότητα ειρηνικής εξέλιξης -όχι γιατί υπολογίζαμε στην ειλικρίνεια των Άγγλων ή στην καλή θέληση των ντόπιων αντιδραστικών (...)- αλλά γιατί υπολογίζαμε στη δύναμη που μας έδινε ο λαός (...), θα τους ανάγκαζε να σεβαστούν τη θέλησή του για ομαλή δημοκρατική εξέλιξη (...) Θέλαμε ειρηνική επιβολή της θέλησης του λαού. Ο ΕΛΑΣ θα επέμβαινε μόνο στην ανάγκη για να υπερασπίσει αυτή τη θέληση του λαού, αν κάποιος θα προσπαθούσε να την εμποδίσει ή να την καταπατήσει (...)».

Όταν αυτό χρειάστηκε στο νησί εκ των πραγμάτων, ήταν πολύ αργά. Ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας είχε αφοπλιστεί. Πέντε και πλέον δεκαετίες μετά, ο Άνθης θυμόταν στο ιατρείο του (ιατρού) Μωραΐτη «ακόμα ζωντανά τη στιγμή που μπήκε ο ανθυπολοχαγός του ΕΛΑΣ Σπύρος Βουτσελάς και μας ανακοίνωσε με δάκρυα στα μάτια: "Μας αφόπλισαν οι Εγγλέζοι"...». Θυμόταν ακόμη περισσότερο βέβαια το τι ακολούθησε, από την πρώτη ακόμη επιχείρηση των Άγγλων και του ΕΔΕΣ για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ: «Είχαμε (...) αδυσώπητο, το μονόπλευρο πόλεμο εξόντωσης των αγωνιστών και κατατρομοκράτησης του λαού με νέα θύματα, ανάμεσα στα οποία και γνωστά στελέχη του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ». Έτσι βέβαια -ήταν «πακέτο», η άλλη όψη του πολέμου αυτού- με διωγμούς, αίμα και βάσανα στερεώθηκε πάλι η εκμεταλλευτική κυριαρχία της οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ, παλιάς και νεότερης. Ήρθαν «μέρες της πρωτόγνωρης τρομοκρατίας που ξαπόλυσε κατά του κερκυραϊκού λαού ο στρατός του ΕΔΕΣ, που κυνηγημένος από τον ΕΛΑΣ στην Ήπειρο κατέφυγε για να σωθεί στο νησί μας». Ο λαός ήταν άοπλος, ανυπεράσπιστος.

Σώζεται και είναι διαθέσιμη της 6ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, με ημερομηνία 30 Νοεμβρίου 1944, ακόμη και για ρίψη χειροβομβίδας σε μια μικρή ΕΑΜική συγκέντρωση στην Κέρκυρα.

Πάλι, βέβαια, οι αγωνιστές του ΕΛΑΣ αντιστάθηκαν.

Γενναία, χωρίς όπλα.

Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, μαζί βέβαια με κρατικές και παρακρατικές και βρετανικές, εκείνους είχαν ως βασικό στόχο. «Ο άμεσος πρωταρχικός στόχος τους από την πρώτη στιγμή ήταν η διάλυση του 10ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ», σύμφωνα με τον Άνθη. «Δεν τους ήταν εύκολο. Ο ΕΛΑΣ είχε πάνω από 1.000 άντρες, είχε γερό οπλισμό και από δύο μήνες ήδη ήταν επιστρατευμένος για μία γενικότερη δράση κατά των Γερμανών». Κι όμως...

Στην επιβολή του αφοπλισμού είχαν πάρει μέρος και στοιχεία που κατείχαν θέσεις αξιωματικών στο δοσιλογικό καθεστώς της προηγούμενης «κυβέρνησης των Αθηνών» υπό τον καταδικασμένο στη συνέχεια σε θάνατο για προδοσία Ιωάννη Ράλλη. Ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης, όπως έγραψε αργότερα σε βιβλίο του, στις 16 Νοεμβρίου 1944 είχε επανέλθει σε διαμαρτυρίες του προς τους Βρετανούς στην Αθήνα, καταγγέλλοντας με τηλεγράφημά του ότι «εις Κέρκυραν αφωπλίσθη 10 ον σύνταγμα υπό συμμαχικής στρατιωτικής αποστολής, αξιωματικών του ΕΔΕΣ και τέως ραλλικών αξιωματικών» και ότι «ευθύνην αφοπλισμού ανέλαβεν άγγλος συνταγματάρχης Σόνμεϋ». Η αρχική σχετική αναφορά, γραμμένη την ίδια ημερομηνία από επιτελείς του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, σώζεται στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ.

Επίσης, στο ίδιο Αρχείο σώζεται κοινοποίηση αναφοράς της 8ης Μεραρχίας του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ προς την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, με ημερομηνία 18 Ιανουαρίου 1945, «για το τρομοκρατικό όργιο του ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα», που βέβαια αποτελεί αντικείμενο ενός άλλου, ξεχωριστού θέματος.

Στην υπόθεση του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ Κέρκυρας είχε παρέμβει και ο ίδιος ο Άρης Βελουχιώτης στις 6 Νοεμβρίου 1944. Σε σχετική αναφορά του προς τη «Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή» ανέφερε ότι «τα τμήματα ΕΛΑΣ Κερκύρας αντί να παραδώσωσι τον οπλισμόν των έπρεπε συμφώνως προς την συμφωνίαν Καζέρτας να παραμείνωσι, τασσόμενα τακτικώς υπό τον εν τη νήσω Στρατιωτικόν Διοικητήν του ΕΔΕΣ», επισημαίνοντας παράλληλα ότι στη Λευκάδα η Συμφωνία της Καζέρτας ερμηνευόταν από τους «Συμμάχους» διαφορετικά.

Αλλά βέβαια όλα αυτά για τις όποιες επιμέρους επιλογές μετά την ξένη Κατοχή δεν μειώνουν σε τίποτα την ηρωική και σε αρκετές περιπτώσεις εντυπωσιακά αποτελεσματική δράση του ΕΛΑΣ της Κέρκυρας εναντίον των ξένων κατακτητών, μέχρι και τις τελευταίες ώρες της Κατοχής μάλιστα, όταν κλήθηκε να υπερασπίσει βασικές υποδομές της πόλης του νησιού.

Είναι γνωστή, σε γενικές γραμμές, η πετυχημένη μα αιματοβαμμένη επιχείρηση διάσωσης των εγκαταστάσεων του ηλεκτροπαραγωγικού εργοστασίου της πόλης της Κέρκυρας και λιμενικών εγκαταστάσεων και συναφών υποδομών από σχεδιαζόμενες ανατινάξεις, με την πολύτιμη βοήθεια και ξένων αντιφασιστών στρατιωτών στον ΕΛΑΣ, ενώ ναζιστικά πολυβόλα του Παλαιού Φρουρίου και άλλα από το νησάκι Βίδο κροτάλιζαν εναντίον της πόλης. Χάρη σε αυτή την επιχείρηση το σχέδιο των Ναζί για καταστροφή βασικών εγκαταστάσεων, πριν φύγουν, σε σημαντικό βαθμό απέτυχε. Όπως πιστοποιούν και λεπτομερή νέα στοιχεία -που εκθέτουν ακόμη περισσότερο τις προφανώς σκοπίμως αόριστες αναφορές του Κ. Δαφνή και του Μητροπολίτη Μεθόδιου στις δυνάμεις που έδρασαν, με πρόθεση να αμφισβητήσουν τη δόξα του ΕΛΑΣ- η σωτήρια επιχείρηση αυτή της 8ης Οκτωβρίου 1944, που αποφασίστηκε με οδηγίες της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας ερήμην του ΕΑΜ, λόγω ενστάσεων στελεχών του, υλοποιήθηκε από τον ΕΛΑΣ.

Γραπτή, άγνωστη μέχρι τώρα μαρτυρία αγωνιστή, σωσμένη σε αρχείο του Β. Άνθη, αναφέρει λεπτομέρειες για την επιχείρηση και εξηγεί ότι επικεφαλής της ήταν ο ηρωικός καπετάνιος του ΕΛΑΣ Κέρκυρας Χρήστος Βουνιώτης (1906-1949).

Λεπτομέρειες υπάρχουν και για τη δράση στην επιχείρηση αυτή του -εικονιζόμενου πάνω- ηρωικού ΕΛΑΣίτη Περικλή Ραράκου (1900- 1962), καθώς και συνεργαζόμενων με τον ΕΛΑΣ αντιφασιστών στρατιωτών της ναζιστικής δύναμης, Γερμανών, Πολωνών και Αυστριακών, που συνέπραξαν για την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης και κάποιοι από αυτούς άφησαν σε αυτή την τελευταία τους πνοή. Ο Π. Ραράκος «έκοψε τα καλώδια (σύνδεσης για ανατινάξεις) προς το τμήμα του Λιμανιού προς το Μαντούκι και στο Λιμάνι».

Έχουν βρεθεί σε οικογενειακά και επίσημα αρχεία γραπτές μαρτυρίες αγωνιστών του ΕΛΑΣ για οργανωμένη δράση και σύμπραξη αντιφασιστών Ιταλών ή Γερμανών και άλλων στρατιωτών ναζιστικών μονάδων στην κερκυραϊκή ύπαιθρο, μία μάλιστα από τις οποίες αναφέρει ότι στο χωριό Μεσαριά -υπήρχε λόχος του ΕΛΑΣ με λοχαγό τον Αριστείδη Ι. Μπαλό και καπετάνιο τον Αριστείδη Ξ. Μπαλό- ξένοι αντιφασίστες στρατιώτες τραγουδούσαν τον «Ύμνο της Γ' Διεθνούς εναντίον του φασισμού».

Άλλες μαρτυρίες αγωνιστών, όπως και του ηρωικού προέδρου του Εργατικού Κέντρου Κέρκυρας Γιώργου Τζήλιου (1919-1999), λοχαγού του ΕΛΑΣ, αναφέρονται σε πλείστες άλλες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ.

Αναφέρονται και στην επαινεμένη μετά από τον Στρατό των ΗΠΑ επιχείρηση «Πρωτοχρονιά 1944»,, στην οποία ηγήθηκε, όπως σημειώνεται, ο ίδιος ο Αλέκος Πρίφτης, για τη διάσωση, φυγάδευση - μεταφορά και παράδοση από την περιοχή Κοντόκαλι στη «Συμμαχική Αποστολή» στα βουνά της Ηπείρου των δέκα Αμερικανών αεροπόρων του αμερικανικού αεροπλάνου που είχε καταπέσει στη Λευκίμμη στη νότια Κέρκυρα τα μέσα Νοεμβρίου του 1944 και είχαν τύχει φροντίδας σε πρώτη φάση από προσκείμενους στον ΕΔΕΣ πολίτες, αλλά με πρωτοβουλία του άλλοτε βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος ΕΔΕΣίτη Γιάννη Μοναστηριώτη -που προσχώρησε το ΕΑΜ- παραδόθηκαν για ασφάλεια στον ΕΛΑΣ. Σ' εκείνη την ακόμη και με διεθνή μέτρα εκπληκτική, απίστευτη, μυθιστορηματική επιχείρηση είχε πάρει μέρος και ο - εικονιζόμενος πάνω- αγωνιστής του ΕΛΑΣ και του ΕΛΑΝ Φίλιππος Τεμπονέρας (1918-2007), ενώ σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο πρώην κρατούμενος στο Λαζαρέτο μετέπειτα πρόεδρος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας Απόστολος Γκρόζος (1892-1981), ηγέτης της Ελληνικής Καπνεργατικής Ομοσπονδίας.

Άλλη μαρτυρία αφορά επιχείρηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ για τη διάσωση και φυγάδευση Εβραίων της Κέρκυρας, μέσω του χωριού Βαλανειό.

Τόση ήταν η δύναμη και η διακλάδωση του ΕΛΑΣ της Κέρκυρας, ώστε διέθετε, με υποτυπώδη μέσα βέβαια, ακόμη και μονάδα με τον τίτλο Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ). Με πλοιάρια του ΕΛΑΝ, έχει βεβαιώσει ο κρατούμενος στο Λαζαρέτο αγωνιστής Γιάννης Μανούσακας, στο χρονικό του «Σαράντα μέρες στην Κέρκυρα», επιτεύχθηκε η απελευθέρωση και μεταφορά δεκάδων κρατουμένων στην πόλη της Κέρκυρας, τον Σεπτέμβριο του 1943, εν μέσω βομβαρδισμών. Η κατάθεσή του αυτή στέκει ως ένας ακόμη μάρτυς της απήχησης και της ισχύος του ΕΛΑΣ.

Αλλά είναι πολύ καλύτερο βέβαια να δώσουμε τον λόγο στους ίδιους τους ηγέτες του ΕΛΑΣ Κέρκυρας, αφού αυτό είναι κατορθωτό πια μετά την ανεύρεση και ψηφιοποίηση άγνωστων φύλλων της εφημερίδας «Η Φωνή του Λαού» του ΕΑΜ Κέρκυρας. Έγραψε ένα σημείωμα σχετικά με τον ΕΛΑΣ ο ίδιος ο Αλέκος Πρίφτης. Επίσης, η εφημερίδα δημοσίευσε εκτεταμένο θέμα με τίτλο «Ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας», γραμμένο προφανώς από στέλεχος του ΕΛΑΣ, αν όχι από τον -και διευθυντή της εφημερίδας επί πολλούς μήνες- Πρίφτη. Ούτε το ένα κείμενο ούτε το άλλο συγκροτούν από μόνα τους την ιστορία του ΕΛΑΣ Κέρκυρας. Είναι γραμμένα και τα δύο υπό πίεση, στο καμίνι απίστευτων διώξεων και επιθέσεων, που έφτασαν μέχρι και την καταστροφή και τη λεηλασία των γραφείων της εφημερίδας. Έχουν αμφότερα, αναμφίβολα, ιδιαίτερη ιστορική αξία.

Το πρώτο, με τη συναγωνιστική υπογραφή «Του συναγ. Αλέκου Πρίφτη», δημοσιεύτηκε στο φύλλο με αριθμό 148 και ημερομηνία 31 Ιανουαρίου 1946, περίπου 120 ημέρες πριν καταδικαστεί σε κάθειρξη πεντέμισι ετών για «συκοφαντική δυσφήμηση» της δυναστείας Γλύξμπουργκ και 170 ημέρες πριν τον θερίσουν και του πάρουν τη ζωή κρατικά πυρά.

Τιτλοφορείται «Κριτική και ευθύνες» και πάνω από τον τίτλο εξηγείται ότι αποτελεί «Μια απάντηση». Το ζήτημα ήταν δημοσίευμα στα «Κερκυραϊκά Νέα» του Κώστα Δαφνή, ο οποίος, προσπερνώντας βεβαίως και το ότι ο ισχυρότερος παράγοντας του βενιζελισμού στην Κέρκυρα πολιτικός Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος είχε γίνει υποδιοικητής και διοικητής της Εθνικής Τράπεζας επί Γερμανών και προηγουμένως είχε δεχθεί να γίνει αντιπρόεδρος της δικτατορίας Μεταξά, έβαλλε κατά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ενώ αυτό διωκόταν απηνώς, σε ρόλο τιμητή. Το δημοσίευμα εκείνο, σαφώς δημαγωγικό και γεμάτο αστήρικτους ισχυρισμούς, έγινε σε μια περίοδο που προωθούνταν στην Κέρκυρα συμφέροντα του πολιτικού Κέντρου, με το οποίο είχαν ταχθεί μεγαλοβιομήχανοι όπως η οικογένεια Δεσύλλα και ορισμένοι άλλοι παράγοντες του νησιού, διαφοροποιούμενοι από την παλαιότερη ηγεμονία της πολιτικής οικογένειας Θεοτόκη στον χώρο βέβαια της Δεξιάς, καθώς η οικογένεια αυτή βαλλόταν για τη στάση της στην Κατοχή -γεγονός που δεν εμπόδισε την πρωθυπουργοποίηση του Τζων Θεοτόκη και την υπουργοποίηση του Σπύρου Θεοτόκη στη συνέχεια- και συγχρόνως η οικογένεια Δεσύλλα απασχολούσε τον ΕΑΜικό Τύπο κυρίως για τη στάση της, επί σειράν ετών, απέναντι σε εκατοντάδες πάμφτωχους εργαζόμενους των εργοστασίων της και έναντι του Εργατικού Κέντρου Κέρκυρας.

Ακολουθεί το κείμενο του Αλέκου Πρίφτη ολόκληρο:

«Ηθέλησαν και αι δύο (παρατάξεις) να εμφανίσουν ότι η Αντίστασις του Κερκυραϊκού Λαού δεν υπήρξε καθολική αλλά αποτέλεσμα της δράσεως κομματικών παρατάξεων... Και με λάβαρα τους τίτλους ενός ανυπάρκτου αγώνος θριαμβολογούν και προσπαθούν να δώσουν περιεχόμενο εις μίαν προσπάθειαν ευτελούς πολιτικής. Εν τούτοις όλοι αυτοί οι αγωνισταί της αντιστάσεως δεν εκινήθησαν εναντίον ελαχίστων γερμανών και άφησαν να διαπραχθή το μεγαλύτερον κατά της Κερκύρας έγκλημα».

(«Κερκυραϊκά Νέα» 29-1-1946)

Στη νέα τους «εξόρμηση» τα «Κερκυραϊκά Νέα» προβάλλουν τιμητές. Ξεχνούν όμως πως όποιος για τα μεγάλα εθνικά γεγονότα υψώνει την αξίωση να κρίνει τις πράξεις των άλλων, πρέπει όχι μόνο νάναι απαλλαγμένος απ' τα σφάλματα των «κρινομένων», μα να μπορεί να παρουσιάσει και την ανάλογη δική του δράση.

Τα «Κερκυραϊκά Νέα» ανήκουν στο «Δημοκρατικό Κέντρο»! Αυτό βασικά τα καθιστά αναρμόδια να μιλάνε και να κρίνουν την Αντίσταση. Γιατί το «Κέντρο» σ' όλη την περίοδο της κατοχής άφησε τον ελληνικό λαό στην τύχη του. Έσκυψε υποτακτικά το κεφάλι. Οργάνωσε τη συνωμοσία της σιωπής και της συκοφαντίας. Και απουσίασε επιδειχτικά απ' όλη τη μεγαλόπρεπη λαϊκή εποποιία μόνο και μόνο γιατί φοβόντανε την κρίση και τη δύναμη του ξυπνημένου Λαού. Αυτό ακριβώς το «Κέντρο» μάς κατηγορεί ότι η Αντίστασή μας, η Αντίσταση που καθοδήγησε το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, είναι προσπάθεια «ευτελούς πολιτικής». Μα υπενθυμίζουμε στους άτεγκτους μεταπολεμικούς κριτές μας ότι η Σκλαβιά αυτόματα χώρισε τον Ελληνικό Λαό στους Πατριώτες-Αγωνιστές, στους συνεργάτες του Καταχτητή και στους φιλοτόμαρους ή πολιτικάντηδες αδιάφορους. Και για τον Αγώνα χρειάστηκαν αγωνιστές. Και αγωνιστής δεν υπήρξε το «Δημοκρατικό Κέντρο»!

Μπορεί ν' αγαναχτεί τώρα, μπορεί να βρίζει, μπορεί να διαστρέφει (αυτό είναι «ευτελής πολιτική») μα είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως ο Λαός έκαμε την Αντίστασή του, παλλαϊκή, θαρραλέα, θαυμαστή και χωρίς το «Κέντρο» που παρουσιάστηκε λάβρο μόλις οι λόγχες του Σκόμπυ «απελευθέρωσαν» την Ελλάδα.

Συνεπέστατοι με τη γενική πολιτική τους, οι εδώ εκπρόσωποι του Κέντρου προσπαθούν να λερώσουν την τοπική μας Αντίσταση.

Μα ξαίρουμε όλοι πως το Κέντρο ΑΠΟΥΣΙΑΣΕ. Ο ΕΔΕΣ στην αντεθνική σύζευξή του με τους Γερμανούς, Τάγματα Ασφαλείας κτλ., ήταν ταυτόχρονα και άγγλος μισθοφόρος και οι μισθοφόροι δεν κάνουν αντίσταση. Αγοράζονται και πουλιούνται. Έτσι το συνολικό βάρος της Κερκυραϊκής Αντίστασης έπεσε πάνω στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Από τις 28)8)1944 ο ΕΛΑΣ ήταν κινητοποιημένος στα Γύρου, έτοιμος να χτυπήσει τους Γερμανούς. Το Γεν. Στρατηγείο διατάσσει συνεργασία με τον ΕΔΕΣ. Είναι η εποχή της Εθνικής Ενότητας. Μακριές συνεννοήσεις με τον ταγ)χη Γιάννη Μεταξά του ΕΔΕΣ δεν καταλήγουν σ' αποτέλεσμα. Τον αντικαθιστά ο αντισυν)χης Μουρτίκας Ν. Ο ΕΔΕΣ δείχνει καθαρά πως δε θέλει να χτυπήσει τους Γερμανούς. Μ' αξίωσή του η Στρατιωτική Διοίκηση καθορίζει σκοπό την εξασφάλιση της τάξης μετά την αποχώρηση των Γερμανών! Δε θέλει να χτυπήσει. Μανουβράρει σκόπιμα εν όψει της Καζέρτας και δε μπορεί βέβαια να παλαίψει με τους Γερμανούς που τον προστάτεψαν ένα χρόνο στη Λάκκα - Σούλι.

Μπρος στην απαράδεχτη αυτή κατάσταση η Κομμουνιστική Οργάνωση της Κέρκυρας με έγγραφο δηλώνει ότι δεν παραδέχεται το σταύρωμα των χεριών και θα πάρει όποια μέτρα μπορέσει. Κι' ο ΕΛΑΣ (10 Σύν)μα) αντιλαμβάνεται ότι πρέπει οπωσδήποτε να βοηθήσει τους συναγωνιστές του που μάχονται απέναντι.

Χωρίς λοιπόν το «Δημοκρατικό Κέντρο» οργανώνεται και εκτελείται μ' επιτυχία η αρπαγή αυτοκινήτου του συνεργείου επισκευών των Γερμανών. Οι τελευταίοι στέλνουν ολόκληρη μηχανοκίνητη φάλαγγα στα Γύρου για την ανεύρεσή του. Με κίνδυνο ζωής πολλών Ελασιτών και συνεργασία Πολωνών πετύχαμε το κόψιμο των καλωδίων για την ανατίναξη του λιμανιού. Οι υπονομεύσεις υπάρχουν ακόμα, αψευδέστατοι μάρτυρες.

Οι σποραδικές μας συγκρούσεις αποφέρουν: 70 αιχμαλώτους, 3 αυτοκίνητα, 4 μοτοσυκλέττες, 24 ταχυβόλα, αφθονία όπλων και πυρομαχικών. Κλάψαμε τέσσερους συναγωνιστές μας νεκρούς. Κάτι λέει και η προσφορά μας. Κι' αυτό, όταν οι Εδεσίτες μάς ήρθαν πριν φύγει ο καταχτητής και αξιούσαν τον... αφοπλισμό μας, για να ολοκληρώσουν την προδοσία τους.

Μα τότε το «Κέντρο» απουσίαζε, δεν δρούσε! Και φυσικά δεν έκανε... σφάλματα! Και τώρα, μόλις τώρα που πήρε την ευλογία του Μακ Νηλ, ξύπνησε για να κάνει κριτική. Κριτική. Και να καταλογίσει ευθύνες! Αυτό όμως για κάθε τίμιον άνθρωπο είναι η ΕΥΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΕΥΤΕΛΗΣ όπως ήταν η πολιτική του, και στο διάστημα της κατοχής.

Αυτό ήταν το σημείωμα-απάντηση του Αλέκου Πρίφτη στην προφανή προσπάθεια μείωσης του κύρους του ΕΛΑΣ και διαστρέβλωσης των γεγονότων, με τον ισχυρισμό ότι ο ΕΛΑΣ τάχα δεν έδρασε, επειδή δεν μπόρεσε να αποτρέψει πλήρως την καταστροφή εγκαταστάσεων της πόλης από τους Γερμανούς, ενώ ήταν γνωστό ότι κατάφερε, με αίμα κιόλας, να τις περιορίσει σημαντικά.

Μάθημα πολιτικού ήθους και αγωνιστικής ταπεινότητας.

Ήταν ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας, όλα τα στοιχεία το μαρτυρούν, στρατός γνήσια λαϊκός στην υπηρεσία του λαού και υπηρέτης των πιο γνήσιων αξιών του, όχι στρατός - δυνάστης του και καταπατητής των ελευθεριών του, ούτε προστάτης μιας ληστρικής και διεφθαρμένης καθεστηκυίας τάξεως καθώς και δοσιλόγων, ούτε αργυρώνητος και λιροβίωτος, όπως με στοιχεία κατηγορήθηκε ότι ήταν και εξελίχθηκε ο ΕΔΕΣ, λειτουργώντας μάλιστα ως σε κατεχόμενη ξένη πόλη και κατεχόμενο ξένο νησί. Είχε βουίξει η Κέρκυρα, τότε, από τις καταγγελίες του επικεφαλής του ΕΑΜ της Λευκίμμης για την «αργυρώνητη» κερκυραϊκή στρατιωτική ηγεσία του ΕΔΕΣ.

Ο ΕΛΑΣ τίμησε το όνομα του διαλυμένου κερκυραϊκού 10ου Συντάγματος του κρατικού στρατού, ο επικεφαλής του οποίου Δημήτρης Πολύζος ήταν υμνητής των Ναζί, είχε υψώσει στο Παλαιό Φρούριο της πόλης γερμανική σημαία, έγινε μέλος της προδοτικής κυβέρνησης Τσολάκογλου και καταδικάστηκε στην Αθήνα, έστω πέφτοντας «στα μαλακά», για δοσιλογισμό.

Απομένει κάτι που αναλογεί στον κεντρικό Δήμο της Κέρκυρας, νομίζουμε, κυρίες και κύριοι του δημοτικού συμβουλίου των Κερκυραίων πολιτών που ίσως γνωρίζετε την οδό Γεράσιμου Πρίφτη στην πόλη μας, δηλαδή την οδό που φέρει δικαίως το όνομα του αδελφού του Αλέκου Πρίφτη, κοντά στην οδό Σολωμού κι εκεί που μεγάλωσαν ο πατέρας τους αξιωματικός Ηλίας Πρίφτης και οι ίδιοι. Η μετονομασία της οδού σε Αλέκου και Γεράσιμου Πρίφτη, εννοούμε.

Ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας, όπως προκύπτει και από το σημείωμα που εικόνα του από τη «Φωνή του Λαού» μόλις είδατε και ακολουθεί ολόκληρο, αποτελεί τιμή και δόξα του νησιού μας.

Το σημείωμα αυτό, με τον τίτλο «Ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας», είναι δημοσιευμένο στη «Φωνή του Λαού», ανωνύμως, στο φύλλο της με αριθμό 61 και ημερομηνία 25 Σεπτεμβρίου 1945.

Είναι μακροσκελές μα μεστό και αναλυτικό το κείμενο, καλύπτει μέρη της πρώτης και της δεύτερης σελίδας του φύλλου, γραμμένο θαρρείς με στρατιωτική λογική. Παρέχει έναν πλούτο πληροφοριών χωρίς βέβαια να εξαντλεί το θέμα και περιλαμβάνει πολλά άγνωστα στοιχεία της δράσης του ΕΛΑΣ.

Πραγματικό ντοκουμέντο. Αναφέρει:

Το αποκορύφωμα της Εθνικής αντίστασης ήταν ο ένοπλος αγώνας.

Μερικοί ισχυρίστηκαν ότι η Κέρκυρα δεν έλαβε μέρος σ' αυτόν. Αυτό είναι ψέμμα. Η Κέρκυρα αγωνίστηκε ένοπλα κατά των επιδρομέων καταχτητών, όπως αποδείχνουμε παρακάτω.

Με την ίδρυσή του το ΕΑΜ Κερκύρας έβανε για καθήκον τον εξοπλισμό των μελών του, και κατώρθωσε να διαφυλάξει ένα μέρος του οπλισμού του 10 Συν)τος Πεζικού που βρισκόταν σκόρπιος στο νησί.

Από το 1942, με ενέργειές του ένα μέρος του οπλισμού που «Έλληνες» πουλούσαν στους φασίστες Τσάμηδες, έφτανε στις μονάδες του ΕΛΑΣ.

Το Γεννάρη του 1943, μπροστά στο ενδεχόμενο συμμαχικής αποβάσεως, συγκροτείται από τους αξιωματικούς Θ. Γουλή, Αλ. Πρίφτη και άλλους, μια στρατιωτική επιτροπή, που συγκεντρώνει τον οπλισμό, οργανώνει μερικά τμήματα και τη διαλυτική δουλειά στον Ιταλικό στρατό.

Οι γεωγραφικές συνθήκες και το πλούσιο οδικό δίχτυ του νησιού, αποκλείουν τη διεξαγωγή αντάρτικου αγώνα. Από τη Λευκίμμη, τον Ύψο, το Μπαρμπάτη 400 Κερκυραίοι φεύγουν για το αντάρτικο μαζύ με τους αξ)κούς αντ)ρχη Βασιλά, Γερ. Πρίφτη, Αναστ. Τσιώλη, Αλέκο Πρίφτη, Α. Σαββανή, Μπάκουλη, Γινάργυρο και Γιώργη Λούβρο (και) κατατάσσονται στον ΕΛΑΣ Ηπείρου.

Η διάσωση 10 αμερικανών αεροπόρων, η επικίνδυνη μεταφορά τους και η παράδοσή τους στον άγγλο λοχαγό σύνδεσμο Ίεν ήταν μια ολόκληρη εκστρατεία.

Η σημασία που απέδιδε στην Κέρκυρα η Συμμαχ. Διοίκηση της Ιταλίας, με τις συνεχείς αφίξεις στρατιωτικών συνδέσμων για πληροφορίες και οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί στο νησί μας, είχαν σαν αποτέλεσμα, τον Απρίλη του 1943, με εντολή της (...) Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ να οργανωθεί το εφεδρικό Σύν)μα Κερκύρας.

Εν τω μεταξύ οι λαϊκοί αξ)κοί αντ)ρχες Γιάννης Σέρβος και Μεσημέρης και ο θρυλικός ήρωας ανθ)γός Μπάμπης Κατοπόδης βγαίνουν στ' αντάρτικα του ΕΛΑΣ.

Εδώ, κάτω από τη διοίκηση του αντ)ρχη Σπ. Τριβυζά και του Καπετάνιου Χ. Βουνιώτη, οργανώνονται οι ομάδες, οι διμοιρίες, οι λόχοι και εξοπλίζονται.

Στα Γύρου οργανώνεται η διλοχία από τον Αλέκο Πρίφτη, λόχος στο Σκριπερό από το Κιμ. Καλοδίκη, λόχος στον άη Γιάννη από το Β. Μουστάκη και Σπ. Βουτσελά, λόχος στους Καλαφατιώνες από τον Π. Γουλιελμή, λόχος στη Στρογγυλή, από το Γιάννη Μπαλή, λόχος στη Λευκίμμη από το Γρηγόρη Παπαδόπουλο και με τη φροντίδα του Καπετάνιου του Συν)τος λόχος Πόλης.

Η ύπαρξη του εφεδρικού ΕΛΑΣ είτανε γνωστή πλέον στη Γερμανική Διοίκηση, από προδοσίες.

Η διαλυτική δουλειά στο Γερμανικό στρατό αρχίζει με την κυκλοφορία προκηρύξεων της επιτροπής των βουνών «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ».

Οι προδοσίες, οι ζωοκλοπές, οι αγροζημίες περιορίζονται.

Ο εξοπλισμός του λόχου πόλης γίνεται με τον ηρωισμό των συνδέσμων ελασιτών, που με στράιστα και βαρέλια περνάνε το πολεμικό υλικό από τα γερμανικά φυλάκια.

Η μεταφορά των 4 ομαδικών όλμων από τους Αλειμματάδες, σ' απόσταση 2 μέτρων από γερμαν. φυλάκιο, στο Νησάκι, κι' από εκεί στο 15 Σύν)γμα, είναι ένας άθλος.

Οι Γερμανοί στα Γύρου συμπτύσσονται στην οροσειρά Κράτσαλο - Φυλλίδες, γιατί, όπως δήλωσε ο Διοικητής 999 Τάγματος Δουκάδων, «κινδύνευαν σε μιαν απόβαση να βρεθούνε μεταξύ ανταρτών και αποβάσεως».

Τις 24 Αυγούστου η Διοίκηση του Συν)τος αποφασίζει να χτυπήσει τους Γερμανούς στα Γύρου, το Όρος και τη Λευκίμμη.

Η κινητοποίηση στα Γύρου - Όρος ήταν κάτι το αφάνταστο. Ξεπήδησε ένας πραγματικός στρατός.

Στη σύνδεση με τους γερμανούς, που βρισκόμαστε σε επαφή, συλλαμβάνεται και εκτελείται ο Καπετάνιος Διμοιρίας Γιάννης Μακρής.

Το 10 Σύν)γμα ΕΛΑΣ από εφεδρικό γίνεται μόνιμο.

Εντολή όμως του Γεν. Στρατηγείου του ΕΛΑΣ καθόριζε ότι πρέπει να επιτύχουμε συνεργασία με τον ΕΔΕΣ.

Οι συνομιλίες με τον ΕΔΕΣ (μερικές ομάδες) σταμάτησαν την επιχείρηση. Αποτέλεσμα ήταν η Κοινή Στρατιωτική Διοίκηση.

Οι Γερμανοί αρχίζουν να φεύγουν. Το Σύν)γμα ετοιμάζεται. Δυστυχώς προ της απειλής να καταστρέψουν την πόλη δεν τους κτυπήσαμε ανοιχτά.

Μα η πρόληψη καταστροφών και η προστασία του νησιού επιβάλλει συνεχή επαγρύπνηση.

Δύο διμοιρίες από τα Γύρου ένα βράδυ βροχερό, περνάνε την Πυλλίδα και ενισχύουν το λόχο Άη - Γιαννιού.

Ο αφοπλισμός 3 Γερμανικών φυλακίων, η σύλληψη και ο αφοπλισμός 40 Γερμανών, η αιχμαλωσία άλλων 30, τα λάφυρα σε πολεμικά όπλα και υλικά, η επιδρομή Όρχου αυτοκινήτων και η αρπαγή 4 αυτοκινήτων και 3 μοτοσυκλεττών (μεταξύ των οποίων το αυτοκίνητο - συνεργείο τους, απαραίτητο στην υποχώρησή τους), είναι οι επιτυχίες του Συν)τος.

Η αποκοπή όμως των καλωδίων ανατίναξης του λιμανιού με το σκοτωμό Πολωνού στρατιώτη, που από καιρό βρισκόμαστε σε επαφή μαζύ του για το σκοπό αυτό, είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του Συν)τος.

Η ύπαρξή του, μονάχα την ώρα της απελευθέρωσης απέτρεψε τη ρεμούλα που σημειώθηκε κατά την Ιταλική κατάρρευση από τους «αντάρτες» του Σπύρου Παπά.

Τις 10 Οκτωβρίου 1944 η Κέρκυρα ελευθερώνεται.

Από τις 8)9)44 το βράδυ, με την ανοχή των Γερμανών, αποβιβάστηκαν στη Μεσογγή μικρές δυνάμεις του ΕΔΕΣ υπό τον Ταγ)ρχη Δ. Σαρρή.

Η πρώτη τους φροντίδα ήταν να συλλάβουν μία περίπολο του ΕΛΑΣ, να την αιχμαλωτίσουν και να την αφοπλίσουν. Έτσι εννοούσαν τον αγώνα κατά των Γερμανών.

Τελεσιγραφικά ο Σαρρής ζήτησε την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και την εκκένωση της πόλης.

Η νέα διοίκηση του Συν)τος, από τους Αλέκο Πρίφτη και Χρ. Βουνιώτη, δεν δέχτηκε το προσβλητικό τελεσίγραφο, όμως άφησε τον ΕΔΕΣ να μπει στην πόλη.

Η Καζέρτα τοποθετούσε την Κέρκυρα στην περιοχή πρωτοβουλίας επιχειρήσεων του ΕΔΕΣ. Ζητήσαμε από τους συμμάχους να μεταφερθούμε αντίκρυ και να πολεμήσουμε, όπου οι ανάγκες το καλούσαν. Δεν μας το επέτρεψαν.

Εν τω μεταξύ αρχίζει το όργιο τρομοκρατίας του ΕΔΕΣ.

Η Διοίκηση του Συντ)τος ανεπιφύλαχτα αναφέρει με έγγραφό της συνολική δύναμη, οπλισμό και θέσεις τμημάτων. Αποφύγαμε ν' απαντήσουμε στις αναρίθμητες προκλήσεις του ΕΔΕΣ, που πολλές φορές έθιγαν την ίδια την Ελασίτικη τιμή μας.

Όταν αργότερα ο αντιπρόσωπος του (Βρετανού διοικητή στην Ελλάδα) κ. Σκόμπυ μας κάλεσε να πειθαρχήσουμε σε διαταγή του Ζέρβα, και ν' αφοπλιστούμε, απαντήσαμε ότι θα πειθαρχήσουμε απροφάσιστα σε διαταγή προερχόμενη από το Γεν. Στρατηγείο μας.

Ο ερχομός του πράκτορα του Παπανδρέου, Μακκά, η αποτυχία των προσπαθειών του ΕΔΕΣ και των Άγγλων να μας αφοπλίσουν με την απάτη, η αδυναμία του λιροσυντήρητου ΕΔΕΣ να μας αφοπλίσει βίαια, εξενεύρισε τους εδώ συμμάχους μας.

Τις 26)10)44, ύπουλα και άνανδρα, ενώ «καλούσαν τη Διοίκηση του Συν)τος για λύση επισιτιστικών ζητημάτων» την απεμόνωσαν και αφόπλιζαν τους λόχους του Συν)τος οι Βρεττανοί και ο ΕΔΕΣ με αντιπρόσωπους της Χωρ)κής και της Αστυνομίας.

«Την αγανάκτηση και την πίκρα μας αυτή κρύψαμε βαθειά στη καρδιά μας, βάζοντας πάνω απ' όλα τα Εθνικά συμφέροντα, την εξυπηρέτηση της Εθνικής Ενότητας του λαού μας και την εξασφάλιση ομαλού πολιτικού βίου στο νησί μας» (από την Ημερ. Δ)γή τής 25)10)44 του 10 Συν)τος ΕΛΑΣ).

Η πολιτική των Άγγλων στην Ελλάδα ξεκαθαρίστηκε πλέον. Οι προθέσεις τους φάνηκαν.

Να η πρώτη τους εκδήλωση που οδήγησε στο Δεκέμβρη.

Ζήτω ο ΕΛΑΣ της Κέρκυρας!

ΑΛΕΚΟΣ ΚΑΣΤΡΙΝΟΣ