Παραδομένοι από την κλίκα του Ιωάννη Μεταξά στους Ναζί κι απ' αυτούς στους μελανοχίτωνες Ιταλούς, έφτασαν το καλοκαίρι του 1943 στο κερκυραϊκό Λαζαρέτο μαζί με μια Ελληνίδα ηρωίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.Με σίδερα στα χέρια. Στα αμπάρια μικρών πλοίων που τα συνόδευαν τρία πολεμικά σκάφη του Μουσολίνι. Είχαν ξεκινήσει το μακρύ ταξίδι τους από κάποιες φυλακές που έφτιαξε στην αρχαία ακρόπολη του Ναυπλίου ο Δανός βασιλιάς Γεώργιος ο Α' γύρω στα 1880, από το κάστρο εκείνο, δηλαδή, που ο Κολοκοτρώνης με πολύ αίμα είχε κατακτήσει το 1822 και ο Ιωάννης Καποδίστριας το 1830, με τον νου στον λαό κι ενάντιος σε κάθε είδους φεουδάρχες, θέλησε να το κάνει νοσοκομείο. Από 'κει, το 1937, είχε ξεκινήσει η δική τους Οδύσσεια.
Καθένας τους σαν τον Οδυσσέα, τόσους και τόσους αιώνες μετ' από εκείνον, έφτασαν στις κερκυραϊκές ακτές ελπίζοντας πως θα 'χαν την τύχη του ομηρικού ήρωα και δεν θα κατέληγαν στη συνέχεια σε κάποιο άλλο φασιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στην ίδια την Ιταλία.
Εκατόν ενενήντα οκτώ. Ακριβώς τόσοι ήταν σύμφωνα με τα κιτάπια μιας Ελένης που αφιέρωνε τη ζωή της σε σωτήριες ανθρωπιστικές δράσεις του Ερυθρού Σταυρού. Ελένη Κάπαρη το όνομά της. Χάρη σ' αυτήν έχουν διασωθεί τα ονόματα όλων τους.
Έξι χρόνια ήδη φυλακισμένοι ήταν πολλοί. Οι φυλακές της Ακροναυπλίας το 1937 μετατράπηκαν σε «Στρατόπεδο Κράτησης Κομμουνιστών» κι εκεί στέλνονταν κομμουνιστές και άλλοι αντιφασίστες δημοκράτες. Από τη μεταξική δικτατορία βέβαια, άνθρωποι της οποίας τους έκαναν «πεσκέσι» στους κατακτητές.
Το οδυσσειακό βασανιστικό δρομολόγιό τους, μέχρι τότε, περιλάμβανε την Ακροναυπλία, την Κατούνα στην Αιτωλοακαρνανία, την κοντινή της Βόνιτσα και τώρα, να το, το Λαζαρέτο. Αυτή η κερκυραϊκή ξερή, γεμάτη μαύρες πέτρες κι ερείπια βραχονησίδα των 70 περίπου στρεμμάτων, όπου οι Ιταλοί δυνάστες της Επτανήσου ένα παλιό από τον 16ο αιώνα βενετικό λοιμοκαθαρτήριο της συμφοράς το 'χαν μετατρέψει σε στρατόπεδο συγκέντρωσης Κερκυραίων, άλλων Επτανήσιων, άλλων Ελλήνων αντιστασιακών. «Δόξα 'χ' η μαύρη πέτρα σου και το ξερό χορτάρι»!
Κι όμως, ούτε τα μισά του ταξιδιού τους δεν είχαν κάνει ακόμα!
Ούτε ο εικονιζόμενος δεξιά στην εισαγωγική εικόνα Κερκυραίος τραπεζοϋπάλληλος Βασίλης Άνθης, που λίγους μήνες αργότερα θα γινόταν Γραμματέας της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας. Ούτε ο εικονιζόμενος αριστερά στην ίδια εικόνα Θρακιώτης καπνεργάτης Απόστολος Γκρόζος, που μερικά χρόνια αργότερα θα γινόταν Πρόεδρος ολόκληρου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
Μα ούτε και οι άλλοι 196 δέσμιοι του φασισμού, έναν από τους οποίους τον έλεγαν Νίκο Μπελογιάννη κι εννιά χρόνια μετά θα του 'καναν αυτό που δεν έκαναν οι Ιταλοί και θα έκλαιγε και ο Πάμπλο Πικάσο γι' αυτόν, αφού τον δίκασαν μαζί μ' έναν άλλο σύντροφό του στο Λαζαρέτο που ονομαζόταν Στέργιος Γραμμένος, ήταν ιδιωτικός υπάλληλος και μοιραζόταν μαζί του, από τότε, χειροπέδες.
Δεν είχαν δει ακόμη τους χειρότερους Κύκλωπες!
Πώς να φανταστούν πόσα ακόμη χειρότερα τους επιφύλασσε η μοίρα.
Ούτε ο επίσης Ακροναυπλιώτης κρατούμενος Χαράλαμπος Χατζηγεωργιάδης, ιδιωτικός υπάλληλος που οδηγήθηκε στο Λαζαρέτο εκείνο το καλοκαίρι του 1943 αρτιμελής, είχε τόση ακραία φαντασία. Σε λιγότερο από δύο χρόνια, οι ελέω αγγλοαμερικανικού φιρμανιού νέοι αφέντες της Κέρκυρας, όπου είχε παραμείνει μετά την απελευθέρωσή του από το Λαζαρέτο βοηθώντας το τοπικό ΕΑΜ στην Αντίσταση, τον εβασάνισαν τόσο ώστε στο νοσοκομείο τού κόψανε και τα δύο πόδια για να σώσουν τη ζωή του.
Είχαν φτάσει 198 και τρεις περίπου μήνες μετά δραπέτευσαν από το Λαζαρέτο με κερκυραϊκή βοήθεια οι 192 από αυτούς. Πέντε τους, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Μπελογιάννης κι ο Επτανήσιος στην καταγωγή Μιλτιάδης Ζαχαράτος, είχαν γίνει «πακέτο» ένα βράδυ με προορισμό την Αθήνα, τη Γκεστάπο. Ένας υπέκυψε, πριν αρχίσουν βέβαια να φτάνουν στο Λαζαρέτο πλοιάρια του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού του ΕΑΜ για να τους μεταφέρουν δυόμισι ναυτικά μίλια από 'κει, πολλούς εν μέσω ναζιστικών εμπρηστικών βομβαρδισμών, στην αλλόφρονα, βομβαρδιζόμενη λες κι ήταν η Μόσχα, πόλη της Κέρκυρας.
Σώθηκαν και οι 192 αυτοί. Όπως ο εικονιζόμενος Γιάννης Μανούσακας, τσαγκάρης μα και λογοτέχνης από την Κρήτη, που άκουσε τους Κερκυραίους απελευθερωτές του να του λένε: «Οι αρχόντοι μας δεν θέλανε να σας πάρουμε και πίεζαν τους Ιταλούς να μη δώσουν την άδεια. Περίμεναν να καταλάβουν οι Γερμανοί την Κέρκυρα και να σας σφάξουν εδώ στην ερημιά. Δεν τους πέρασε όμως. Το ΕΑΜ έκανε συλλαλητήριο, μπήκανε κόσμος κι απ’ τα χωριά… Νικήσαμε τους γερμανόφιλους».
Μια μικρογραφία όλης της Ελλάδας διαπίστωσε πως ήταν το Λαζαρέτο. «Κερκυραίους, ως επί το πολύ, μα κι από τ’ άλλα εφτάνησα», με διάφορες κομματικές προτιμήσεις, περιέγραψε τους κρατούμενους απ' τα νησιά του Ιονίου. Μαζί νησιώτες του Αιγαίου, Ηπειρώτες, Θεσσαλοί, Ρουμελιώτες, Μακεδόνες, Θρακιώτες, Πελοποννήσιοι, Αθηναίοι, Πειραιώτες. «Μαζί με τους Ιταλούς της φρουράς μαζευόμαστε ως χίλιοι ανθρώποι». Όχι λίγοι οι Ιταλοί δημοκρατικοί στρατιώτες και αξιωματικοί, μα πλάι σε αδίστακτους Ιταλούς φασίστες που έσπερναν τον φόβο και τον τρόμο και ξυλοκοπούσαν με κάθε ευκαιρία. Με στεντόρεια φωνή κι ο Μανούσακας και οι άλλοι είχαν ψάλει κοιτώντας προς την πόλη της Κέρκυρας, όπου το σπίτι του Σολωμού ξεχώριζε στα μουράγια της, τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν». Ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός έστελνε τρόφιμα που τα παραλάμβανε ως υπεύθυνός τους ο Απόστολος Γκρόζος. «Η Εθνική Αλληλεγγύη της Κέρκυρας κάτι μάς συμπλήρωνε από το στέρημα του ευγενικού λαού του νησιού».
Οδυσσέας που τον περίμεναν πολλές περιπέτειες σε φυλακές και φυλακές κι αυτός!
«Κοιτούσα τη στεριά της Κέρκυρας με τα καλοωργωμένα περιβόλια: σε κάθετες σειρές οι ελιές, ψηλόκορμες, μ’ ασημοπράσινες κλάρες κι ανάμεσά τους οι φουντωτές σαν ομπρέλλες βαθυπράσινες πορτοκαλιές. Πιο κει ανεμίζει γαλαζωπός ένας καλαμιώνας, πούχει τις ρίζες του στο μοναδικό “ποταμό”, όπως λένε οι Κερκυραίοι, ένα αυλάκι με θολά ακίνητα νερά, που εδώ θέλουνε τον Οδυσσέα να βγαίνει ναυαγός και να τον βρίσκει η κόρη του Βασιλιά με τις δούλες της. Αστειεύομαι (…), λέω πως σε λίγο που θα λευτερωθούμε θα πάω κει στον καλαμιώνα να ανταμώσω τη… Ναυσικά. Απαγγέλλω στίχους του Όμηρου – θυμάμαι ακόμη πάνω από διακόσιους».
Ανάμεσα στους 198 κι ο Κεφαλονίτης κομμουνιστής-σύμβολο του νησιού, αν όχι κορυφαίος σε όλα τα Επτάνησα, Γεράσιμος Αντωνάτος, επίσης τσαγκάρης, που άγνωστο σχεδόν βιβλίο του με τον τίτλο «Αναμνήσεις Ακροναυπλιώτη» έφτασε στα χέρια μας γι' αυτό ακριβώς το θέμα από το νησί του.
Σαν πήγαν στο Λαζαρέτο ο διοικητής του στρατοπέδου E. Scamboli «βασάνιζε με τον πιο απάνθρωπο τρόπο τους κρατούμενους». Τι τόπος! «Από τα τόσα χρόνια που πέρασαν πάνω απ’ αυτό το λοιμοκαθαρτήριο, δεν είχαν μείνει παρά μόνο οι τοίχοι. Οι Ιταλοί τούς σκέπασαν πάνω με σανίδες και πισσόχαρτα και βάλαν μέσα διπλά και τριπλά πατάρια για να κοιμόμαστε (…) Το πρώτο που είχαμε ανάγκη ήταν τα αποχωρητήρια. Υπήρχε ένα μόνο (…) Έμπαινες στη σειρά το πρωί και ξεμπέρδευες το βράδυ (…) Φτιάξαμε δέκα αποχωρητήρια (…) Φτιάξαμε και φούρνο».
Βρήκε στο Λαζαρέτο και μαθητές από το Αργοστόλι.
Αγωνιστές από την πόλη της Κέρκυρας τους έστελναν και αντιστασιακό Τύπο. «Ο λαός της Κέρκυρας, με μπροστάρη το ΚΚΕ, παλεύει για την απελευθέρωσή μας». Μια βραδιά χόρεψαν όλοι μαζί και τον χορό του Ζαλόγγου. «Θα μας πετσόκοβαν όλους οι Γερμανοί».
Σαν απελευθερώθηκε, ενώ «τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν συνεχώς», μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ρίχτηκε κι αυτός στην υπόθεση της άμυνας, της ανακούφισης του λαού, της Αντίσταση μαζί με τον λαό και το ΕΑΜ της Κέρκυρας, όπως χωρίς εξαίρεση όλοι τους. Καθώς τον πήγαιναν σε σπίτι «φτάσαν τα γερμανικά στούκας και ρίχναν αράδα εμπρηστικές στην πόλη». Έπεσε κάτω. «Όταν σηκώθηκα, ένα σπίτι που πρώτα ήτανε μπροστά μου δεν υπήρχε, είχε γίνει στάχτη από τις μπόμπες που ρίχναν τα αεροπλάνα». Έφτασε με άλλους σε υπόγειο-καταφύγιο στην Εθνική Τράπεζα της πόλης. «Αεροπλάνα πολυβολούνε, καίνε και ρημάζουν», ο κόσμος τρέχει να σωθεί, φεύγει από την πόλη. Σαν να μην έφταναν αυτά «αλήτες κοιτάνε πώς ν' αρπάξουν» ό,τι βρίσκουν. Ο Βολιώτης δικηγόρος Αντώνης Παπαγγέλου, φυματικός, φωνάζει: «Σύντροφοι, έχουμε υποχρέωση ν' αναλάβουμε να βάλουμε κάποια τάξη στην πόλη!». Αυτό έκαναν όλοι τους. Στην πόλη, στο χωριό Ποταμός όπου μαζεύτηκαν όλοι, σε άλλα χωριά μετά σκορπισμένοι, σ' όλο το νησί. Στους Αγίους Δέκα, στην Κορακιάνα, στη Μεσσαριά, στη Λευκίμμη, στη Στρογγυλή, παντού μαζί με το ΕΑΜ και τα όπλα του. Έχοντας ανάμεσά τους σαν παιδιά τους Κερκυραίους ΕΠΟΝίτες και τους Επτανήσιους μαθητές που οι Ιταλοί είχαν κλείσει στο Λαζαρέτο. Αντίσταση! Μέχρι να περάσουν ίσως κάποια στιγμή, όπως κι έγινε με τη βοήθεια Κερκυραίων, στην Ήπειρο, στον ΕΛΑΣ!
Το ίδιο κάνει ο εμποροϋπάλληλος Κώστας Βασάλος, που ο λαός της Λέσβου τρεις δεκαετίες αργότερα θα αναδείξει βουλευτή με τη σημαία του ΚΚΕ.
Το ίδιο ένας πολύ φίλος ενός κρατούμενου πριν από τέσσερα χρόνια στις κερκυραϊκές φυλακές που έφερε το ψευδώνυμο Άρης Βελουχιώτης. Αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Ριζοσπάστης». Εκείνος που μερικούς μήνες αργότερα θα μιλούσε φλογερά στην πλατεία της απελευθερωμένης από τον ΕΛΑΣ Λαμίας, έχοντας αριστερά του τον Άρη και δεξιά του τον τοπικό Δεσπότη. Τις αρχές του αιώνα ήταν μαζί με τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη και την Ειρήνη Δενδρινού κι άλλους γιους και κόρες της Κέρκυρας βασικός συνεργάτης του αθηναϊκού λογοτεχνικού περιοδικού «Νουμάς».
Τάκης Φίτσος το όνομά του. Γιος της Φθιώτιδας. Η δική του Οδύσσεια τερματίστηκε πρόωρα. Τον εκτέλεσαν μετά από στημένη δίκη το 1949, αφού είπε στην απολογία του: «Στη ζωή μου αγωνίστηκα για την υπόθεση του ΚΚΕ. Για το θρίαμβο του κομμουνισμού. Για μια καλύτερη ζωή του λαού μας».
Οδύσσεια!
Ο Αλέκος Παπαδάτος, ένας άλλος Κεφαλονίτης τσαγκάρης, είχε τη δική του. «Τριακόσιοι και πλέον όμηροι χαιρόμαστε τη λευτεριά στην Κέρκυρα». Εβδομάδες μετά σε «μικρές ομάδες με τη βοήθεια του ΚΚΕ και του ΕΑΜ περνάμε στην Αλβανία και Ήπειρο». Κυρίως από την τοποθεσία Ύψος.
Για να πολεμήσουν τον Κύκλωπα του ναζισμού σκορπισμένοι παντού και μετά..., μετά, μετά, όσοι επέζησαν, να βρεθούν σε εξορίες, σε φυλακές σε όλη την Ελλάδα, πάλι με Έλληνες να το αποφασίζουν. Πάλι φυλακισμένοι στην Κέρκυρα ο Μιλτιάδης Ζαχαράτος και ο Νίκος Μπελογιάννης. Στο αγγλικό μπουντρούμι της Κέρκυρας αυτή τη φορά. Για δέκα, για είκοσι χρόνια, όσοι επέζησαν βέβαια. Η Οδύσσειά τους θα κράταγε αμέτρητα χρόνια και θ' απλωνόταν σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο και σ' όλα τα ελληνικά πελάγη, νησιά, ξερονήσια, πιστός στο ΚΚΕ μέχρι τη δύση του το 2000. Ο Παπαδάτος είχε συνεργαστεί τόσο με τον Νίκο Πλουμπίδη όσο και με τον Νίκο Μπελογιάννη. Τόσες ήταν οι αρετές του που οι Κεφαλονίτες κομμουνιστές της Αθήνας τον αποχαιρέτησαν μ' αυτά τα αξεπέραστα λόγια: «Ανύψωσες τον άνθρωπο στην πιο ψηλή κορφή της ανθρωπιάς».
Μαζί τους τότε και ο Μακεδόνας φοιτητής Νίκος Ακριτίδης, που εκπροσώπησε το κεντρικό ΕΑΜ σε διαβουλεύσεις με τον Δεσπότη της Κέρκυρας Μεθόδιο ζητώντας ενότητα δράσης για την υπόθεση της Εθνικής Αντίστασης.
Κερκυραίοι αγωνιστές τον θυμούνταν όπως τον περιέγραψε αργότερα η κόρη του Ντόρα Ακριτίδη- Haubold. Ήταν «καθαρός, ορθός, γελαστός, χωρίς προσωπικές φιλοδοξίες, αφιερωμένος στον αγώνα για μια δίκαιη ανθρώπινη κοινωνία», με αρετές που «αποτελούν κίνητρο και ενθάρρυνση στον συνεχή σκληρό αγώνα του 21ου αιώνα». Στη δική του Οδύσσεια τη μεταπολεμική περίοδο κατηγορήθηκε ως «κατάσκοπος».
Μαζί και ο σιδηροδρομικός Ηλίας Καρράς από τη Θεσσαλονίκη, καπετάνιος Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ στη συνέχεια.
Ο καπνεργάτης κατοπινός διοικητής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στη δυτική Θράκη Νίκος Κανακαρίδης, ο γιατρός Γιάννης Κουτσοδήμος που ήταν υπεύθυνος για τις συνεννοήσεις με τον Ερυθρό Σταυρό για φάρμακα και από το 1995 φέρει το όνομά του δρόμος της Αθήνας, ο μαχητικός λογιστής Χαράλαμπος Χαραλάμπους από τη Θεσσαλονίκη, ο Κοζανίτης αγρότης και βουλευτής Φίλιππος Παπαδόπουλος, ο Ναυπλιώτης λίγο πιο πέρα από την Ακροναυπλία εργάτης γης Αλέξης Τούντας, ο Λάκωνας δημοσιογράφος Γιώργης Βρεττάκος, ο Σερραίος δημοσιογράφος Θωμάς Δρίτσιος, ο Λαμιώτης εργάτης Θανάσης Αλεξίου, ο σύζυγος της δολοφονημένης το 1944 από τους Ναζί ηρωίδας Ηλέκτρας Αποστόλου γιατρός Γιάννης Σιδερίδης που πέθανε αργότερα φυματικός σε γερμανικές φυλακές. Ο Γιαννιώτης αρτεργάτης Βαγγέλης Ντάβας, ο σπουδαστής Πάνος Δημητρίου από τη Θεσσαλονίκη που έμελλε να γίνει υψηλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ, ο Κρητικός τραυματίας του Αλβανικού μετώπου αξιωματικός Γιώργης Μιαούλης, ο Θεσσαλός τυπογράφος Γεράσιμος Κολοκοτρώνης, ο δάσκαλος Στέλιος Δαμιανίδης από τη Ροδόπη, ο Πειραιώτης φοιτητής Διονύσης Τραϊφόρος και ο Λάκωνας φοιτητής Ρένος Μιχαλέας που έβρισκαν τη δύναμη και οργάνωναν ψυχαγωγικά προγράμματα τις Κυριακές, ο Αθηναίος λουστραδόρος Κώστας Λυκούρης. Ο με ένα χέρι μόνο Μήτσος Γλυκοφρύδης από την Κόρινθο, ο Γιαννιώτης αγρότης Κίμων Οικονόμου, ο Βολιώτης τυπογράφος Μήτσος Δάλλας που αργότερα δικάστηκε μαζί με τον Χαρίλαο Φλωράκη ως «κατάσκοπος», ο Συριανός οικοδόμος Στέλιος Κάλφας, πόσοι και πόσοι γνωστοί αγωνιστές που τα ονόματά τους διέσωσε η Ελένη Κάπαρη.
Όλους τους φιλοξένησε σαν γιους του ο κερκυραϊκός λαός. «Η συμπάθεια με την οποία περιέβαλε τους απελευθερωθέντας ο κερκυραϊκός λαός ήταν τέτοια, ώστε σε λίγες ώρες οι εκατοντάδες των ξένων», πέραν των Κερκυραίων και Επτανησίων, «είχαν τακτοποιηθή σε φιλόξενα σπίτια», ανέφερε στο βιβλίο του «Χρόνια Πολέμου και Κατοχής» ο αντιτιθέμενος στο ΕΑΜ Κερκυραίος δημοσιογράφος Κώστας Δαφνής. Είχε βρεθεί κι αυτός για λίγο στο Λαζαρέτο. «Με κατηγορίες ή χωρίς κατηγορίες, οι Κερκυραίοι εγκλωβίζονταν στο στρατόπεδο. Οι συνθήκες διαβιώσεως από πλευράς υδρεύσεως, αποχετεύσεως και καθαριότητας ήταν απάνθρωπες». Όλα αυτά, ενώ από τις φυλακές της Κέρκυρας εκείνη την περίοδο «επέρασαν χιλιάδες Κερκυραίοι».
Δεκαετίες μετά, ακούραστος από τις περιπέτειες της δικής του Οδύσσειας, ο καταδικασμένος το 1952 σε δεκαεπτά χρόνια φυλάκιση Γιάννης Μανούσκας έλεγε για εκείνους τους 198 περήφανους Ακροναυπλιώτες: «Μου κάνει αφάνταστα καλό ν’ αναθυμούμαι τη ζεστή ψυχή, την αμόλευτη καλοσύνη, την ντομπροσύνη και την εντιμότητα των συντρόφων και πόσο στοργικά και με πόση καλοσύνη φερνόντουσαν, όχι μόνο σ’ εμάς τους νεώτερους στην ηλικία και στον αγώνα, μα σε όλους τους ανθρώπους, και στους αντίπαλους ακόμα».
Στο ταξίδι για την «Ιθάκη»!
Άξιοι γιοι του ΚΚΕ, θα πουν ίσως με το δίκιο τους μερικοί Κερκυραίοι φίλοι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Εμείς τώρα εδώ προτιμούμε πριν απ' όλα να πούμε αυτό που επίσης ήταν: Άξιοι γιοι του ελληνικού λαού.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΑΡΟΥΝΙΑΤΗΣ
