Εγνώρισε την Κέρκυρα στις φρικτές, όπως τις χαρακτηρίζει, φυλακές της, ως δεσμώτης της Χούντας. Την αγάπησε στις φυλακές της. Τόσο, ώστε μετά την πτώση της Χούντας την επισκέφθηκε για να συναντήσει Κερκυραίους που βοήθησαν τους πολιτικούς κρατούμενους στις απαίσιες φυλακές να σταθούν όρθιοι, να μην αρρωστήσουν, να υποφέρουν λιγότερο, αλλά και για να συναντήσει την οικογένεια του πυρπολημένου στην Ιταλία Κερκυραίου αγωνιστή Κώστα Γεωργάκη,που η θυσία του είχε ξεσηκώσει κύμα αντιδράσεων εναντίον της Χούντας στις φυλακές.
«Σ' αυτό το νησί με τους βασιλιάδες και τα ανάκτορά τους και την παλιά αριστοκρατία κατάλαβα νωρίς ότι ζει ένας βαθιά δημοκρατικός λαός», αναφέρει.
Σαν σήμερα πριν από πενήντα τέσσερα χρόνια, τις 21 Απριλίου 1967, καθώς μια στρατιωτική Χούντα αναλάμβανε την εξουσία στη χώρα για λογαριασμό των Ωνάσηδων και των Αμερικανών «προστατών» μας, οι φυλακές και τα αστυνομικά κρατητήρια της Κέρκυρας, φίλες και φίλοι, γέμιζαν πολιτικούς κρατούμενους του νησιού.
Άλλοι θα έπαιρναν τον δρόμο από το νησί για τη Μακρόνησο με χειροπέδες ως «ιδιαιτέρως επικίνδυνοι» κομμουνιστές και «συνοδοιπόροι» τους, άλλοι δημοκράτες θα υποχρεώνονταν σε κατ' οίκον περιορισμό και άλλους περιορισμούς κίνησης στα χωριά τους σε καθεστώς παρακολούθησης αλλά και βασανιστικών ανακρίσεων, άλλοι θα παρέμεναν στις φυλακές της πόλης, με σκοπό τη μεταφορά τους σε άλλες, έξω απ' το νησί.
Στην πορεία, καθώς δυνάμωνε η αντίσταση στη Χούντα των συνταγματαρχών, οι χτισμένες το 1836 αγγλικές φυλακές του νησιού θα «γέμιζαν» με αντιχουντικούς αγωνιστές, με δημοκράτες πολλών και διαφορετικών πολιτικών απόψεων απ' όλη την άλλη Ελλάδα.
Έτσι τον Ιούνιο του 1970 βρέθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας ο ηλικίας 83 ετών σήμερα 29χρονος τότε Θεοχάρης Παπαμάργαρης, μετέπειτα πρόεδρος της γνωστής ΟΤΟΕ. Πρόεδρος δηλαδή της Ομοσπονδίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδας, των εργαζομένων στις Τράπεζες.
Τραπεζοϋπάλληλος πολυσπουδαγμένος με ζηλευτά πτυχία, μεταξύ αυτών και από το περίφημο London School of Economics, με μάλλον κεντρώες ή ήπιες σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές αντιλήψεις, είχε συλληφθεί στην Αθήνα τον Ιούλιο του 1969 ως μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης «Δημοκρατική Άμυνα», με τον Σάκη Καράγιωργα και άλλους δημοκράτες με παρόμοιες αστικές αντιλήψεις υπέρ του καπιταλιστικού καθεστώτος που βιώνουμε άλλοτε με δημοκρατικό μανδύα και άλλοτε με στρατιωτικό μανδύα. Τον Απρίλιο του 1970, στη γνωστή «δίκη των 35», καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση. Δύο μήνες αργότερα μεταφέρθηκε από τις φυλακές «Αβέρωφ» της Αθήνας στο νησί μας. Στο αποτρόπαιο, όπως άκουγε, μπουντρούμι της Κέρκυρας, όπου πολύ πριν από αυτόν είχαν «φιλοξενηθεί» ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης που εκτελέστηκαν.
Αυτή ήταν η πρώτη του γνωριμία με το νησί, μα εδώ, όπως και σε άλλες φυλακές που έκανε εκείνη την περίοδο, όπως λέει ο ίδιος σήμερα, επήρε τα «καλύτερα πτυχία» του! Εκείνη, λέει, ήταν «η πιο δημιουργική περίοδος της ζωής μου»!
Δεν ήταν «καθόλου χαμένα χρόνια» αυτά της φυλάκισής του.
«Ανακάλυψα την ψυχή μου, τον εαυτό μου». Συμπάθησε το νησί. «Ναι, αγάπησα την Κέρκυρα».
Αξέχαστοι του έμειναν οι δεκαοκτώ μήνες που υπέφερε στις φυλακές της Κέρκυρας. Εκεί όπου δύο περίπου δεκαετίες νωρίτερα ο ποιητής Φώτης Αγγουλές είχε γράψει το γνωστό από τον στίχο του «Μη καρτεράτε να λυγίσουμε» αντιστασιακό τραγούδι, το 1951 ο Νίκος Μπελογιάννης είχε γράψει μελέτη για τις «Ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας», τα τέλη της δεκαετίας του 1930 ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης είχε συντάξει μελέτη για τον Κωστή Παλαμά και τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο ζωγράφος Ασαντούρ Μπαχαριάν είχε φτιάξει ένα από τα καλύτερα πορτρέτα του Διονύσιου Σολωμού στο πλαίσιο καμπάνιας για την αναστήλωση της οικίας του Ποιητή στα Μουράγια της πόλης. Εκεί συνέταξε κι αυτός ένα πνευματικό έργο. Ολοκλήρωσε τη μετάφραση του περίφημου έργου «Αλαζονεία της Δυνάμεως» του Αμερικανού γερουσιαστή Γουίλιαμ Φουλμπράιτ για την υπερφίαλη διεθνή συμπεριφορά των ΗΠΑ.
Το έργο αυτό εκδόθηκε γρήγορα, επί Χούντας, από τις «Εκδόσεις Παπαζήση», πριν ο ίδιος αποφυλακιστεί.
Στην Ακτίνα Κ' των φυλακών του νησιού το μετέφρασε.
Μέχρι τα τέλη του 1971 έμεινε στις φυλακές της Κέρκυρας ο Θεοχάρης Παπαμάργαρης. Κορυδαλλός, Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, οι άλλοι «σταθμοί» της φυλάκισής του που κράτησε τριάμισι χρόνια, καθώς είχε καταδικαστεί για παράβαση του ν. 509 ως «επιδιώκων την δια βιαίων μέσων ανατροπήν του πολιτεύματος» της Χούντας.
Στην Κέρκυρα μετέφρασε και το βιβλίο του Άρθουρ Πόλαρντ «Η γλώσσα της Κριτικής - Σάτιρα» για τη φιλολογική κριτική, που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Ερμής» το 1972.
Τον είχαν βοηθήσει μάλιστα σ' αυτό οι συγκρατούμενοί του Νίκος Βουλέλης και Κώστας Πύρζας.
Εκεί εγνώρισε πολλούς άλλους πολιτικούς κρατούμενους, όπως τον εικονιζόμενο δίπλα στον Χαρίλαο Φλωράκη με την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΚΚΕ το 1981 Νίκο Καλούδη.
«Είχαμε ζεστή, ειλικρινή φιλία. Άνθρωπος ωραίος, της πιάτσας, της θάλασσας αγωνιστής, κοσμογυρισμένος εργάτης, μορφωμένος. Θυμάμαι είχαμε μπει μαζί μπροστά σε μια φάση ζητώντας να μας επιτραπεί να πηγαίνουμε τις Κυριακές στην εκκλησία της φυλακής. Άλλοι δίσταζαν τότε. Έτσι μπορέσαμε όχι μόνο να βγαίνουμε από τα κελιά μας κάποιες ώρες παραπάνω, αλλά και να μαθαίνουμε τακτικά, από τον παπά, τα νέα απ' τον έξω κόσμο. Αφού το αποφασίσαμε, έμπαινε μπροστά ο Καλούδης και πηγαίναμε. Πόσα μας έλεγε ο παπάς μαζί με το πρόσφορο!... Οι φυλακές ήταν φρικώδεις. Θεόρατοι οι τοίχοι, μεγάλη υπόθεση να βγεις λίγο... Δεν ξέρω αν όντως, όπως λέγεται, αυτοκτόνησε αυτός που τις σχεδίασε, αλλά ήταν φρικώδεις. Για τον διευθυντή της φυλακής είναι αρκετό ίσως να σας πω ότι τον αποκαλούσαμε "Αρουραίο". Κάναμε λοιπόν ό,τι μπορούσαμε για να κερδίζουμε λίγη παραπάνω ώρα έξω από τα κελιά μας».
Επίσης, λίγο πριν τον μεταφέρουν απ' την Κέρκυρα στη φυλακή του Κορυδαλλού, απ' όπου αποφυλακίστηκε βάσει του νόμου το φθινόπωρο του 1972 έχοντας εκτίσει τα τρία πέμπτα της ποινής του, γνώρισε μεταξύ άλλων τον κατοπινό δραπέτη των φυλακών αγωνιστή Σήφη Βαλυράκη.
Εκράτησε στενή φιλική σχέση, όπως εξηγεί, με τον Νίκο Καλούδη και τον Γρηγόρη Φαράκο του ΚΚΕ και άλλους αγωνιστές της «Δημοκρατικής Άμυνας» όπως τότε εκείνος. Είχε επαφές ή συνεργάστηκε με αρκετούς στη συνέχεια και στον πολιτικό στίβο. Αμέσως μετά την πτώση της Χούντας, βλέπετε, ο Θεοχάρης Παπαμάργαρης -που 'χε μεγαλώσει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και σπούδασε στη Βρετανία πριν προσληφθεί στην Τράπεζα της Ελλάδος- διετέλεσε γενικός γραμματέας υπουργείου στην πρώτη πολιτική μεταχουντική κυβέρνηση, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, σε ηλικία 33 ετών.
«Ήμασταν πέντε όταν πήγα στην Κέρκυρα σ' αυτή τη φοβερή και θρυλική Ακτίνα Κ' όπου παλαιότερα έκλειναν μελλοθάνατους κομμουνιστές. Ήταν ήδη εκεί ο σακατεμένος απ' τους παλιούς αγώνες του υπέροχος Γρηγόρης Φαράκος που αστεϊζόμενος με έλεγε φιλικά φιλελεύθερο αστό και ο φίλος αγωνιστής Νίκος Κωνσταντόπουλος, προστεθήκαμε ο φίλος πρωτοδίκης Αντώνης Μιχαλακέας, ο φίλος στρατηγός Γιώργος Ιορδανίδης κι εγώ. Ήξερα άλλους δημοκράτες πολιτικούς και κοινωνικούς αγωνιστές, όμως δεν είχα γνωρίσει άλλη φορά κομμουνιστή. Αυτή, στην Κέρκυρα, ήταν η πρώτη γνωριμία μου με κομμουνιστές. Μια γνωριμία που σημάδεψε, πρέπει να σας πω αμέσως, την κατοπινή ζωή μου. Έναν φεγγίτη που έμπαινε λίγος αέρας και συχνά και νερό της βροχής είχαμε, αντί για παράθυρο. Φρικτές οι συνθήκες. Μας περόνιαζε η υγρασία. Ζεστό νερό δεν είχαμε. Περνάγαμε ακόμα και είκοσι ώρες κλεισμένοι. Και κάθε τόσο διαμαρτυρόμασταν βέβαια, αντιδρούσαμε, φωνάζαμε να μας ακούσει και ο κόσμος της Κέρκυρας όσο αυτό ήταν δυνατόν, ξέραμε και ότι γινόταν διεθνής εκστρατεία για τους φυλακισμένους, ζητούσαμε ανθρώπινη διαβίωση...Τι αντίφαση, τι ζωή σ' ένα τόσο όμορφο, παραδεισένιο νησί!».
Η Εισαγγελία Κέρκυρας εκώφευε στις διαμαρτυρίες τους. Ωστόσο, θυμάται, δημοκράτες δικηγόροι της Κέρκυρας όλο και υπεράσπιζαν τα δικαιώματά τους, κατήγγειλαν τη στέρηση βασικών δικαιωμάτων των κρατουμένων, ενημέρωναν για την πολιτική καταδίκη της Χούντας απ' τον λαό, για τις συλλήψεις κι εξορίες Κερκυραίων. Ένας φίλος του θυμάται το όνομα του δικηγόρου Μάριου Παϊπέτη.
Αρκετοί δεσμοφύλακες, Κερκυραίοι και άλλοι, φρόντιζαν ν' απαλύνουν, όσο αυτό ήταν δυνατόν, τους πόνους τους. «Δεν ήταν χουνταίοι... Δεν υπήρξε βαρβαρότητα από την πλευρά τους. Μάλλον κατανόηση υπήρξε, θα έλεγα. Ανθρωπιά. Θυμάμαι μας έλεγαν ότι η Χούντα δεν είχε σοβαρά ερείσματα στην Κέρκυρα και είχε επιστρατεύσει μη Κερκυραίο για τοποτηρητή της».
«Από αυτούς πρώτα κατάλαβα τα πολύ έντονα αντιχουντικά φρονήματα των Κερκυραίων, του λαού του νησιού».
Δύο άλλοι Κερκυραίοι δημοκράτες, δύο γιατροί, κεντρώος ή ήπια κεντροαριστερός ο ένας και πιο συντηρητικών, «δεξιός εκ παραδόσεως» ο άλλος, εστάθηκαν πολύτιμοι συμπαραστάτες των πολιτικών κρατουμένων.
«Πώς δεν τους θυμάμαι! Ξεχνιούνται αυτά; Ήταν δύο οδοντογιατροί, ο Βλαστός και ο Λάσκαρης. Μερικές φορές ζητούσαμε και καταφέρναμε να πηγαίνουμε χωρίς πραγματικό λόγο στα οδοντιατρεία τους στην πόλη με συνοδεία χωροφυλάκων, αυτοί έδιωχναν τους χωροφύλακες και δήθεν μάς έκαναν ιατρικές επεμβάσεις. Μας φρόντιζαν, όσο μπορούσαν, για ό,τι είχαμε ανάγκη. Μας κρατούσαν μέχρι και τρεις ώρες. Μας ενημέρωναν για όλα όσα ήξεραν. Τι άνθρωποι ήταν εκείνοι! Πήγα με χαρά στην Κέρκυρα για να τους ευχαριστήσω και συγχρόνως να γνωρίσω την οικογένεια του Γεωργάκη όταν έπεσε η Χούντα».
Ο Φίλλιπος Βλαστός ο ένας
Ο Γιώργος Λάσκαρης ο άλλος
Στα οδοντιατρεία αυτά, με τη σιωπηλή συγκατάθεση των γιατρών, είχαν έρθει σε επαφή ο Νίκος Καλούδης και ο Γρηγόρης Φαράκος με τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ στην πόλη και απεσταλμένους του απ' την Αθήνα.
Δήθεν έμπαινε ένας «χωρικός» για ν' αφήσει «μια ξέστα λάδι στον γιατρό», για να του πει μια καλησπέρα! Κάπως έτσι συχνά από τα οδοντιατρεία αυτά στην πόλη της Κέρκυρας έφταναν στην Ευρώπη κιόλας τα νέα απ' τις φυλακές του νησιού. Αυτά που μετέδιδαν η «Φωνή της Αλήθειας» απ' τη Μόσχα ή την Πράγα, το «BBC» απ' το Λονδίνο, η «Ντόιτσε Βέλε» απ' τη Βόννη!
Η στενή του αγωνιστική σύνδεση με τον «θαυμάσιο άνθρωπο» Γρηγόρη Φαράκο απεικονίζεται και σε προσωπικό δώρο του τελευταίου με δικές του ζωγραφιές-εικόνες του κερκυραϊκού Λιστόν και αφιερωτικά λόγια Αντίστασης κι ευχές του. Σ' έν' απλό κεραμικό κύπελλο-κειμήλιο ιστορικής αξίας πια, με λόγια και ζωγραφιές στη βάση του και στα πλαϊνά του. Απ' όταν ο Παπαμάργαρης «μετακόμιζε» στις φυλακές του Κορυδαλλού.
«Το Λιστόν»...
«Γρήγορα Ελεύθερος»...
«Φυλακές Κέρκυρας 1971»...
«Συνθήματα γράφαμε... πέφταμε και κράζαμε ΖΗΤΩ Η ΛΕΥΤΕΡΙΑ»...
Στην άλλη, την προηγούμενη Αντίσταση, στους ξένους...
«Το Λιστόν» με μάτια που δεν το 'χαν δει παρά μόνο σε βιβλίο ή, ίσως, με φευγαλέα ματιά σε μεταγωγή...
«Κατά τύχη ζούσε απ' την Εθνική Αντίσταση και τα Δεκεμβριανά», αναφέρει ο Παπαμάργαρης γι' αυτόν, για τα ανεξίτηλα τραύματά του στο σώμα του, για τη γενναιότητά του.
Ένα τετράτομο αγγλοελληνικό Λεξικό που 'χε μαζί του ο Παπαμάργαρης, το 'χει ακόμα. Δεν είναι μόνον ότι αυτό τον είχε βοηθήσει και στη μετάφραση της περίφημης «Οικονομικής» του Νομπελίστα Αμερικανού οικονομολόγου Πολ Σάμιουελσον, κορυφαίου ίσως αστού ακαδημαϊκού οικονομολόγου του εικοστού αιώνα. Φέρει πάνω του μια ζωγραφιά και αφιέρωση του συγκρατούμενού του δικαστή Αντώνη Μιχαλακέα με τη σημείωση «Φυλακές Κέρκυρας».
Φυλάει κι άλλο ενθύμιο απ' τις φυλακές της Κέρκυρας ο Παπαμάργαρης στο σπίτι του στα Μελίσσια Αττικής.
Είν' ένας χαρτοκόπτης του. Καμωμένος «με κόλπα» στις φυλακές.
Είτε θεωρεί είτε όχι ότι, όπως έλεγε στις φυλακές της Κέρκυρας ο Νίκος Καλούδης, ο φασισμός είναι η άλλη όψη της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και επιβάλλεται για λογαριασμό του καπιταλιστικού συστήματος ως το «άγριο παιδί» του όταν οι αντιδράσεις των εργαζομένων απειλούν τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης, ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας των εργαζομένων στις Τράπεζες έχει επιλέξει εδώ και πολλά χρόνια να υποστηρίζει μιαν «άλλη», μη καπιταλιστική δημοκρατική κοινωνία, όπως εξηγεί. Αυτό είναι το δίδαγμά του, έν' από τα διδάγματά του, απ' τα πικρά χρόνια της Χούντας.
Κρατάει στη μνήμη του «ζωηρή, έντονη» τη θετική εντύπωση και για τον συγκρατούμενό του στον Κορυδαλλό αντιστασιακό δικαστή, κορυφαίο μεταπολεμικό Κερκυραίο συγγραφέα και βουλευτή με τον σοσιαλιστικό χώρο για μια περίοδο Σπύρο Πλασκοβίτη. Συνδέθηκαν με «αμοιβαία εκτίμηση και φιλία».
Κλείνοντας αυτή την αναδρομή ο Θεοχάρης Παπαμάργαρης θέλει να πει κάτι ακόμη, πριν από ένα ακόμη «ευχαριστώ» στην Κέρκυρα, στους δημοκρατικούς ανθρώπους της. «Στη φυλακή της Κέρκυρας γνώρισα τον κομμουνισμό. Μέχρι τότε έτρεφα σεβασμό στον Μαρξ ως οικονομολόγο, μα στη φυλακή έμαθα τον πολιτικό μαρξισμό. Αυτός ο ενάμισης χρόνος στην Κέρκυρα μέτρησε για 'μένα σαν δέκα χρόνια, σαν δεκαετίες, για την κατανόηση του Κόσμου μας».
Λες και μιλά, σκεφτήκαμε προς στιγμήν, ο Κερκυραίος λογοτέχνης Κωνσταντίνος Θεοτόκης μισόν αιώνα πριν, όταν είχε πει «οι σοσιαλιστικές ιδέες μού ξεσκέπασαν έναν κόσμο που δεν τον εφανταζόμουν».
«Δεν ήταν μόνο οι ατέλειωτες συζητήσεις που είχαμε, ο διάλογος», συνεχίζει. «Στη φυλακή, ξέρετε, γυμνώνεται ο άνθρωπος. Δεν κρύβεται... Έμαθα να στέκομαι με απέραντο σεβασμό απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Δεν έγινα αυτό που λέμε μαρξιστής- λενινιστής, μα σας διαβεβαιώνω ότι επαναστατώ όταν ακούω επίσημο αντικομμουνισμό. Έχω τις διαφωνίες μου, έχω τις δικές μου απόψεις, μα δεν δίστασα να συνεργαστώ με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ακόμη και πριν από μερικά χρόνια ως υποψήφιος βουλευτής του. Παραμένω κοντά του, μαζί του, για τα μεγάλα, τα πιο σημαντικά για τη χώρα μας».
Πόσα έμαθε, θυμάται, στις φυλακές της Κέρκυρας! Από τότε λέει «κάποιο λάκκο έχει η φάβα», «κάποια ατιμία γίνεται», όταν έρχεται αντιμέτωπος στη ζωή με «θεσμικό αντικομμουνισμό», όπως αυτός που καλλιεργείται πια στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υλοποιείται κιόλας σε ορισμένες χώρες με «απαράδεκτη και ανιστόρητη» εξίσωση του κομμουνισμού με τον φασισμό.
Θυμάται, έμαθε και κάποιες «πρόχειρες θεατρικές παραστάσεις» με σκετς που οργάνωναν οι πολιτικοί κρατούμενοι-δεσμώτες της Χούντας.
Θυμάται και ότι γλέντησαν, ότι ένιωσαν «χαράς ευαγγέλια» οι κρατούμενοι στην Ακτίνα Κ' όταν τους μετέφεραν στην Ακτίνα Ι' που είχε παράθυρα και δεν τους βάραγε κι η βροχή.
Μνήμες!...
Συγκίνηση...
«Ευχαριστώ Κέρκυρα! Τους χαιρετισμούς μου στους συγγενείς του Φίλιππου Βλαστού και του Γιώργου Λάσκαρη, στους συναδέλφους τραπεζοϋπάλληλους μάχιμους και συνταξιούχους, σ' όλους τους δημοκράτες της Κέρκυρας!».
ΟΡΦΕΑΣ ΡΙΤΣΟΣ
