Σαν σήμερα πριν από σαράντα έξι χρόνια, παρακαλώ, για μία και μοναδική μέρα. Το ημερολόγιο έδειχνε 20 Δεκεμβρίου 1975. Η Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας, αυτό το πνευματικό φρούριο της μεγαλοαστικής τάξης της Κέρκυρας και της Επτανήσου, αν όχι όλης της Ελλάδας και ξένων μεγιστάνων του πλούτου αφού στους πολύτιμους χορηγούς κι ευεργέτες της φιγουράρουν πρόσωπα και Ιδρύματα με επίθετα όπως Μποδοσάκης, Λάτσης, Λεβέντης, Νιάρχος, Λασκαρίδης, Ωνάσης, Ρότσιλντ, αντηχούσε κομμουνιστικά τραγούδια.
Από μαθητόκοσμο.
Από μέλη και φίλους μιας Οργάνωσης που έφερε την επωνυμία Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας ή συνοπτικά ΜόΔΝΕ, όπως την προσφωνούσαν με καμάρι οι μαθητές-μέλη της. Που είχε γεννηθεί στην Κέρκυρα όπως και στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις, θαρρείς σαν κι αυτή ένα «τέκνο της ανάγκης» όπως έλεγε ένας στίχος τού μόλις δώδεκα μήνες νωρίτερα απόδημου πια ποιητή Κώστα Βάρναλη. Λίγον μόλις καιρό, δηλαδή, από την πτώση της δικτατορίας εκείνων των φίλων του Ωνάση και Αμερικανών της CIA Ελλήνων συνταγματαρχών. Ο «συνήθης ύποπτος», η Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας, φερόταν ως υποκινητής της, μα αυτή η ΜΟΔΝΕ συσπείρωνε διαφόρων πολιτικών αντιλήψεων μαθητές και μαθήτριες, θα 'λεγε κανείς ως «αστρών σπορά», για να το πούμε με στίχο του ίδιου του Βάρναλη.
Δεν κατέλαβαν με το ζόρι τους χώρους της Αναγνωστικής, όπως είχαν κάνει κάποια στιγμή σε σχολεία τους, εκείνοι οι μαθητές.
Όπως είχε συμβεί πέντε χρόνια νωρίτερα με μια μπάντα στην πολύ εκεί γυρισμένη ταινία «Η κόμισσα της Κέρκυρας» με την εικονική ιδιοκτήτρια του κτιρίου Κερκυραία αρχοντοπούλα μα και τζαζίστρια μουσικώς ηθοποιό Ρένα Βλαχοπούλου, οι μαθητές είχαν εισβάλει, είχαν συρρεύσει πιο σωστά, με την άδεια του ίδιου του ιδιοκτήτη/διαχειριστή του, Κώστα Μούχα. Είτε το μετάνιωσε είτε όχι, αφού για την ενδοτικότητά του άκουσε εκ των υστέρων όχι λίγες επικρίσεις από ορισμένους συνδιαχειριστές του κτιρίου αυτού με την ένδοξη 139χρονη τότε ιστορία, ο πρόεδρος αυτός της Αναγνωστικής, τότε, μετά από επίμονες διαβουλεύσεις έστω, είχε χαρίσει στους μαθητές τη συγκατάθεσή του.
«Όχι, δεν έχει γίνει άλλη φορά εκδήλωση εδώ για ποιητή αυτού του είδους», που τον ήξερε βέβαια, «αλλά ναι, σύμφωνοι, με πείσατε», ήταν περίπου τα λόγια του.
Επήγαινε πολύ ίσως να αναφέρει και το όνομα ΜΟΔΝΕ το κατοπινό «Δελτίον» με τον όχι γρουσούζικο κατά τους ειδήμονες αριθμό 12 της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας. Ωστόσο, στις σελίδες του με τον γενικό τίτλο «Πνευματική και Καλλιτεχνική Δραστηριότης κατά το 1975» διέσωσε λιτά εκείνο το γεγονός-σταθμό στα χρονικά της, απαθανατίζοντάς το με τα εξής λόγια: «20 Δεκεμβρίου: "Κώστας Βάρναλης, η ζωή και το έργο του". Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε από Οργάνωση μαθητών Γυμνασίων Κερκύρας».
Φωτεινή η αίθουσα εκδηλώσεων, γέμισε μαθητόκοσμο. Γεμάτη λάμψη κι αίγλη, με τίποτα δεν θύμιζε «ταβέρνα μες σε καπνούς και σε βρισιές», όπως κάποιοι που ήξεραν το λαϊκό ποιητικό μεγαλείο του Κώστα Βάρναλη εφοβόντουσαν ότι απρογραμμάτιστα μπορεί να συνέβαινε.
Προσηνής, σε μια γωνία στα πρώτα καθίσματα, στεκόταν χαμογελαστός ο ίδιος ο Κώστας Μούχας. Γόνος μια οικογένειας που είχε πλουτίσει από το λαδεμπόριο του «Κερκυραίων πλούτου», όπως είχε ονομάσει τις εκατομμύρια ελιές του νησιού ο πολύς Ανδρέας Κάλβος, μέλος κι αυτός της Αναγνωστικής Εταιρίας κάποτε. Σαν να δυσφορούσε όμως, αγέλαστος, κατηφής, δίπλα του σχεδόν στη μάλλον ορειχάλκινη προτομή του ο Πέτρος Βράιλας - Αρμένης, πρωτουργός και πρώτος πρόεδρος της Εταιρίας απ' το 1836, θαρρείς και ακουγόταν να μην βάζει γλώσσα μέσα του: «Πώς εκατάντησε η Αναγνωστική μου»!
Εκείνος, ο μεγαλέμπορος φυσικά και ελαίου, που έμεινε στην Ιστορία και ως φιλόσοφος μα ως υπερασπιστής των νέων στην εποχή του αξιών του καπιταλισμού σε περίοδο που αυτές εξαντλούσαν τον κάποτε προοδευτικό ρόλο τους και που την έπαυλή του στο χωριό Γαστούρι την είχε πουλήσει στην Αυστριακή αυτοκράτειρα Ελισάβετ προκειμένου να χτίσει το «Αχίλλειό» της. Που είχε τεθεί ως ηγέτης της νέας μεγαλοαστικής επτανησιακής τάξης επικεφαλής του Μεταρρυθμιστικού Κόμματος κι επεδίωκε κι αυτός την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα μα συνιστούσε υπομονή μέχρι να το επιτρέψουν, λες και αυτό θα γινόταν μοναχό του, οι διεθνείς συνθήκες. Που ήθελε κάποια δικαιώματα για τον λαό μα συγχρόνως επειδή πια η αστική τάξη είχε αρχίσει να τον φοβάται, αρθρογραφούσε, ενώ το δικαίωμα αυτό είχε γίνει προ πολλού πραγματικότητα στην απελευθερωμένη από τον οθωμανικό και φεουδαρχικό ζυγό Ελλάδα, εναντίον της νομοθέτησης καθολικού δικαιώματος ψήφου στους άνδρες μόνο, έστω, στα αγγλοκρατούμενα τότε Επτάνησα. Που μετά την ένωση ανήλθε, όπως ήταν επόμενο, σε κορυφαίες πολιτικές και διπλωματικές θέσεις στο Ελληνικό Βασίλειο. Αυτός, ο καθηγητής κιόλας στην Ιόνιο Ακαδημία στο νησί Πέτρος Βράιλας - Αρμένης, είχε προδιαγράψει τη λειτουργία της Αναγνωστικής ως ένα λίγο ή πολύ κλειστό club, προφυλαγμένο καλά από ριζοσπαστικές απόψεις. «Πώς τρύπωσαν αυτά τα αυθάδικα σχολιαρόπαιδα εδώ μέσα, τόσο και τόσα έγραψα εναντίον εκείνου του Καρλ Μαρξ!».
Κάτι σαν... φόβος κι αποστροφή για τα νεανικά συναισθήματα που ήθελαν να φυσήξουν σαν σίφουνα καθάριον δροσερό αέρα στο «μούχλα» γεμάτο, όπως έλεγαν με υπερβολή και προκατάληψη κάποιοι γονείς τους, ιστορικό κτίριο της Αναγνωστικής επί της οδού Καποδιστρίου 120;
Σιγά, έλεγαν μέσα τους λες και ήξεραν πως δεν διακινδύνευαν να διαψευστούν, μην μας κάνουν ποτέ μέλη της!
Επί αμέτρητες πια δεκαετίες, φίλες και φίλοι, η Αναγνωστική, αυτό το αρχαιότερο ελληνικό πνευματικό Ίδρυμα, ξορκίζει όπως ο διάβολος το λιβάνι τα πολλά μέλη. Θαρρείς και τα λίγα ήταν άγραφος ιερός κανόνας που τον επρόσταξε στον Πέτρο Βράιλα - Αρμένη και τους διαδόχους του για αιώνιο ο πολιούχος του νησιού άγιος Σπυρίδωνας που ωστόσο στην Κύπρο γκρέμιζε κατά την παράδοση ιδιωτικές σιταποθήκες για να το μοιράσει το σιτάρι δίκαια στον λαό του!
Από την ίδρυσή της ως το 2016 είχε εγγράψει όλα κι όλα 3.350 μέλη. Το πολύ δεκατρία μέλη τον χρόνο, με άλλα λόγια, κατά μέσον όρο! Δεν έχουν λείψει βέβαια από τους σχετικούς καταλόγους του δικού μας καιρού και τέτοιες προοδευτικές προσωπικότητες όπως οι Σπύρος Λουκάτος, Αλίκη Γιωτοπούλου, Γιώργος Αλισανδράτος, ακόμη και ο Αύγουστος Σορδίνας, μα πάντα τον τόνο έδιναν άλλοι με πολύ πιο συντηρητικό πνεύμα. Σήμερα, παρόλο που έχουν αυτή την ιδιότητα και άλλοι Επτανήσιοι, δεν ξεπερνούν μάλλον τον αριθμό 450 τα μέλη της, δηλαδή το 0,35% του τοπικού πληθυσμού, σ' ένα νησί που ο καθένας και η καθεμία, που λέει ο λόγος, γράφει ένα βιβλίο ή ζωγραφίζει!
Το άρωμα ελιάς του ελαιοεμπορίου, ανάκατο όμως πια με λίγους μόσχους πολυτελών ξενοδοχείων, σαν να «μυρίζει» από παλιά ίσαμε τις μέρες μας, σκέφτεσαι ώρες-ώρες, η Αναγνωστική που ο ανεκτίμητης αξίας πνευματικός θησαυρός της αν, ο μη γένοιτο, έβγαινε κάποια στιγμή σε πλειστηριασμό, θα γινόταν κάτι σαν γεγονός δεκαετίας αν όχι του αιώνα στις λονδρέζικες είτε νεοϋρκέζικες δημοπρασίες των περίφημων Sotheby's μπίζνες.
Στο ελαιοεμπόριο έχει τις δυνατές οικονομικές ρίζες της η οικογένεια και του τόσο καταξιωμένου επιστημονικά στον τομέα του τωρινού προέδρου της Θανάση Μακρή, που την αρχιτεκτονική επιστημοσύνη του λέγεται πως εμπιστεύτηκε ακόμη και ο βαρόνος του διεθνούς πλούτου Ρότσιλντ για το μεγαλύτερο κι απ' το Μον Ρεπό άβατο βέβαια για κοινούς θνητούς παλάτι του στη βορειοανατολική Κέρκυρα.
Εδώ και έξι μήνες, βλέπετε, έχει νέον πρόεδρο η Αναγνωστική.
Νέα διοίκηση, με όχι λίγα νέας κοινωνικής κοπής ονόματα απαλλαγμένα από κάθε αριστοκρατικόν ή χρηματικό τίτλο των παλιών «Εκλαμπρότατων Οικογενειών».
Κανένα ωστόσο μέλος της, αφού όλοι τους σχεδόν ήταν μικροί τότε, δεν ήταν στην Αναγνωστική εκείνο το βράδυ της εικοστής Δεκεμβρίου 1975.
Τότε που αυτός ο ίδιος ο «μεγάλος βάρδος της λαϊκής ψυχής» όπως τον είχε αποκαλέσει το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας της καρδιάς του, Κώστας Βάρναλης, σφυροκοπούσε θαρρείς, μέσα από τα λόγια των μαθητών στο πολύ υποστηριζόμενο από την Εθνική Τράπεζα πνευματικό αυτό Ίδρυμα, κάθε ελιτίστικη ή ακόμη χειρότερα πλουτοκρατική πνευματική στενομυαλιά και εγωιστική ταξική θωριά σε κατ' όνομα λαϊκά, υποτίθεται, αναγνωστήρια.
«Οι τράπεζες, οι φάμπρικες,
τάνκερ, διυλιστήρια
και ναυπηγεία χορεύουνε
στα λαϊκά Ανθεστήρια»
«Πώς του σπαθιού σου στόμωσεν η κόψη
πώς μετράς τη γης με ανύπαρκτη όψη;
Κλεισμένη στην Ελλήνων τα ιερά
τα κόκαλά μας, σκούζε, Λευτεριά»
Αυτούς τους τελευταίους στίχους τους είχε γράψει, βλέπετε, μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, τον μήνα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Τον Νοέμβριο του 1973, σε ηλικία 89 ετών. Σαρκάζοντας το ανύπαρκτο πια πρόσωπο της σολωμικής ελευθερίας.
«Σε λιγάκι θα μιλάς
Τέξας γλώσσα, αρχαία Ελλάς
και δε θα ρωτά κανείς
που 'ναι η χώρα η ελληνίς»
Κάθε στίχος και λόγος του βγαλμένος απ' τα σπλάχνα του για την εργατική τάξη, σαν μια μαχαιριά στον σοφολογιοτατισμό, σαν ένα ριγμένο κατάμουτρα στην καλοζωισμένη και κοινωνικά αποκομμένη συντήρηση κομμουνιστικό βέλος:
«Ο πνευματικός και ψυχικός οδηγός έχει την υποχρέωση αφ' ενός να στερεώσει περισσότερο τις ζωντανές και γόνιμες δυνάμεις του έθνους του και αφ' ετέρου να του ξεριζώσει όσες στείρες πλάνες έχει. Αυτός θα του ανοίξει το δρόμο προς τα μελλούμενα, χωρίς μ' αυτό να του κόβει την συνέχειά του με τα περασμένα».
Μα «κανένας δε συλλογάται, πως όλα τ αγαθά θα μαζέβονται σε λίγα χέρια»;
Στίχοι-δυναμίτες στην Αναγνωστική:
«Δεν είμ' εγώ σπορά της Τύχης,
ο πλαστουργός της νιας ζωής.
Εγώ 'μαι τέκνο της Ανάγκης
κι ώριμο τέκνο της Οργής»
«Άκου πώς παίρνουν οι αγέρες
χιλιάδων χρόνων τη φωνή!
Μέσα στο λόγο το δικό μου
όλ' η ανθρωπότητα πονεί»
«Απ' τα μπουντρούμια και την εξορία
η νέα του κόσμου ξεκινά Ιστορία»
«Τη λευτεριά δεν τη ζητάνε με παρακάλια
την παίρνουνε με τα ίδια χέρια μοναχοί!»
«Από τους λίγους, που την έχουν,
πάρ' την και δώσ' την σ' όλους,
μ' όλους μαζί να τη χαρείς»
Σαν να πήγαινε πέρα-δώθε το κτίριο!
«Απ' τη λάσπη του αιμάτου να! παλέβει
ο Γήλιος στα μεσούρανα ν' ανέβει»
Αντιλαλούσε τον πρώτο Μεγάλο ποιητή στο πλευρό της εργατικής τάξης, χαλαστή μα και πλαστουργό μιας Νέας δίκαιης Κοινωνίας που ταπεινά ο ίδιος δεκαοκτώ χρόνια νωρίτερα, το 1957, είχε αναγνωρίσει ως «Πρώτο Οδηγό» της, πνευματικό οδηγό του αγωνιζόμενου λαού για τα οράματά του, ένα χωρίς οποιοδήποτε αξίωμα μέλος της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας!
Τον Διονύσιο Σολωμό φυσικά!
«Πρώτο Οδηγό»!
Σε έναν βαθειά σολωμικό πνευματικό δημιουργό από το κερκυραϊκό χωριό Σιναράδες, τον Γεράσιμο Σπαταλά που είχε το φιλολογικό περιοδικό «Μαύρος Γάτος» στην Αθήνα, είχε προσφύγει από το Παρίσι ο Βάρναλης το 1919 για να δημοσιεύσει το πρώτο του μεγάλο ποίημα, με τον τίτλο «Προσκυνητής» και στίχο σ' αυτό για τον Σολωμό. Ο Σπαταλάς τον είχε βοηθήσει, μέσα και από δημόσιαν αντιπαράθεση, να ξεπεράσει μια σε κάποια σημεία λανθασμένη αρχική σύλληψη ενός μέρους του σολωμικού ποιητικού μεγαλείου. Ο Βάρναλης, για τον οποίο ο Κερκυραίος φιλόλογος-γυμνασιάρχης Γιάννης Σαρακηνός είχε γράψει το 1965 «φίλος μεν ο Βάρναλης, φιλτάτη δε η αλήθεια», είχε «υποκλιθεί» στον Σολωμό μ' ετούτα τα λόγια το 1957:
«Η εθνική ελευθερία του “Ύμνου”, η ηθική ελευθερία των “Πολιορκημένων”, κ’ η πνευματική ελευθερία του “Διαλόγου”, εξακολουθούνε να είναι τα πιο θετικά αιτήματα του λαού μας. Και στον αγώνα του για την κατάκτηση των τριών αυτών αγαθών, ο Σολωμός ήτανε κ’ είναι ο πρώτος οδηγός. Αλλά και μια τέταρτη ελευθερία πήρε τη θέση του πιο φλογερού ιδανικού της ανθρωπότητας σήμερα: η κοινωνική ελευθερία, και για την πραγμάτωση τούτης της ελευθερίας ο Σολωμός είναι και πάλιν ο πρώτος οδηγός».
Δώσ' του λοιπόν οι μαθητές απ' τον σαν τον Σολωμό οδηγητή μιας νέας όλο «Φως που Καίει» πια λογοτεχνικής εποχής στις νέες κοινωνικές συνθήκες :
«Και γνώριζαν στο στίχο τον καυτό του
καθένας τον καλύτερο εαυτό του»
Στίχοι «Τέκνου της Οργής» από τον αντιιδεαλιστή Σολωμό:
«Εγώ 'μαι η Πολιτεία των Δυνατών
η Πολιτεία των Λίγων, των Κηφήνων!
της Αδικιάς, της Βίας η Πολιτεία
και της Ψευτιάς»
Αν ο Σολωμός έγραψε «κι ευθύς το χάσμα π' άνοιξε ο σεισμός εγιόμισ' άνθη», ετούτος στον «Προσκυνητή» του, στο μεταίχμιο της στροφής του από τον ιδεαλισμό στον μαρξισμό, εσυνέχισε: «Και του σεισμού τα χάσματα στη γη σου / κλείσαν ευτύς μ' ανθούς του Παραδείσου».
Όσο για τα τραγούδια με στίχους του Βάρναλη είχε βοηθήσει ο Κερκυραίος βέβαια μουσικοσυνθέτης Σπύρος Σαμοΐλης που τον είχε γνωρίσει τρία χρόνια νωρίτερα στην Αθήνα, ενώ είχε κιόλας μελοποιήσει το ποίημά του «Ένας-Όλοι». Ο ποιητής είχε παραστεί μάλιστα σε συναυλία του μέσα στη Χούντα τότε, τον Μάιο του 1972, σε αθηναϊκό θέατρο στην πρώτη σειρά του στα 88 χρόνια του μαζί με την παιδαγωγό Έλλη Αλεξίου και τον Κερκυραίο δημοσιογράφο Άρη Σκιαδόπουλο, όπου και του ζήτησε, όπως και έγινε, να μελοποιήσει το πασίγνωστο πια με τη φωνή του Κερκυραίου ερμηνευτή Πέτρου Πανδή ποίημά του «Βάστα καρδιά». Σώζεται το απαντητικό γράμμα του Βάρναλη στον Σαμοΐλη σε πρόσκλησή του το 1973 να παραστεί σε μια νέα απόπειρα συναυλίας: «Λυπάμαι πολύ που δε μπορώ να έρθω στη συναυλία όπως έκανα τις άλλες φορές, γιατί υποφέρω πολύ και δεν βγαίνω πια αργά τη νύχτα».
Χειροκρότημα, πολύ. «Σαν παληκαράκι 18 χρονώ» είχαν πει ομότεχνοί του πως έκανε ο Βάρναλης ακόμη και γεραματιάζοντας, έτσι και οι μαθητές μέσα στην Αναγνωστική που πόσους και πόσους υπουργούς της Χούντας δεν είχε θέλοντας και μη καλωσορίσει! Μα και τόσα πολλά μέλη της Κερκυραίους κι άλλους Επτανήσιους και μη Επτανήσιους πρωθυπουργούς και υψηλόβαθμους υπουργούς από τον καιρό της γέννησης του ελληνικού αστικού κράτους αποκλείεται να έχει να επιδείξει πνευματική Εταιρία σε άλλη ελληνική γη!
Περιώνυμα μέλη της οικονομικής και πολιτικής ελίτ καδραρισμένα εδώ κι εκεί, μαθητές στη μέση. Δεν είχε ακόμη «βαφτιστεί» και αίθουσα με το όνομα υπουργού της Χούντας, μα όσο και να 'ναι οι μαθητές δεν ένιωθαν και σαν το σπίτι τους! Χώρια από οτιδήποτε άλλο αρκούσε άλλωστε η συναίσθηση του δέους ότι κάπου εκεί ως μέλη της Αναγνωστικής είχαν βαδίσει ή απαγγείλει κιόλας τόσον ο Διονύσιος Σολωμός όσο και ο Ανδρέας Κάλβος.
Πάνος Βέργος, Χάρης Βοντετσάνος, Χρήστος Βουτσινάς, Ράνη Δαφνή, Τούσα Ζάππα, Χρήστος Κορφιάτης, Νινέττα Κοσκινά, Ντίνα Κουφαλά, Αντζέλα Μιχαλοπούλου, Βέρα Μιχαλοπούλου, Χριστόδουλος Μούχας, Γιώργος Νούνεσης, Λία Παπίγκη, Βάντα Τσέλιου, Σπύρος Τσιριμιάγκος, να μερικά μόνο από τα ονόματα εκείνων των μαθητών και μαθητριών που, αν δεν έχει ξεθωριάσει πολύ η μνήμη, πρωταγωνίστησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο για 'κείνη την εκδήλωση ή συναφείς εκδηλώσεις. Και που λες κι επήραν κάτι λίγο έστω από το «Φώς που Καίει» του Βάρναλη εκείνο το βράδυ επρόκοψαν με αξιοπρέπεια εργατοϋπαλληλικά, επαγγελματικά, επιστημονικά, με δύο τους μάλιστα να ανέρχονται με το σπαθί τους στην κορυφή του ερευνητικού πυρηνικού «Δημόκριτου» και του σύγχρονου με επτανησιακή φινέτσα «Ελληνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης» στην Αθήνα.
Ένας μαθητής της Β' Λυκείου δεκαέξι χρονών κι επτά μηνών τότε και φίλος και σήμερα μα όχι μέλος της Αναγνωστικής, που δέκα χρονών είχε πιάσει δουλειά σε εργοστάσιο και το 1973 ένα βράδυ είχε πετάξει στο Άλσος της Γαρίτσας κάποιες προκηρύξεις συναδέλφων του εναντίον της Χούντας και το 1974 στην προεκλογική συγκέντρωση της «Ενωμένης Αριστεράς» είχε σφίξει το χέρι του εμβληματικού Κερκυραίου κομμουνιστή Νίκου Βαρότση μα είχε διστάσει να επιχειρήσει το ίδιο και με τον παρόντα Μίκη Θεοδωράκη, θυμούνται πως είχε πει μάλλον τα περισσότερα για τη ζωή και το έργο του κομμουνιστή Βάρναλη, ως εισαγωγή, εκείνη τη λογοτεχνική βραδιά. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάιο του 1975, σε εκδήλωση στον ίδιο χώρο με προσκαλεσμένη την Κεντρώα πολιτικό Βιργινία Τσουδερού, για να μιλήσει με θέμα «Δημοκρατική ευθύνη», ήταν επίσης εκεί και είχε ρωτήσει την ομιλήτρια πόσο όλα αυτά τα ωραία στ' αυτιά λόγια της αφορούσαν κι όσους κερδίζουν με πολύν ιδρώτα και πολλήν ευθύνη το ψωμί τους πέφτοντας θύματα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, προκαλώντας βέβαια ένα παρατεταμένο μουρμουρητό στο ακροατήριο. Δεν του είχε διαβάσει Βάρναλη ποτέ ο πατέρας του, ωστόσο, ενώ τού είχε διαβάσει Σολωμό, ετούτος νόμιζε πως ο Σολωμός του δικού του καιρού ονομάζεται Βάρναλης και πως οι στίχοι του είχαν ήχον σολωμικό του καιρού μας.
Μα ποιος μπορούσε να συναγωνιστεί τη δύναμη του αυτούσιου Βάρναλη που «έβγαζαν» οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριές του με τις απαγγελίες τους!
Μέρα-σταθμός ίσως για την 185χρονη σήμερα Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας, που ο μακροβιότερος πρόεδρός της, εκείνος ο Κώστας Μούχας που την καθοδήγησε από το 1969 ίσαμε το 1987 που πέθανε, άνοιξε τις πόρτες της σε ευρύτερο κοινό όσο κανείς πριν βγάζοντάς την από ένα μακροχρόνιο τέλμα; Ή η δική του δεκαοκτάχρονη φωτισμένη προεδρία ήταν σταθμός στην πορεία της; Μήπως ισχύουν αμφότερα;
Η προεδρία του συνέπεσε εξάλλου με μια περίοδο όχι μικρής παρακμής αυτού που έχει αποκληθεί επτανησιακός πολιτισμός. Η αντίδραση στο τέλμα ήταν γενικότερα επιβεβλημένη και είτε με τον Μούχα είτε με άλλον κάποια στιγμή, μπορούμε να υποθέσουμε, θα εσυνέβαινε. Η αστική τάξη δεν παρατά εύκολα ούτε την πνευματική της περιουσία!
Ακολούθησαν πράγματι στην Αναγνωστική τότε, έστω μετ' εμποδίων, κάποιες άλλες λίγο-πολύ ανάλογες εκδηλώσεις, όπως και αργότερα.
Μα σαν κάποια καμπάνα να χτύπησε συναγερμό, εκείνο το κοινωνικό και πολιτικό «άνοιγμα» δεν εσυνοδεύτηκε καθόλου, αν εξαιρέσουμε κάπως τα όχι πολλά τελευταία χρόνια, από κάποιαν αξιοσημείωτη διεύρυνση του λίγο-πολύ παλαιάς κοπής σύγχρονου «Libro d Oro» των μελών-θεματοφυλάκων της Εταιρίας. Αντιθέτως, λες και οι επίγονοι της κοινωνικής τάξης που τη δημιούργησε διείδαν κάποιον κίνδυνο, βάλθηκαν να την εκσυγχρονίσουν και να της αναθέσουν έναν ευρύτερο παιδαγωγικό και κατ' ουσία πολιτικό αστικοδημοκρατικό βέβαια ρόλο στην Κέρκυρα και γενικότερα στα Επτάνησα, αν όχι και πιο πέρα, ως προπύργιο της ιδεολογίας και του πολιτισμού της. Επιτυχώς βέβαια, με μοχλό -τι άλλο- το τόσο αναγκαίο για την Αναγνωστική παραδάκι.
Κάπως έτσι, με ένα αστικό κράτος που την «έσπρωχνε» με τον τρόπο του στα ιδιωτικά μεγαλοταμεία, ως δύσμοιρη περίπου «κατέβασε το κεφάλι» κι έδωσε σε μιαν αίθουσά της όνομα πολιτικού που για λόγους δημοκρατικούς δεν ήθελε. Εννοούμε από μιαν ευρύτερη επιχειρηματική οικογένεια που ένα διαπρεπές μέλος της μόλις το 2020 στην αθηναϊκή «Μεγάλη Βρετανία», μεταξύ μιας τριλογίας καρπάτσιο με λαβράκι, σολομό και τόνο με λάδι μαστίχας, ενός σορμπέ γιαπωνέζικου φρούτου, νερού San Pellegrino, ενός καφέ φίλτρου κι ενός εσπρέσο, όταν ρωτήθηκε αν «ο πλούτος έχει πάντα ανοιχτές πόρτες στις κυβερνήσεις» είχε δηλώσει: «Ασφαλώς, ναι. Και στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Εξαρτάται υπό ποίους όρους γίνεται αυτή η επαφή, τι σκοπό έχει, τι αποτέλεσμα έχει και τι αφήνει πίσω της στο πέρασμα του χρόνου. Στην Ελλάδα, τα τελευταία 20 χρόνια, αυτός ο συναγελασμός έχει ξεχειλώσει. Δεν πρέπει, δεν μπορεί να είναι τόσο στενός, δεν πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα του καθορισμού της πολιτικής, εξωτερικής, εθνικής, διορισμού προσώπων, από παρέες επιχειρηματιών. Αυτό είναι απεχθές. Αλλά γίνεται κάθε μέρα»! Σύμφωνα με τον ίδιο «ο καπιταλισμός πρέπει να εξυγιανθεί και να δώσει πίσω εκουσίως ή με το ζόρι ένα μέρος του πλούτου που έχει συσσωρεύσει. Θέλει, βέβαια, δουλειά και προσοχή», ώστε «να μην καταρρεύσει κιόλας»! Διότι, δήθεν, «δεν υπάρχει εναλλακτική». Τι θα γίνουμε δηλαδή όλοι εμείς αν συμβεί αυτό, χωρίς τους μεγαλοεφοπλιστές;
Θα έπρεπε ασφαλώς να έχουν διαφορετικά τα πράγματα, μα η ΑΕΚ, για να την πούμε πια και με τα αρχικά της, εξαρτάται από πολύ μεγάλα πορτοφόλια και σήμερα ακόμη απολύτως και, βέβαια, απεχθώς. Δεν αποκλείεται χωρίς αυτά να είχε ολότελα μαραζώσει, αν δεν είχε «σβήσει» κιόλας, αφού οι κρατικοί, περιφερειακοί και δημοτικοί προϋπολογισμοί, όπως είχε πει κάποτε ο Μίκης Θεοδωράκης, περί άλλων από τον Πολιτισμό μας τυρβάζουν.
Ο επίτιμος πλέον πρόεδρος της Αναγνωστικής Γιάννης Πιέρης, από παλιά αριστοκρατική οικογένεια που ωστόσο ήταν απλός υπάλληλος πριν φτάσει να γίνει διευθυντής στο Λιμενικό Ταμείο της Κέρκυρας, ενώ τη διοίκησε από τη θέση του προέδρου της τα τελευταία δεκαπέντε και πλέον χρόνια, μέχρι τον περασμένο Ιούλιο, δεν έχει «μασήσει» τα λόγια του όσον αφορά τον επί μακρόν απροκάλυπτα ταξικό χαρακτήρα της.
Πνεύμα απείθαρχο βρέθηκε κάποτε άλλωστε, αν δεν κάνουμε λάθος, στο στόχαστρο δικαστικών αιτιάσεων από κάποιους οικονομικούς μεγαλοπαράγοντες ή άλλων αιτιάσεων από ανάλογους εκπροσώπους μεγάλων Ταμείων, που ως αντάλλαγμα για την παροχή οικονομικής υποστήριξης στην Εταιρία επιθυμούσαν μάλιστα σε κάποια φάση να της επιβάλουν πολύμηνο πρόγραμμα εκδηλώσεων, με ομιλητές πανεπιστημιακούς και αναλυτές άλλοτε της Κεντροδεξιάς και άλλοτε της Κεντροαριστεράς πολύ συνδεδεμένους με τα μεγάλα συμφέροντα. Δεν ανήκε άλλωστε και σε κανενός είδους ακραία βρετανολαγνική ομάδα συμφερόντων.
Επί μακρόν η ΑΕΚ υπήρξε «κλειστό και συντηρητικό σωματείο». Αυτό που συνέβη, όπως πιστεύει ο επίτιμος πρόεδρός της, είναι ότι «στην πραγματικότητα η Εταιρία εξέφραζε, για περισσότερο από εκατό χρόνια, τις απόψεις της πλούσιας μεγαλοαστικής τάξης του νησιού, που τον 19ο αιώνα διαδέχτηκε την παλιά αριστοκρατία της Βενετοκρατίας».
Η ΑΕΚ είναι άλλωστε, σύμφωνα με τον Γιάννη Πιέρη, γέννημα της περιόδου που «η ανερχόμενη αστική τάξη θα διαδεχθεί εν πολλοίς την τάξη των αποκαλούμενων ευγενών του Μείζονος Συμβουλίου της Βενετοκρατίας και θα κυριαρχήσει στην πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή», διαδραματίζοντας βέβαια σε εκείνη τη φάση έναν αναμφισβήτητα προοδευτικό ρόλο. «Νέοι τινές προ δώδεκα και επέκεινα χρόνων, επανελθόντες εκ των Ακαδημιών της Ευρώπης συνέλαβον την ιδέαν να συστήσωσιν εν Κερκύρα μίαν Αναγνωστικήν Εταιρίαν κατά μίμησιν εκείνης της Γενέβης, δια να προμηθεύωνται ευρωπαϊκάς εφημερίδας και περιοδικά συγγράμματα, και να μεταδίδωσι τα φώτα εκείνα και εις την Πατρίδα των, ευκολύνοντες την ανάγνωσιν των ελευθέρων και εκπεπολιτισμένων εθνών, όπερ και έγινε και γίνεται ολοέν, διαδοθέν και εις τας άλλας αδελφάς νήσους», όπως είχε πει ο Βράιλας το 1848. Οι ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού αποτέλεσαν μια βασική συνισταμένη.
Η ίδια τάξη, θα έλεγε κανείς, συνεχίζει αθέατα κιόλας να έχει το «πάνω χέρι» στην Αναγνωστική. Όπως δεν άλλαξαν την ταξική φύση που είχε από την ίδρυσή της μερικά πολύ προοδευτικά «άλλοθι» του καταλόγου των ιστορικών μελών της του περασμένου αιώνα, όπως ο επαναστάτης σοσιαλιστής λογοτέχνης Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ο ποιητής και μεταφραστής Νίκος Λευτεριώτης ή η πρωτοπόρα διανοούμενη Ειρήνη Δενδρινού και ο ιστοριοδίφης και λογοτέχνης Γεράσιμος Χυτήρης με παρόμοιες πολύ προοδευτικές απόψεις, κάτι τέτοιο έχει συμβεί και με άλλα γνωστά προοδευτικά ονόματα σε ολόκληρη την πορεία της. Δεν αφέθηκαν άλλωστε και να διαδραματίσουν ποτέ κάποιον σημαντικό ρόλο στα πεπραγμένα της.
Σαν να «έχουσιν γνώσιν οι φύλακές» της πορεύεται διαρκώς, συγχρόνως όμως πιο προοδευτικά από ποτέ, με στελέχη με ενδιαφέρουσα ποικιλία κοινωνικοπολιτικών θέσεων, φανερή πολλές φορές ανεξαρτησία πνεύματος και ιδιαίτερες περγαμηνές, θα μπορούσε να πει κανείς, σε διάφορους τομείς της ζωής της Κέρκυρας. Παραμένοντας βέβαια μακράν από του να θεωρείται πως η διοικητική της δομή είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνικοοικονομικής ταξικής διάρθρωσης και συνεπώς και του πνευματικού δυναμικού της κερκυραϊκής και ευρύτερα της επτανησιακής κοινωνίας, στην οποία απευθύνεται ολοένα και περισσότερο, ως «φορέας του επτανησιακού πολιτισμού» που ωστόσο είναι γεμάτος και από
θαυμαστές ανατρεπτικές πολιτιστικές επιρροές του εργατικού και του αγροτικού κινήματος.
Μολονότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπάρχει περίπτωση να το ζήσουμε, είμαστε σε θέση να πούμε πως μια έκθεση αρχειακών υλικών και πολιτιστικών τεκμηρίων της Αναγνωστικής που αφορούν ακριβώς την εντυπωσιακή πορεία του εργατικού ή και του αγροτικού κινήματος στην Κέρκυρα στο διάβα του χρόνου θα προκαλούσε πανελλήνια αίσθηση, αλλά δεν μπορούμε να βεβαιώσουμε πως θα υπάρξει κιόλας, όσες νέες παρουσίες και αν κοσμούν πλέον τον διοικητικό μηχανισμό της.
Πιο πιθανόν είναι άλλωστε να «πέσει» πριν ο ελληνικός καπιταλισμός, θα πουν κάποιοι κακεντρεχείς ίσως, παρά νωρίτερα ένα τέτοιο «προπύργιό» του!
Ο εντυπωσιακότατος ωστόσο εκσυγχρονισμός του τα τελευταία χρόνια με τη χρήση της Πληροφορικής, οι νέες δυνατότητες για την πρόσβαση στον πνευματικό θησαυρό της και τη Βιβλιοθήκη της με τους περισσότερους από 30.000 τόμους της, ο πολύ πιο φρέσκος «αέρας» της προσφέρουν ίσως νέες ευκαιρίες και σε όσους, όπως εκείνοι οι μαθητές τις 20 Δεκεμβρίου του 1975, θα ήθελαν να φυσήξει ακόμη πιο δυνατά ένα προοδευτικό πολιτιστικό κίνημα στην Κέρκυρα σε μια διαφορετική ταξική κατεύθυνση.
Εδώ και έξι μήνες τον διοικητικό μηχανισμό της ΑΕΚ συνθέτουν μαζί με τον πρόεδρό της Θανάση Μακρή οι Μάρθα Αθηναίου - Τάκου, Σπύρος Ζηνιάτης, Δημήτρης Θεοτόκης της οικογένειας του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, Κώστας Καρδάμης, Κατερίνα Κυριάκη, Κώστας Λιντοβόης και Μαρίλλα Ντάντος - Βεντούρα, όπως βέβαια και ο διευθυντής της δίκην καθημερινού προέδρου της Δημήτρης Ζυμάρης.
Ποτέ καλύτερα;
Κατά πως θα 'λεγε ίσως πάλι ο ποιητής-μέλος φυσικά της ΑΕΚ και μανιώδης σκακιστής στους χώρους της Λορέντζος Μαβίλης, ας δούμε τι μας επιφυλάσσει ένα άλλο σκακιστικό αίνιγμα!
Οι εξελίξεις στην Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας αντανακλούν άλλωστε, έστω σε οριακή μορφή, τα ρήγματα και την κοινωνική διάβρωση που αναπόφευκτα συνεπάγεται η ανάπτυξη του επτανησιακού και ελληνικού καπιταλισμού, αφού το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, από τη φύση του, αναπότρεπτα φέρνει στο προσκήνιο κοινωνικές δυνάμεις που το υποσκάπτουν και τις οποίες προσπαθεί, βέβαια, να αφομοιώσει ιδεολογικά. Πίσω από τις διθυραμβικές τοποθετήσεις εκπροσώπων του για τον υποτιθέμενο θρίαμβο των κεφαλαιοκρατικών ιδεών υπάρχει εξάλλου η διαρκής ανησυχία ότι η αντίστροφη μέτρηση, όπως είχε κάνει σαφές και στο έργο του «Σκλάβοι στα δεσμά τους» ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης που μισούσε βαθιά το αστικό καθεστώς, αργά και βασανιστικά και με φυσιολογικά πισωγυρίσματα έστω, προχωρά. Ένδειξη αυτής της κίνησης της Ιστορίας ήταν κι εκείνη η εκδήλωση των μαθητών πριν από σχεδόν μισόν αιώνα σαν σήμερα.
ΑΛΕΞΟΣ ΝΑΠΑΙΟΣ
