Δεν βολεύει φαίνεται κάποια ιδεολογήματα ή απλώς και μόνο ίσως για να αποφευχθούν αδικαιολόγητοι συνειρμοί οι ιστοριογράφοι των ημερών μας, ακολουθώντας την πεπατημένη παλαιότερων, συμπεριλαμβανομένων πολλών ιστορικών, παραλείπουν όταν αναφέρονται στον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας και τη βιογραφία του, ως να μην υπήρξε, ένα καθ' όλα τιμητικό για τον ίδιο και την εκπληκτική προσωπικότητά του, πολιτικό - διοικητικό αξίωμα που υπήρξε το πρώτο στη ζωή του.
Ναι, σωστά φανταστήκατε, έχοντας υπόψη τον
τίτλο του θέματος.
Στο Λαζαρέτο.
Ξέρετε, εκεί όπου οι φασίστες Ιταλοί του Μουσολίνι την Κατοχή είχαν κλείσει ακόμα και μαθητές απ' όλα τα Επτάνησα. Μαζί με εκατοντάδες και συνολικά οπωσδήποτε περισσότερους από χίλιους αγωνιστές αντιστασιακούς του ΕΑΜ κυρίως μα όχι μόνο, κομμουνιστές πολλούς από όλη την Ελλάδα με πιο γνωστόν από αυτούς τον Νίκο Μπελογιάννη, όπως και πολίτες με όλες τις ιδεολογικές και κομματικές προτιμήσεις, όχι λίγοι από τους οποίους είχαν μεταφερθεί κιόλας από το φρικτό αυτό συγκέντρωσης αιχμαλώτων σε άλλα, στην Ιταλία.
Εκεί, κιόλας, όπου σαν να μην της έφταναν της νησίδας όσα προηγήθηκαν στο διάβα του χρόνου για να θεωρείται και χωρίς αυτό μαρτυρική, το μεταπολεμικό κράτος την περίοδο 1947-1949 εκτέλεσε κι έθαψε, άγνωστο και γι' αυτούς που και πώς όπως τα θύματα επιδημιών πολύ πριν, διακόσιους σχεδόν αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας μόνο και μόνο επειδή δεν αποκήρυσσαν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.
Εκεί, λοιπόν, επήγε πριν από 222 χρόνια ο Ιωάννης Καποδίστριας. Όπου, τώρα, αφημένα να σαπίσουν και λεηλατημένα ακόμη κι από παράθυρα κατασκευασμένα το 2010 κτίρια του μελλοντικού Μουσείου Αντίστασης και Ιατρικής Ιστορίας ή όπως αλλιώς θέλουν να το λένε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και ο υπουργός Ναυτιλίας Γιάννης Πλακιωτάκης, αντιστέκονται κάπως, ακόμη, στην επιταχυνόμενη φθορά. Αναμένουν, δηλαδή, πότε η περιφερειάρχης Ιονίων Νήσων, όπως τελείως ασαφώς είχε υποσχεθεί μια φορά κι έναν καιρό, θα κάνει επιτέλους κάτι, αφού η Περιφέρεια είναι αυτή που κάθε τόσο έχει «πάρε - δώσε» με αυτούς τους υπουργούς και βρίσκει βέβαια στο άψε-σβήσε από εκείνους ή από πόρους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων διόλου ευκαταφρόνητα ποσά για κάποια άλλα πράγματα της προτίμησής της. Στο κάτω-κάτω το Λαζαρέτο, μολονότι η εγκατάλειψή του αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη ντροπή του δικού μας Τόπου, δεν αφορά μόνο την Κέρκυρα ή τον κεντρικό Δήμο της, μα όλα τα Επτάνησα, όλη την Ελλάδα.
Εκεί όμως, όπου όλος ο χώρος έχει κηρυχθεί άλλωστε επισήμως και ως Μνημείο Ιατρικής Ιστορίας, ο Ιωάννης Καποδίστριας αποφάνθηκε εμπράκτως το 1799 ότι, όπως πρέπει να κάνουμε όλοι το καλό, ακόμη περισσότερο για τους ιατρούς ο άνθρωπος δεν πρέπει να έχει ούτε χρώμα ούτε θρησκεία ούτε ιδέες που δεν αξίζουν του σεβασμού του. Τον Απρίλιο του 1799 έκανε στο Λαζαρέτο τα πρώτα πολιτικά - διοικητικά του βήματα που έφεραν τα επόμενα και ανέβασαν την αυτοπεποίθησή του, κατακτώντας την εκτίμηση και τον σεβασμό όχι μονάχα τοπικών και ξένων Αρχών μα και του απλού λαού, των απλών ανθρώπων του τόπου, σε μια πορεία που τον καταξίωσε ως μία από τις κορυφαίες προσωπικότητες της Κέρκυρας και της Επτανήσου εκείνα τα χρόνια.
Ως διοικητής Νοσοκομείου πήγε. Έφορός του. Αρχίατρός του. Εκεί που οι Βενετοί από τον 16ο αιώνα είχαν εγκαταστήσει Λοιμοκαθαρτήριο ή, γιατί ονομαζόταν από τον λαό κι έτσι κάποια περίοδο, Λεπροκομείο, η ιστορία του οποίου, όταν γίνει κατορθωτό να γραφεί, θα φέρει στο φώς ασφαλώς τη φρίκη που βίωσαν αμέτρητοι πρόγονοί μας. Ξεψυχώντας εκεί, τελείως παρατημένοι αν δεν είχαν εκποιήσει σε κρατούντες ό,τι είχαν και δεν είχαν ακόμη έστω για να ταφούν εκεί κάπως αξιοπρεπώς και να μη ρίχνονται όπως-όπως στη θάλασσα ή σε λάκκους. Ιστορικοί ερευνητές δεν θα αργήσουν ίσως να φέρουν στο φως συγκλονιστικά στοιχεία.
Παράλληλα, προφανώς, με τη λειτουργία εκείνου του Λαζαρέτου, φτιάχτηκε τότε στη νησίδα ένα πρόχειρο κάπως Νοσοκομείο, αφού οι υπάρχουσες φτωχές βέβαια σαν τους φτωχούς πολλούς προγόνους μας κτιριακές και βοηθητικές εγκαταστάσεις στη νησίδα απαιτούσαν μετασκευές μόνο για τη μετατροπή τους σε ένα προσωρινό Νοσοκομείο. Σίγουρα θα βρήκαν φροντίδα εκεί και Κερκυραίοι, μα αρκετοί από τους ας πούμε κατά προτεραιότητα ασθενείς που χρειάζονταν το Νοσοκομείο αυτό εκατοικούσαν στη θάλασσα, επρόκειτο να αποχωρήσουν κάποια στιγμή, προέρχονταν από διάφορες χώρες και, βέβαια, ακόμη και αν ήταν χριστιανοί μισθοφόροι ή γεννημένοι σε χριστιανική ας πούμε χώρα όφειλαν να στέκονται προσοχή στον ναύαρχο Κατήρ Μπέη του Οθωμανικού Στόλου. Χέρι-χέρι ή μάλλον πλοίο-πλοίο και κανόνι-κανόνι ο ναύαρχος Θεόδωρος όπως τον λέμε Ουσακόφ και ο Ρωσικός Στόλος του και ο Κατήρ Μπέης και ο Οθωμανικός Στόλος του, μαζί με αμέτρητους Τουρκαλβανούς του Αλή Πασά, έναν μήνα νωρίτερα είχαν κατακτήσει την Κέρκυρα. Διώχνοντας τους Γάλλους Δημοκρατικούς, για να θέσουν όλα τα Ιόνια νησιά, τελικά, στη δικαιοδοσία και την επικυριαρχία του σουλτάνου της Οθωμανικής Πύλης, με παράλληλη ρωσική «προστασία».
Δεν είχαν δα θρησκευτικές τύψεις οι Ρώσοι, αρκεί να έδιωχναν τους «μολυσμένους» από δημοκρατικές ιδέες Γάλλους, να τιμωρούσαν παραδειγματικά τους Κερκυραίους υποστηρικτές τους και ας μας έκαναν οι Οθωμανοί και βουδιστές! Στην Ιερή Μητρόπολή μας χριστιανοί πολύ υψηλόβαθμοι ιερείς έκαναν ειδική δοξολογία άλλωστε, όπως έχει τεκμηριώσει η Νινέττα Λάσκαρη, μην τυχόν και αρρωστήσει και μας πεθάνει ο «σωτήρας» Κατήρ Μπέης!
Έλαμψε τότε, τον Απρίλιο του 1799, το άστρο του Ιωάννη Καποδίστρια. Η ανθρωπιστική ιατρική παιδεία του, οι ιδιαίτερες αρετές του, το μεγαλείο του ξεδιπλώθηκαν στο Λαζαρέτο. Άλλοι θα δίσταζαν, αυτός όχι. Σε ηλικία 23 ετών, τις 12 ή κατ' άλλους τις 14 Απριλίου 1799, ανέλαβε τις ευθύνες του και τοποθετήθηκε πολιτικός Διοικητής του Οθωμανικού, όπως καλώς ή κακώς ονομάστηκε ή όπως απλώς εσώθηκε η ονομασία του, Στρατιωτικού Νοσοκομείου στο ήδη μαρτυρικό Λαζαρέτο.
Η στάση του εκείνη «δείχνει το μεγαλείο του» υποστηρίζει δικαίως βέβαια ο πρώην πρόεδρος του κερκυραϊκού Μουσείου Καποδίστρια κι επίτιμος πρόεδρος της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας Γιάννης Πιέρης.
Ήταν, θυμίζουμε, η εποχή, όπως ιστορικοί ερευνητές έχουν αποδείξει με στοιχεία πλήθος, που τα Επτάνησα τα χτύπαγαν κι επιδημίες πανώλης, ευλογιάς ή χολέρας. Που έπλητταν την Κέρκυρα ελονοσία, δυσεντερία, ευλογιά και σύφιλη, τη Λευκάδα ελονοσία, πνευμονία και πλευρίτιδες, την Κεφαλονιά ελονοσία, πνευμονία, σύφιλη και βλεννόρροια, την Ιθάκη πνευμονίες, τα Κύθηρα δυσεντερίες και πνευμονία, τους Παξούς τυφοειδής πυρετός και ρευματικές παθήσεις, τη Ζάκυνθο δυσεντερίες, ελονοσία.
Από τα 21 του χρόνια ο Καποδίστριας είχε αρχίσει να ασκεί το ιατρικό έργο, όπως βεβαιώνουν ιστορικές μαρτυρίες, αποσκοπώντας στο να διακονήσει την επιστήμη του και να ανακουφίσει τον ανθρώπινο πόνο. Εθεράπευε δωρεάν πένητες. Όπως λέγεται, είχε καταγραφεί πως έδινε μάλιστα και φάρμακα σε συμπατριώτες του που δεν είχαν τα αναγκαία γι' αυτά χρήματα.
Δεν είχε καν συμπληρώσει δύο χρόνια από την επιστροφή του στην Κέρκυρα. Από την Πάδοβα βέβαια, από την Ιταλία, όπου είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του προσφιλούς στην κερκυραϊκή αριστοκρατία και την ανερχόμενη αστική τάξη φημισμένου Πανεπιστημίου της Πάδοβα. Ενώ εκεί είχε έλθει σε επαφή με τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού κι εκείνες της Γαλλικής Επανάστασης και αρκετές τους τις ενστερνίστηκε, στην Κέρκυρα είχε βιώσει τη σύλληψη και τη φυλάκιση του αμετανόητα αριστοκρατικών ιδεών και πολύ πλούσιου βέβαια πατέρα του κόμη Αντώνιου - Μαρία Καποδίστρια, από τους Γάλλους Δημοκρατικούς για «συνωμοσία» εις βάρος τους, με σκοπό την παλινόρθωση του κλονισμένου ολιγαρχικού τοπικού καθεστώτος της βενετσιάνικης κατοχής. Δεν ήθελε και πολύ άλλωστε για να συλληφθείς τότε! Ο γιος με τις νέες ισχνές ακόμη γαλλικές κοινωνικά επαναστατικές αστικές δημοκρατικές ιδέες, αυτός που έμελλε να ψέξει όσο λίγοι το αισχρό βενετσιάνικο καθεστώς της κερκυραϊκής ολιγαρχίας, ο ίδιος που θα έβαζε τα θεμέλια του σύγχρονου ελληνικού αστικού κράτους σε δυσχερέστατες συνθήκες, αντιμέτωπος σε νεανική ακόμη ηλικία με έναν φυσικά πολυαγαπημένο του πατέρα που δεν εδίστασε στα 58 του χρόνια να γίνει Αυτοκρατορικός Επίτροπος του σουλτάνου της Οθωμανικής Πύλης στα Επτάνησα. Μεταβαίνοντας στην ίδια την Κωνσταντινούπολη ο πατέρας του είχε εισηγηθεί και εξασφαλίσει, σε αντίθεση με όσα είχε εξουσιοδοτηθεί να πράξει και συνηγορώντας μάλιστα και στην αρπαγή της Πάργας από τους Οθωμανούς, ένα βαθιά ολιγαρχικό Σύνταγμα, με τους ξεπερασμένους βενετσιάνικους όρους για την παλινόρθωση της αριστοκρατίας. Το ταιριαστά αποκαλούμενο «Βυζαντινό Σύνταγμα» στα υποτελή πλέον στην Οθωμανική Πύλη και τους Ρώσους Επτάνησα.
Τότε ίσως εκεί, στο στρατιωτικό Νοσοκομείο, στις νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν στην Κέρκυρα, ο ήδη εμφορούμενος από τις αστικές δημοκρατικές ιδέες νεαρός Καποδίστριας να συνειδητοποίησε για τα καλά το χρέος του να στρατευτεί, με αναπόφευκτους ελιγμούς και συμβιβασμούς και υποχωρήσεις και λάθη φυσικά, στην υπόθεση τόσο της ελληνικής Αναγέννησης όσο και της μετρημένης έστω κοινωνικής προόδου του Τόπου, που φυσικά κάθε άλλο παρά την αντιπροσώπευε η ακραία τοπική εκδοχή των ενωμένων ρωσοτουρκικών δυνάμεων για την παλινόρθωση των Ευγενών. Σύμφωνα με τον σπουδαίο Κερκυραίο ιστοριοδίφη που το 1880 εξέδωσε βιβλίο με τον τίτλο «Σύντομος αφήγησις του βίου Ιωάννου Καποδιστρίου» κι επρωτοστάτησε στην τελετή αποκαλυπτηρίων ανδριάντα του Καποδίστρια στην Κέρκυρα, τον Λαυρέντιο Βροκίνη βέβαια, ο 23χρονος ήδη λαμπρός ιατρός Καποδίστριας «διωρίσθη μετ' ολίγον από τον ερχομόν του Κατήρ Μπέη παρά τούτου» στη θέση του στο Σρατιωτικό Νοσοκομείο. Έφορος.
Ήταν βέβαια ο 23χρονος τότε αυτός ιατρός ο ίδιος που τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1803, θα επικροτούσε, ως Γραμματέας της Επικρατείας κιόλας στο νέο σαν κρατικό επτανησιακό νομικό μόρφωμα, τη θέσπιση ενός νέου, ασύγκριτα πιο δημοκρατικού Συντάγματος από εκείνο που είχε εισηγηθεί στους Οθωμανούς ο πατέρας του. Με εντολή του εισηγητής του νέου Συντάγματος ήταν μάλιστα, τι ειρωνεία της Ιστορίας αλήθεια, άλλος Επτανήσιος ιατρός που ένας πλήρως συνονόματός του Κερκυραίος απόγονός του το 1918 θα εκπροσωπούσε τους Κερκυραίους σοσιαλιστές στην Αθήνα στην ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Λεγόταν Φραγκίσκος Τζουλάτης και ο Καποδίστριας από το 1802 είχε συνεργαστεί μαζί του για την ίδρυση στην Κέρκυρα του «Ιατρικού Κολεγίου» του αποκαλούμενου στην πορεία και «Εθνικού Ιατρικού Συλλόγου».
Εκείνος ο 23χρονος τότε ιατρός Ιωάννης Καόδίστριας που αργότερα, με το προσωπικό μεγαλείο του να τον οδηγεί σε νέα μονοπάτια, με άλλη τόση γενναιότητα και σαν να καταγγέλλει και οικείους του δεν εδίστασε ούτε να πει στους Βρετανούς, στιγματίζοντας με τον χειρότερο τρόπο για εκείνο το παλιό βενετσιάνικο δεσποτικό καθεστώς των Ευγενών και τη Βενετία: «Απονέμουσα προνόμια και κτήματα εις τους Ευγενείς, παρείχεν εις αυτούς τα μέσα να εξαγοράζωσι την συνείδηση του λαού και καθιστώσι συστηματική την ανηθικότητα και την διαφθορά του τόπου».
Πριν ακόμη αναλάβει το 1799 τον ιατρικό ηγετικό ρόλο του είχε καταξιωθεί, άλλωστε, στη συνείδηση πολλών απλών ανθρώπων ως πνεύμα φωτισμένο συγχρονισμένο με τις απαιτήσεις της νέας εποχής που ανέτειλε με τη σταδιακή επικράτηση της προοδευτικής τον καιρό εκείνο αστικής τάξης.
Κατά τα άλλα, όπως ξέρουμε, οι τοπικοί/περιφερειακοί ιθύνοντές μας τιμούν με το αζημίωτο σε περιφερειακές δαπάνες τον Καποδίστρια και τιμούν και όλους τους Κερκυραίους κι Επτανήσιους που αγωνίστηκαν και εναντίον του φασισμού για τη ζωή που αξίζουμε, με ποικίλες, για λίγους συνήθως, τελετές, μα ποτέ και για ό,τι αφορά το Λαζαρέτο λες και είναι καταραμένο, αλλά συχνά στη... Ναύπακτο, στην Αθήνα, στο Παρίσι, μα και στην Ελβετία μεταξύ τυρού και αχλαδιού. Θαρρείς και όλοι όσοι αγωνίστηκαν κατά του φασισμού αξίζουν κάποια τιμή, αληθινή ή προσχηματική, αρκεί να μην πέρασαν από το Λαζαρέτο! Αν δεν έχουν περάσει από αυτό για το καλό του λαού, αλλά θέλοντας και μη αγωνίστηκαν για διαφορετικές υποθέσεις και με σημαίες άλλων, τότε στην Περιφέρειά μας συνηγορούν ακόμη και να σκεπάσουν οβελίσκοι την απήδαλο ναυν στο Λιμάνι μας ή και να τιμήσουν τους ηρωικούς Ευγενείς μας που με αντάλλαγμα νέα προνόμια και βαρονίες πριν από μισή χιλιετία τίγκαραν γαλέρες τους με Κερκυραίους δουλοπάροικους προγόνους μας και μαστίγια για να πολεμήσουν, θέλοντας και μη, ανεμίζοντας διάφορες δήθεν χριστιανικές ξένες κρατικές και βασιλικές σημαίες!
Κάπως έτσι τριάντα χρόνια τώρα μένει σχεδόν κενό γράμμα, πέραν των άλλων, εκείνη η κρατική απόφαση του 1992, σύμφωνα με την οποία το Λαζαρέτο, εκτός από τα άλλα που γνωρίζουμε και προαναφέραμε, είναι και Μνημείο-Μουσείο Ιατρικής Ιστορίας.
Στον Ιατρικό Σύλλογο Κέρκυρας, ωστόσο, που αποτελεί κατ' ουσία μετεξέλιξη εκείνου του πρωτοποριακού «Ιατρικού Κολεγίου» και «Εθνικού Ιατρικού Συλλόγου» με μέλη του λαμπρούς πραγματικούς ιατροφιλόσοφους με «πάντ' ανοιχτά πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής» τους, δεν είναι λίγοι πια οι ιατροί που μελετούν το ενδεχόμενο ανάληψης πρωτοβουλιών και από τον ίδιο για την υπόθεση της ανάδειξης της ιστορικότητας του Λαζαρέτου.
Υπάρχει άλλωστε κι ένα άλλο, πολύ ιδιαίτερο, βαρύ χρέος. Που αφορά μάλιστα ανθρώπους- αγωνιστές που εκτελέστηκαν στο Λαζαρέτο. Όσο είναι πράγματι αλήθεια πως καθόλου λίγοι ιατροί της Κέρκυρας με εξαιρετικές αρετές, όπως ο Φίλιππος Βλαστός και ο Γιώργος Λάσκαρης για να μιλήσουμε μόνο για τα χρόνια της Χούντας, εστάθηκαν εδώ και πολλές δεκαετίες άξιοι και με το παραπάνω στα θέματα της προστασίας της υγείας και των δικαιωμάτων πολιτικών και κοινωνικών αγωνιστών αδιακρίτως πολιτικών πεποιθήσεων που άλλοι τούς είχαν κλείσει και τους βασάνιζαν στις φυλακές της πόλης, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι στα χρόνια της περιόδου 1947-1949 είχε γραφεί και μια μελανή κερκυραϊκή ιατρική ιστορία. Τότε που, ενώ πολλά μέλη του διαφωνούσαν, ο Ιατρικός Σύλλογος Κέρκυρας, με πρόταση Άγγλου προξένου μάλιστα μέλους του που αποδέχθηκαν άλλα μέλη της διοίκησής του, είχε συμπράξει σε μιαν απίστευτα βίαιη υποχρεωτική σίτιση εκατοντάδων απεργών πείνας φυλακισμένων, αρκετοί από τους οποίους αργότερα εκτελέστηκαν στο Λαζαρέτο. Ο ίδιος ο ιατρός της φυλακής, αντιδρώντας όπως πολλοί άλλοι Κερκυραίοι ιατροί στην τόση και κραυγαλέα βία για την πάση θυσία σίτιση των απεργών πείνας, που είχε ζητήσει τότε η βαλλόμενη για τις εκτελέσεις στον ΟΗΕ κυβέρνηση της Αθήνας, είχε παραιτηθεί.
Τι λέτε, αλήθεια, θα είχε συμπράξει ο Ιωάννης Καποδίστριας ή θα είχε σαν εκείνο τον ιατρό παραιτηθεί και πάντως δεν θα συνέπραττε;
Μήπως τελικά, ανεξαρτήτως αυτού του θλιβερού γεγονότος, είναι οφειλή και προς εκείνον όσα πρέπει να κάνουμε στο Λαζαρέτο και για την Ιατρική Ιστορία του, τη συνυφασμένη από τα χρόνια του ως Λοιμοκαθαρτηρίου με τον αγώνα για τη δίχως όνομα Ζωή;
ΟΡΦΕΑΣ ΡΙΤΣΟΣ
