Κερκυραίος σπουδαίος επιστήμονας, ένας γλωσσολόγος που ένα αξεπέραστο βιβλίο του για την ελληνική γλώσσα διδάσκεται στα σχολεία μας ακόμη και σήμερα, ήταν ο Γραμματέας του ιδρυτικού συνεδρίου του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που ξεκίνησε τις εργασίες του σαν σήμερα πριν από 103 χρόνια στον Πειραιά, τις 17 Νοέμβρη 1918.
Εννοούμε, φυσικά, το συνέδριο του Κόμματος το οποίο έξι χρόνια αργότερα, το 1924, μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).
Μιχάλης Οικονόμου το όνομά του και το ‘χουν μάθει γενιές και γενιές ελληνόπουλα, μέχρι και τις μέρες μας. Τα βοηθά να μαθαίνουν στη νεοελληνική δημοτική γλώσσα την αρχαία ελληνική γλώσσα. Δικό του είναι το ακόμη αξεπέραστο από τους πιο φωτεινούς διαδόχους του επί μισόν αιώνα περίπου βιβλίο «Γραμματική της αρχαίας ελληνικής». Αν έχετε παιδιά είτε στο Γυμνάσιο είτε στο Λύκειο, αρκεί μια ματιά για να καταλάβετε αμέσως πόσο φωτεινό μυαλό ήταν.
εννήθηκε στην Κέρκυρα το 1896. Ήταν γιος δάσκαλου με ρίζες στη Χειμάρα της Βορείου Ηπείρου. Λευκαδίτισσα ήταν η μητέρα του.
Το επιστημονικό του έργο εξαίρεται, μεταξύ άλλων, σε σχετικό Δελτίο της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο ίδιος και μαζί ο γεννημένος στην Κέρκυρα το 1894 σύμφωνα με ορισμένες πηγές Δημοσθένης Λιγδόπουλος και ο επίσης Κερκυραίος Φραγκίσκος Τζουλάτης, 21 ετών, αποτέλεσαν, σύμφωνα τουλάχιστον με κάποιους έγκυρους μελετητές, τον κορμό της ηγετικής ομάδα της αριστερής τάσης που επιβλήθηκε στο συνέδριο εκείνο του 1918, προσδίδοντας στο νέο Κόμμα επαναστατικά χαρακτηριστικά. Με την έναρξη του συνεδρίου εκλέχτηκε Γραμματέας του
Το 1916 ο Μιχάλης Οικονόμου είχε συμμετάσχει δραστήρια στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Εργατικής Νεολαίας Αθήνας και εκπροσώπησε διάφορες οργανώσεις νέων σοσιαλιστών στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, στο πλάι του πρωτομάρτυρα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος εκπροσώπου της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης Αθήνας Δημοσθένη Λιγδόπουλου, που δολοφονήθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Δεν συνέβαλε λιγότερο στην υποστήριξη των αντικαπιταλιστικών ιδεών στο συνέδριο, σε απόλυτο σχεδόν συντονισμό μαζί τους, ο Φραγκίσκος Τζουλάτης. Σωζόμενο έγγραφο με το όνομα του θρυλικού Κερκυραίου κομμουνιστή Νίκου Βαρότση -που αξίζει τέτοια μέρα σήμερα να θυμίσουμε πως την 21η Απρίλη 1967 σε ηλικία 86 ετών κλήθηκε να παρουσιαστεί στο Παλαιό Φρούριο με τρόφιμα και κουβέρτες- και με τα ονόματα άλλων αγωνιστών του νησιού βεβαιώνει ότι ο θερμός υποστηρικτής της Οκτωβριανής Επανάστασης του ρωσικού λαού, Τζουλάτης, μιλούσε με εξουσιοδότηση της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας, ως εκπρόσωπός της.
Σπούδασε στην Αθήνα φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή ο Οικονόμου. Κι εξελίχθηκε σε λαμπρό γλωσσολόγο. Στην Κέρκυρα φέρεται να είχε επηρεαστεί ιδεολογικά, μεταξύ άλλων, από τον Σέρβο διεθνιστή και επαναστάτη Ζίτκο Τοπόλοβιτς, μέλος της διοικούσας επιτροπής του Σερβικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, που έμεινε επί μακρόν στο νησί.
Στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, σύμφωνα με τα πρακτικά που τηρήθηκαν, απηύθυνε χαιρετισμό «εξ ονόματος των Σοσιαλιστικών Νεολαιών της Ελλάδος».
Τι υποστήριξε; Η ομιλία του ήταν ένα σάλπισμα οργάνωσης της εργατικής τάξης της χώρας σε πλήρη αντιπαράθεση προς την κυρίαρχη αστική τάξη για την ανατροπή της ως ηγέτιδας τάξης της κοινωνίας. «Ερχόμεθα σήμερον», τόνισε, «διά να θέσωμεν τον θεμέλιον λίθον του επαναστατικού οικοδομήματος, μέσα εις το οποίον θα αρχίσουν και οι έλληνες προλετάριοι τον δρόμον που οι συνάδελφοί των του άλλου κόσμου επροχώρησαν νικώντες και θριαμβεύωντες». Χρειαζόταν δύναμη, σθένος, είχε επισημάνει: «Μπροστά στην μεγάλη αυτήν αποστολή του συνεδρίου πρέπει να δείξωμεν την ανάλογον δύναμιν και το πρέπον σθένος, όπως ξεκαθαρίζοντες το γύρω μας έδαφος προχωρήσωμεν προς τα εμπρός. Από ημάς εξαρτάται ή να διαιωνίσωμεν την αδυναμίαν και την ακαταστασίαν της ελληνικής εργατιάς ή να
δημιουργήσωμεν και εδώ την ξυπνημένη εργατιά που θα είναι ικανή να ακολουθήση την εργατιά του άλλου κόσμου εις το μεγάλο παγκόσμιο κίνημα».
Με Κόκκινη Σημαία: «Το ελληνικόν προλεταριάτο σήμερα με χαρά ανεμίζει την κοκκινόχρωμη σημαία του (…) Γύρω μας βλέπουμε να ροδίζη η χαραυγή της μεγάλης ημέρας. Η χρυσή ημέρα του λυτρωμού έφθασε. Η ανατολή άρχισεν». Όπως κι έγινε. Ο δρόμος τότε χαράχτηκε.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν για εκείνον το ξεκίνημα. «Τιμή και δόξα ανήκει στην εργατιά εκείνη του Βορρά που εσάλπισε πρώτη το τρανό σάλπισμα της αναστάσεως». Επαναστατικό το δικό του σάλπισμα.
Είχε κάνει πολλές παρεμβάσεις στο συνέδριο. Είχε ταχθεί, όπως μαρτυρούν τα πρακτικά του συνεδρίου, εναντίον ομάδων που ήθελαν να λειτουργούν αυτόνομα μέσα στο νέο Κόμμα. Επίσης, είχε προτείνει να προβλεφθεί η δυνατότητα να ανακαλούνται οι βουλευτές του, αν αυτοί γίνονταν «ανάξιοι» του τίτλου τους.
Οι θέσεις αυτές, ως γνωστόν, επικράτησαν και βρήκαν το αντίκρισμά τους στις αποφάσεις εκείνου του ιδρυτικού συνεδρίου, που καθόρισαν, μέσα από σκληρή ιδεολογική διαπάλη μερικές φορές, τον ασυμβίβαστο με το καπιταλιστικό σύστημα κι επαναστατικό χαρακτήρα του ΚΚΕ. Στο Ιδρυτικό Ψήφισμα σημειωνόταν ότι το νέο Κόμμα αποσκοπεί στην «πολιτική και οικονομική οργάνωση του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως διά την κατάκτησιν της πολιτικής εξουσίας και την δημοσιοποίησιν των μέσων της παραγωγής και ανταλλαγής, δηλ. την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν». Επίσης, ότι υποστηρίζει τη «διεθνή συνεννόηση και δράση των εργατών».
Σημαντικό θεωρείται εξάλλου ένα άρθρο του Μιχάλη Οικονόμου το 1920 με την υπογραφή: «Μιχ. Οικον.». Είχε δημοσιευτεί στο κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο του ΣΕΚΕ «Εργατικός Αγών», στο φύλλο της εφημερίδας αυτής με ημερομηνία 26 Γενάρη 1920. Ήταν καταπέλτης για τις θεωρίες περί ταξικής συνεργασίας.
Να τα λόγια του:
«Ένας μοιραίος ιστορικός νόμος αρχίζει να επιβάλλεται. Η Πάλη των Τάξεων. Τι σημαίνουν αι λέξεις αυταί; Δεν σημαίνουν τίποτε άλλο παρά δυο εντελώς ξεχωριστά στρατόπεδα παλαίοντα εναντίον αλλήλων μ’ όλα τα μέσα, οικονομικά και πολιτικά. Δεν μπορή να νοηθή οικονομικός και επαγγελματικός αγών διεξαγόμενος εκ μέρους της Εργατικής τάξεως εναντίον της Κεφαλαιοκρατίας, την στιγμήν που η Εργατική τάξις συμμαχεί ή υποτάσσεται πολιτικώς εις την Κεφαλαιοκρατίαν αυτήν, η οποία εις τον εναντίον των εργατών πόλεμόν της κατέχει ως φρούριον ισχυρόν αυτήν την πολιτικήν εξουσίαν. Δεν μπορεί να νοηθή πάλη της εργατικής εναντίον της κεφαλαιοκρατικής τάξεως εις το οικονομικόν μέρος, ενώ επί του πολιτικού πεδίου εξακολουθεί η υποταγή και η δουλεία των εργατών εις το κεφάλαιον και εις όλα τα πολιτικά του κόμματα».
Ως τηλεγραφητής υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ο Οικονόμου. Κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία συνελήφθη στη Σμύρνη μαζί με τον μετέπειτα ηγέτη του ΚΚΕ Παντελή Πουλιόπουλο. Φυλακίστηκε με την κατηγορία ότι επιδιδόταν σε σοσιαλιστική προπαγάνδα.
Ο Γιάννης Μοναστηριώτης, που είχε αποτελέσει μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, διηγήθηκε το 1978 για τον Μ. Οικονόμου: «Θυμάμαι την Πρωτοχρονιά του 1919, που είχαμε πάει με τον Πουλιόπουλο και τους άλλους σε μια συγκέντρωση στον Άγιο Γιάννη Ρέντη. Ήταν μέλη του ΣΕΚΕ με κονκάρδες και περιβραχιόνια και μίλησε ο Μιχάλης Οικονόμου. Γνωριστήκαμε, όπως και με τον αδελφό του Έκτορα. Ο Μιχάλης, τότε φοιτητής της Φιλοσοφικής, μας είπε να περάσουμε μια μέρα από τα γραφεία στην οδό Ευριπίδου για να γνωρίσουμε στελέχη του Κόμματος (…) Σε λίγες μέρες κάλεσαν την κλάση μας. Επειδή είχαμε σε λίγο εξετάσεις μάς έδωσαν δύο μήνες αναβολή και τελικά καταταχτήκαμε γύρω στον Ιούλιο (…) Γύρω στον Φεβρουάριο του 1920 τελειώσαμε την εκπαίδευσή μας και όλος ο λόχος τηλεγραφητών στάλθηκε στο Μπουρνόβα της Σμύρνης. Εκεί μείναμε αρκετούς μήνες για νέα εκπαίδευση. Συνδεθήκαμε με μερικούς άλλους γνωστούς και άγνωστους και κάναμε μια δική μας ομάδα, καμιά δεκαριά. Βρήκαμε τηλεγραφητή τον Μιχάλη Οικονόμου, που είχε επαφές με το Κόμμα και μας έλεγε τη γραμμή (…) Όσο καιρό μείναμε στη Σμύρνη και μέχρι να μας συλλάβουν, δεν κάναμε τίποτα περισσότερο από το να μαζευόμαστε μεταξύ μας, να κουβεντιάζουμε ότι αυτός ο πόλεμος είναι άδικος και πρέπει να αγωνιστούμε εναντίον του».
Είχαν βγάλει μια μικρή εφημερίδα με τον τίτλο «Ερυθρός Φρουρός και τάσσονταν, φυσικά, όπως το ΣΕΚΕ, εναντίον του τυχοδιωκτικού πολέμου που κατέληξε στη γνωστή καταστροφή.
«Το καλοκαίρι του 1921 μας πιάνουν…», θυμόταν ο Μοναστηριώτης. «Μας βάζουν στη φυλακή. Οικονόμου, Πουλιόπουλος, Μοναστηριώτης, Μπονάνος, Νίκολης (…) Μετά από 3-4 μήνες μάς άφησαν ελεύθερους (…) Νομίζω πως στη Σμύρνη είχαν ξαναπιάσει τον Πουλιόπουλο, τον Οικονόμου, αλλά τους άφησαν ελεύθερους όταν άρχισε η υποχώρηση».
Ο Μιχάλης Οικονόμου δεν έμεινε αλώβητος από τις έντονες αναταράξεις που εκδηλώθηκαν στο ΣΕΚΕ σε συνθήκες διώξεων, όταν ένα βασικό ερώτημα ήταν αν το νέο Κόμμα έπρεπε «να βάλει νερό στο κρασί του» ώστε να μην τεθεί εκτός νόμου ή να προχωρήσει δυναμικά στην υπεράσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης. Σε κάποια φάση, το 1923, αποχώρησε. Στη συνέχεια συμμετείχε στο εγχείρημα του Κερκυραίου βασικού εκφραστή της δεξιάς τάσης αγωνιστή Αριστοτέλη Σίδερι για τη δημιουργία της Εργατικής Σοσιαλιστικής Ένωσης, η οποία εξέδωσε την εφημερίδα «Φωνή του Λαού» και αργότερα τη «Νέα Εποχή», απηχώντας σοσιαλδημοκρατικές, κυρίως, θέσεις, αν και δεν απαρνήθηκε τις θέσεις του υπέρ της πάλης των τάξεων.
Διατήρησε σε όλη του τη ζωή την εκτίμησή του προς το ΚΚΕ και, καθώς αφοσιώθηκε στο επιστημονικό του έργο, ορισμένα στοιχεία πιστοποιούν ότι συνέχισε κατά περιόδους να συνεργάζεται μαζί του. «Ήταν σεβάσμια προσωπικότητα, πρώτος καθοδηγητής της Νεολαίας του ΣΕΚΕ και παρά τις κατοπινές σοσιαλδημοκρατικές του απόψεις δεν στράφηκε εναντίον του ΚΚΕ», αναφέρει γι’ αυτές εδώ τις γραμμές ο δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής με θεματολογία την άνδρωση του ελληνικού σοσιαλιστικού – κομμουνιστικού κινήματος, Μιχάλης Δημητρίου, που τον είχε συναντήσει τα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Από νωρίς ο Οικονόμου υποστήριξε δραστήρια τη διάδοση και την επιβολή της δημοτικής γλώσσας και υπήρξε μαχητικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου.
Το πρώτο έργο του, το 1933, κρίθηκε επιστημονικά πρωτοποριακό. Είχε τον τίτλο «Γραμματική της Νεοελληνικής γλώσσας (της δημοτικής)».
Σαν ήρθε η Κατοχή δεν έμεινε μόνο στα βιβλία του. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Στην πραγματική. Στην Αθήνα, στο πλευρό του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Έτσι αργότερα τον έθεσαν σε διαθεσιμότητα κι έπαψε να διδάσκει στη δημόσια Εκπαίδευση. Τον εξόρισαν κιόλας, κάπου. Νωρίτερα, είχε καταφέρει να διοριστεί φιλόλογος καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση. Πρόλαβε να διδάξει σε τέσσερις νομούς. Στην Κορινθία, την Αιτωλοακαρνανία, την Ημαθία και την Αττική.
Γλωσσολόγος ολκής πια, συνεργάστηκε με τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη και τον Θρασύβουλο Σταύρου στη συγγραφή του βιβλίου «Η γλώσσα μου», το οποίο εκδόθηκε το 1955. Δύο χρόνια μετά, το 1957, ήταν βασικός συνεργάτης του Νικόλαου Ανδριώτη στη σύνταξη του «Γλωσσικού, Σημασιολογικού και Ορθογραφικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας» τόσο στην καθαρεύουσα όσο και στη δημοτική, που εκδόθηκε από τη Μορφωτική Εταιρεία.
Και τι δεν περιλαμβάνει η πλούσια συγγραφική παραγωγή του, μαζί με εκπαιδευτικά βιβλία για παιδιά των σχολείων που έγραψε τα χρόνια 1931-1940. Την περίοδο 1946-1965, σύμφωνα με μελετητές του έργου του, ο ίδιος ήταν συγγραφέας των βιβλίων «Ανθολογία Ελλήνων ποιητών», «Λεξικόν ανωμάλων ρημάτων», «Κύρου Ανάβασις», «Κοραή, εκλεκτές σελίδες», «Διηγήματα μεγάλων Ελλήνων διηγηματογράφων» και «Πλουτάρχου Θεμιστοκλής και Περικλής».
Κορυφαίο θεωρείται το έργο που εξέδωσε στη δημοτική γλώσσα με τον τίτλο «Γραμματική της αρχαίας ελληνικής». Εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών το 1971, όταν αυτό έκανε δεκτές τις θέσεις του για την «ενότητα της εθνικής μας γλώσσας που, μιλημένη αδιάκοπα από χείλη Ελλήνων τρεις και τέσσερις χιλιάδες χρόνια, άλλαξε λίγο-λίγο για να καταλήξει στη σημερινή της μορφή».
Το 1979, στη στερνή του ίσως πνευματική παρακαταθήκη, συμμετείχε στον συλλογικό τόμο «Έλλη Αλεξίου, μικρό αφιέρωμα» για τη μεγάλη αυτή κομμουνίστρια παιδαγωγό. Το κείμενό του είχε τον τίτλο «Στην Έλλη Αλεξίου, ένα ολόθερμο ευχαριστώ».
Ας σημειωθεί ακόμη, αν και αφορά έτερο θέμα άσχετο με την κοσμοθεωρία του για την αναγκαιότητα μαζικών αγώνων της εργατικής τάξης, ότι ο Αλέκος Γιωτόπουλος που καταδικάστηκε το 2003 ως αρχηγός της οργάνωσης «17 Νοέμβρη» είχε επιλέξει το ψευδώνυμο Μιχάλης Οικονόμου, έχοντας υπόψη του, όπως πιστεύεται, τον Γραμματέα του ιδρυτικού συνεδρίου του ΣΕΚΕ ως πρόσωπο που είχε επηρεάσει ιδεολογικά τον πατέρα του.
Σε ηλικία 88 ετών, το 1984, ο Μιχάλης Οικονόμου πέθανε στην Αθήνα. Ως το τέλος της ζωής του διατηρούσε την πνευματική του διαύγεια και παρακολουθούσε τα εκπαιδευτικά και γλωσσικά ζητήματα.
Η Άντα Κατσίκη – Γκίβαλου δημοσίευσε νεκρολογία για τον Μ. Οικονόμου το 1985 στο «Λεξικογραφικόν Δελτίον» της Ακαδημίας Αθηνών.
Σε προγενέστερη νεκρολογία στο περιοδικό «Φιλόλογος», το 1984, ο Χ. Τσολάκης είχε σημειώσει ότι ο Μ. Οικονόμου είχε υποστεί διώξεις και είχε εξοριστεί για τις ιδέες του και τη δράση του και ενσάρκωνε με το έργο του τη «Γραμματική στην υπηρεσία των ανθρώπων και της ζωής».
Όπως επισήμανε, «δεν έκλεισε ο Μ. Οικονόμου τη σοφία του μέσα στον γυάλινο πύργο της θεωρίας, παρά την πέρασε με αγώνα και αγωνία στη ζωή».
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΟΡΦΙΑΤΗΣ
