Σαν σήμερα πριν από 79 χρόνια, τις 27 Απριλίου 1941, οι Ναζί έμπαιναν στην Αθήνα. Ενώ τα ναζιστικά στρατεύματα την καταλάμβαναν και βάδιζαν προς την Ακρόπολη, στην πλατεία Ομόνοιας ένας ατρόμητος Κερκυραίος, γιος παπά και δάσκαλου που τα οστά του έχουν ενταφιαστεί στο ιερό της περίλαμπρης εκκλησίας των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου στο προάστιο Ανεμόμυλος της πόλης μας, πρώτος κήρυξε την Αντίσταση στην Αθήνα!
Σπύρος Καλοδίκης, το αθάνατο όνομά του.
Αψηφώντας τα τανκς, οργάνωσε την πρώτη αντιχιτλερική – αντικατοχική συγκέντρωση, στην πλατεία Ομόνοιας. Σάλπισε την Αντίσταση με συνθήματα «Αντίσταση στους επιδρομείς» και «Όπλα στο λαό».
Ο ίδιος πάλι πρωταγωνίστησε στην οργάνωση των παλλαϊκών συλλαλητηρίων που ακολούθησαν στην κατεχόμενη Αθήνα, εναντίον της πολιτικής επιστράτευσης των εργατών και εναντίον της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών στη Μακεδονία.
Έχει καταγραφεί ως ο πιο φλογερός, ο πιο δραστήριος και ο πιο αποτελεσματικός οργανωτής των αγώνων της εργατικής τάξης της πρωτεύουσας την περίοδο της Κατοχής. Ήταν ο σημαντικότερος ίσως Κερκυραίος κομμουνιστής του εικοστού αιώνα. Άξιο τέκνο του λαού μας, ηγετική και επιβλητική φυσιογνωμία, πιστός, χαρισματικός και αφοσιωμένος στα ιδανικά του σοσιαλισμού – κομμουνισμού, όπως έχει χαρακτηριστεί, ήταν ηγετικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.
«Εξαίρετος σύντροφος, καλό πολιτικό κριτήριο, γερό οργανωτικό πνεύμα, καλός συνδικαλιστής, ακούραστος», έγραψε γι’ αυτόν ο Νίκος Πλουμπίδης από τη φυλακή του το 1954, λίγες εβδομάδες πριν από την εκτέλεσή του, αναφερόμενος στους πρωταγωνιστές του αντιφασιστικού συλλαλητηρίου που έγινε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1943 και ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση.
Ο Κερκυραίος αγωνιστής δολοφονήθηκε πισώπλατα από συνεργάτη της Ασφάλειας σε δρόμο της Λάρισας το 1947.
«Έδωσε όλες τις δυνάμεις του στον αγώνα για τα συμφέροντα, τα δίκαια, τα όνειρα της εργατικής τάξης και του λαού και πρόσφερε και τη ζωή του στην πάλη για τη σοσιαλιστική – κομμουνιστική κοινωνία», έχει γράψει γι’ αυτόν η εφημερίδα «Ριζοσπάστης».
Ήταν «διαμάντι του Κόμματος», όπως χωρίς δισταγμό τον είχε χαρακτηρίσει στον «Ριζοσπάστη» ο Θανάσης Ζαφειρόπουλος, αρχισυντάκτης της εφημερίδας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας το 1944 στα βουνά και μετά πάλι το 1974. Τον είχε γνωρίσει στη Θεσσαλία.
Ο Σπύρος Καλοδίκης γεννήθηκε το 1909 στον οικισμό Μαγαζιά στο νησί Παξοί και μεγάλωσε στην πόλη της Κέρκυρας. Ήταν λιμενεργάτης. Επίσης, για μικρό χρονικό διάστημα είχε λειτουργήσει μικρό μπακάλικο στην περιοχή Σπηλιά στην πόλη μας. Αδέλφια του ήταν, μεταξύ άλλων, ο αγωνιστής φιλόλογος Περικλής Καλοδίκης και ο αξιωματικός του ΕΛΑΣ Κίμωνας Καλοδίκης.
Πριν συμπληρώσει τα είκοσι χρόνια του, ο Σπύρος Καλοδίκης έγινε μέλος του ΚΚΕ στην πόλη μας. Δούλεψε στην Κέρκυρα και στην Αττική. Η μεταξική δικτατορία τον συνέλαβε τις 16 Απριλίου 1938 και τον έκλεισε στις φυλακές της Ακροναυπλίας. Το 1939 τον μετέφεραν ως φυματικό σε σανατόριο στην Πέτρα Ολύμπου και στη συνέχεια στον Άη Στράτη. Τον Ιούλιο του 1940 δραπέτευσε, πήγε στην Αθήνα και πρωταγωνίστησε στην ίδρυση Ανεξάρτητης Κομμουνιστικής Οργάνωσης Αθήνας, καθώς ορθά διέβλεψε ενδεχόμενη διάβρωση ορισμένων οργάνων του ΚΚΕ από την Ασφάλεια της δικτατορίας Μεταξά. Εντάχθηκε μετά στην ανασυγκροτημένη Κομματική Οργάνωση Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ και εκλέχτηκε οργανωτικός Γραμματέας της. Το 1942 εκλέχτηκε από την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του.
Ήταν Γραμματέας του Εργατικού ΕΑΜ της Αθήνας τα κατοχικά χρόνια και συμμετείχε με όλες τις δυνάμεις του στον αγώνα των αντιστασιακών οργανώσεων και του ΚΚΕ τον Δεκέμβριο του 1944.
Στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση στην αδούλωτη Αθήνα», ο Γραμματέας Αθήνας του ΚΚΕ την περίοδο της Κατοχής Βασίλης Μπαρτζώτας σημείωσε για τον δικό μας Καλοδίκη:
«Οι αγώνες της εργατικής τάξης και του αθηναϊκού λαού για την επιβίωση είναι συνδεμένοι με τη δουλιά και τις θυσίες χιλιάδων κομμουνιστών και ΕΑΜιτών της Αθήνας. Στους μεγάλους αυτούς αγώνες ένας από τους κύριους καθοδηγητές τους ήταν ο Σπύρος Καλοδίκης. Στάθηκε ο πιο δραστήριος οργανωτής των μαζικών αγώνων του αθηναϊκού προλεταριάτου. Μελετούσε βαθιά όλα τα ζητήματα των εργαζομένων και τα πιο παραμικρά. Ήξερε να διοχετεύει την κομματική γραμμή με την απλή γλώσσα, που την καταλάβαιναν οι εργάτες, έβρισκε πάντα μορφές οργάνωσης και πάλης που ανταποκρίνονταν στις συγκεκριμένες συνθήκες. Ένα από τα προτερήματα, το κύριο, του Σπύρου Καλοδίκη, ήταν η ικανότητά του να συγκεντρώνει γύρω του το εργατικό κομματικό ακτίφ, να το κατατοπίζει σωστά και να το ενθουσιάζει στην καθημερινή, αδιάκοπη δουλιά.
Δεν υπάρχει απεργία, μαζική διαδήλωση και πανεθνικό συλλαλητήριο στα χρόνια αυτά της κατοχής στην Αθήνα, που να μην είναι συνδεμένα με το όνομα του Σπύρου Καλοδίκη (…) Ο σ. Σπύρος Καλοδίκης ήταν απλός, σεμνός κουκουές, οργανωτής με ταλέντο, άφοβος αγωνιστής, καθοδηγητής και ηγέτης. Μιλούσε απλά, αγαπούσε και έδινε μεγάλη στοργή στους συντρόφους του. Έδωσε τη ζωή του στον αγώνα του λαού, όπως ξέρουν να πεθαίνουν οι ήρωες».
Ειδικότερα για τη συγκέντρωση που εκείνος οργάνωσε στην Ομόνοια, ανέφερε: «Την ίδια ώρα που οι Γερμανοί κατακτητές έμπαιναν στην Αθήνα, μια μικρή οργάνωση της ΚΟΑ (η Ανεξάρτητη Κομματική Οργάνωση Αθήνας) με επικεφαλής τον σ. Σπύρο Καλοδίκη (…) οργάνωσε πεταχτή συγκέντρωση στην πλατεία της Ομόνοιας. Ο ομιλητής σ. Καλοδίκης, ο ήρωας αυτός του ΚΚΕ, κάλεσε το λαό της Αθήνας να αρχίσει την αντίστασή του ενάντια στους φασίστες κατακτητές. Στην πλατεία της Ομόνοιας αντήχησαν τα συνθήματα: “Αντίσταση στους επιδρομείς”, “Όπλα στο λαό”, “Κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας”! Αυτή η εκδήλωση στην Ομόνοια, σε εκείνες τις εξαιρετικά δύσκολες στιγμές που περνούσε ο λαός της Ελλάδας, ήταν μια απίστευτα ηρωική πράξη που άφησε άναυδο το λαό μας».
Ο «Ριζοσπάστης» έγραψε για τον σπουδαίο ρόλο του Καλοδίκη και την κατάσταση στην οποία βρισκόταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας το 1941, χτυπημένο βαριά από τα κατασταλτικά μέτρα της δικτατορίας Μεταξά: «Με κορμό τα εξόριστα στελέχη του που απέδρασαν από τους τόπους κράτησης και με λίγες δυνάμεις στην παρανομία, σκόρπιες και ασύνδετες μεταξύ τους, όπως η “Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση Αθήνας”, με επικεφαλής τον Σπύρο Καλοδίκη, το ΚΚΕ προσπάθησε να ανασυγκροτηθεί, να οργανώσει το λαό και να διαμορφώσει την πολιτική του γραμμή στις νέες συνθήκες». Η Οργάνωση που είχε ιδρύσει ο Καλοδίκης ήταν η σημαντικότερη οργάνωση του ΚΚΕ εκτός φυλακών εκείνο το χρονικό διάστημα. Αποτελούσε ουσιαστικά, με Γραμματέα τον ίδιο, την Οργάνωση του ΚΚΕ στην Αθήνα.
Τον Δεκέμβριο του 1944 ο Κερκυραίος αγωνιστής ήταν επικεφαλής ομάδας της Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ που είχε επιφορτιστεί με το έργο τοποθέτησης εκρηκτικού μηχανισμού στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» στην Αθήνα.
«Δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αθήνας πλαισιωμένες από στελέχη της ΚΟΑ, με επικεφαλής τον σ. Σπύρο Καλοδίκη, έκαναν μια άλλη τολμηρή και ηρωική επιχείρηση», έγραψε επ’ αυτού ο Μπαρτζώτας. «Έχοντας στα χέρια τους το γενικό σχεδιάγραμμα των υπονόμων της Αθήνας, έπειτα από πορεία δώδεκα ωρών μέσα στα βρώμικα νερά των οχετών, με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους, κατόρθωσαν να κουβαλήσουν κάτω από την πλατεία Συντάγματος, ακριβώς στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρετανίας”, όπου ήταν η έδρα της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, του “Κράτους Παπανδρέου”, περίπου έναν τόνο εκρηκτικής ύλης τροτύλης και με ηλεκτρικό σύρμα συνέδεσαν την τροτύλη με ειδικό ηλεκτρικό μηχάνημα ανατίναξης, που βρισκόταν στη δική μας περιοχή. Ο σ. Καλοδίκης ανέφερε σε μένα, τη μέρα των Χριστουγέννων (25 Δεκέμβρη 1944), για την επιχείρηση αυτή, με τη δήλωση ότι είναι έτοιμοι να τινάξουν στον αέρα το άντρο της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Άγγλων. Εγώ ανέφερα στο ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που θα ‘δινε και την τελική έγκριση. Το ΠΓ της ΚΕ, έχοντας υπόψη τον ερχομό του Τσόρτσιλ και τις διαπραγματεύσεις μαζί του, μας είπε να περιμένουμε μερικές μέρες».
Σύμφωνα με μαρτυρία του αγωνιστή της εποχής Ν. Κυριακίδη, μετά από σχετική απόφαση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του Κόμματος ήταν ο ίδιος ο Σπύρος Καλοδίκης που έδωσε την εντολή παύσης της επιχείρησης, με τα λόγια «Σταματήστε – Σβήστε τη γεννήτρια αμέσως. Σταματήστε! Η ανατίναξη δε θα γίνει. Ήρθε ο Τσόρτσιλ στη “Μεγάλη Βρετανία”. Σταματήστε!».
Τα τέλη του 1945 ο άφοβος Κερκυραίος αγωνιστής βρέθηκε στον Βόλο και τη Λάρισα, επικεφαλής του ΚΚΕ, καθώς το Κόμμα του επιχειρούσε να ενδυναμώσει τις θεσσαλικές οργανώσεις του με στελέχη πρώτης γραμμής, λόγω της έντονα επιθετικής δραστηριότητας μοναρχοφασιστικών μηχανισμών και παρακρατικών ομάδων της περιοχής. Ο δημοσιογράφος Θ. Ζαφειρόπουλος είχε περιγράψει με τα εξής λόγια τις εντυπώσεις του από την πρώτη συνάντησή τους στη Θεσσαλία. «Είχα μπροστά μου έναν χαρισματικό ηγέτη: Απλό, νηφάλιο, με φωτεινό μυαλό και καθαρή σκέψη. Που έπιανε την ουσία των προβλημάτων και τη μετέτρεπε σε κινητήρια δύναμη και αγωνιστική δράση. Ήταν ένας ανεπανάληπτος καθοδηγητής, που συνδύαζε τη μπολσεβίκικη επαναστατική έξαρση και την επτανησιακή φινέτσα και ευγένεια». Θυμόταν, επίσης, τι του είχε πει για τον Καλοδίκη παλαιός αγωνιστής του Βόλου: «Παίρνει ένα μαραθωνοδρόμο που μόλις έχει τερματίσει κατάκοπος, του μιλάει για λίγα λεπτά της ώρας και είναι έτοιμος και ικανός να τρέξει άλλον ένα μαραθώνιο».
Μετά την ένταση του εμφυλίου πολέμου, ο χαρισματικός Κερκυραίος κομμουνιστής πέρασε στην παρανομία στη Λάρισα. Πυροβολήθηκε πισώπλατα και θανάσιμα από συνεργάτη της Ασφάλειας, εκεί, τις 24 Νοεμβρίου 1947. Αιμορραγώντας και θέλοντας να μαθευτεί η σύλληψή του για να μην τον εξαφανίσουν, όπως έγινε με άλλους συντρόφους του, φώναξε δυνατά: «Πατριώτες, είμαι ο Σπύρος Καλοδίκης, γραμματέας της Οργάνωσης του ΚΚΕ». Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες που είχε υπόψη του ο Μπαρτζώτας, πρόλαβε να φωνάξει: «Ζήτω το ΚΚΕ». Ετοιμοθάνατος, μπόρεσε να καταπιεί χαρτάκια με σημειώσεις του, για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών του. Στο νοσοκομείο, όπου μεταφέρθηκε, Ασφαλίτες πίεσαν τους γιατρούς να του ανοίξουν το στομάχι, με σκοπό να τους δώσουν τα χαρτιά που είχε καταπιεί. Την επομένη, άφησε την τελευταία του πνοή.
Στο περιοδικό «Νέος Κόσμος», αργότερα, ο Στάθης Καραγιώργης είχε γράψει για τον Κερκυραίο επαναστάτη: «Ο Σπύρος Καλοδίκης ήταν μια επιβλητική φυσιογνωμία του κινήματός μας. Ευθύς στο κορμί, ευθύς στην ψυχή, ευθύς στο χαρακτήρα… Τις δραματικές εκείνες μέρες, όταν η αποχαλινωμένη τρομοκρατία εκδηλωνόταν πια με δολοφονίες μέσα στους δρόμους, επαναλάβαινε συχνά μια φράση: “Ο κομμουνιστής, ο αγωνιστής ζει, δουλεύει, παλεύει σαν να είναι να ζήσει χίλια χρόνια και είναι έτοιμος να πεθάνει κάθε στιγμή”. Τα λόγια αυτά ήταν ο κανόνας, που εφάρμοσε ο ίδιος ο Σπύρος Καλοδίκης σ’ όλη του τη ζωή και που τελικά τον σφράγισε και τον επισημοποίησε με τον ηρωικό του θάνατο».
«Έδωσε και τη ζωή του για τα ιδανικά του δίκιου και της λευτεριάς», έγραψε το 2016 στον «Ριζοσπάστη» για τον θείο της Σπύρο Καλοδίκη και την άσβεστη μνήμη του η Άσπα Μανδηλαρά, σύζυγος του δολοφονημένου από τη Χούντα των συνταγματαρχών το 1967 αγωνιστή της ειρήνης Νικηφόρου Μανδηλαρά και κόρη του Περικλή Καλοδίκη.
Στην Αθήνα, στην έδρα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας στον Περισσό, το όνομα του αγωνιστή-ήρωα Σπύρου Καλοδίκη περιλαμβάνεται σε τιμητική επιγραφή, δίπλα σε μνημείο για τον Νίκο Μπελογιάννη, με τα ονόματα των μελών της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που έπεσαν στις επάλξεις των λαϊκών αγώνων.
Επίσης, στα γραφεία του ΚΚΕ στην πόλη της Κέρκυρας το όνομά του περιλαμβάνεται σε αντίστοιχη επιγραφή με τα ονόματα Κερκυραίων που έπεσαν μαχόμενοι για τα ιδανικά του σοσιαλισμού – κομμουνισμού.
* Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1998 και αναπροσαρμοσμένο δημοσιεύτηκε πάλι τον Απρίλιο του 2020.
ΑΛΕΚΟΣ ΚΑΣΤΡΙΝΟΣ
