Με σχεδόν αποσιώπηση των βασικών στοιχείων και τελείως περιθωριακή εικαστική χρήση του εκτενέστερου και σημαντικότερου καταγεγραμμένου στην εποχή του χρονικού, για την πρώιμη ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας, αλλά και με έντονους ιδεολογικού χαρακτήρα υπαινιγμούς εις βάρος των Ριζοσπαστών για την κατοπινή κατάργησή της, καθώς και με ανιστόρητους ισχυρισμούς περί δήθεν ομόθυμης αξίωσης της κερκυραϊκής κοινωνίας  μετά τη μεταπολίτευση του 1974 για την ίδρυση του δημόσιου Ιονίου Πανεπιστημίου, ολοκληρώνεται αυτόν το μήνα ο ευρύς κύκλος πολλών -και κάποιων θαυμάσιων- εκδηλώσεων που ξεκίνησε στην Κέρκυρα το 2024, για τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την ίδρυση του πρώτου ελληνικού εκπαιδευτικού ιδρύματος πανεπιστημιακής μορφής στον τόπο μας. Εκείνου, δηλαδή, που δημιουργήθηκε το 1824 με πρωτοβουλία και δαπάνες -ως γνωστόν- του Βρετανού λόρδου Γκίλφορντ (1766-1827). Όπως ήταν φυσικό, αυτός ήταν, ας το πούμε έτσι, τιμώμενο πρόσωπο.

Η εισφορά εξάλλου από τον μακαρίτη λόρδο Ρότσιλντ στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, το 2022, μεγεθυμένου αντιγράφου προσωπογραφίας  του Γκίλφορντ, που είχε χαράξει ο Πιέτρο Μανθιόν το 1830, αποτέλεσε το έναυσμα κατάθεσης και προβολής πληθώρας στοιχείων για τη συμβολή και την προσωπικότητα του Βρετανού ευγενή, πολιτικού, αποικιακού διοικητή και λάτρη της αρχαίας Ελλάδας, που οραματίστηκε την Ιόνια Ακαδημία, αφού προηγουμένως απευθύνθηκε στην Αθήνα για ένα παρόμοιο εκπαιδευτήριο εκεί. Εύλογα η Κέρκυρα πάντα θα μνημονεύει και θα τιμά τη μνήμη του για ό,τι καλό εισέφερε. 

Αυτό είχε κάνει εξάλλου, αποτιμώντας τη δράση του, ένας μαθητής της Ιόνιας Ακαδημίας, ο οποίος στη συνέχεια έγινε μαχητικός Ριζοσπάστης βουλευτής της Ιονίου Βουλής και κατόπιν βουλευτής του Ελληνικού Κοινοβουλίου: ο Γεώργιος Ιακωβάτος Τυπάλδος. Είναι ο μόνος μαθητής του Ιδρύματος που έγραψε κιόλας για εκείνο και τον Γκίλφορντ ένα συνταρακτικό έργο, αυτό που έγινε γνωστό ως «Η ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας», καλύπτοντας την αρχική περίοδο 1824-1837. Ας σημειώσουμε εδώ εξαρχής κι ετούτο: ο ιδεολογικά ταγμένος από νωρίς με την έννοια της Ρωμιοσύνης για τον Ελληνισμό και κάθε άλλο παρά όπως ο λόρδος Γκίλφορντ αρχαιολάτρης, Γεώργιος Ιακωβάτος Τυπάλδος (εφεξής Τυπάλδος), το 1865 στην ελληνική Βουλή, σε αντίθεση με άλλους Επτανήσιους βουλευτές κάθε πολιτικής πτέρυγας, είχε καταψηφίσει την κατάργηση της Ιόνιας Ακαδημίας. Επίσης, είναι πρόσωπο που πρωτοστάτησε από την πλευρά των Επτανήσιων Ριζοσπαστών στα ύστερα χρόνια της εξωνημένης διεθνώς βρετανικής «Προστασίας», σε φωτισμένες πρωτοβουλίες για την Εκπαίδευση στα νησιά μας, όπως βέβαια και για τον τερματισμό της «Προστασίας».

Ο Τυπάλδος (προσωπογραφία του εικονίζεται πάνω δεξιά) είχε γράψει συγκεκριμένα για τον θάνατο του μιλόρδου -όπως τον έλεγε- Γκίλφορντ (προσωπογραφία του εικονίζεται πάνω αριστερά), χρησιμοποιώντας τη συνήθως κοφτερή σαν λεπίδι και ρέουσα σαν καθάριο νερό ζηλευτή λαϊκή γλώσσα που προτιμούσε, όταν τα μαντάτα για τη θανή του και τη διαθήκη του έφτασαν στην Κέρκυρα, το 1827: 

«Ο Θεός έδεσε τα χέρια του μιλόρδου δια να μην αφανίσει το ρωμαίικο γένος, αλλά του έδωσε δύναμη να ευεργετήσει τα πρόσωπα όσο ήθελε. Κρίμα όμως που κατά τη γενναιότητά του δεν ήτανε ορθοί κ' οι σκοποί του ή δεν ακολουθήσανε τ' αποτελέσματα. Τις η ωφέλεια να μοσκεύουνε τώρα τρεις χρόνους στα ελληνικά μαθητάδες, και μαθητάδες ηλικιωμένοι! Οι άλλες καθέδρες δεν είχανε τόση εμψύχωση από λόγου του, καθώς τα συντακτικά κ' οι ιστορίες, μήτ' έδειξε η ναυτική πώς να πλέουν οι νησιώτες τα πέλαγα, το στοιχείο τους. Από τους νέους που έστειλε να διαβάσουν, κανένας δεν επέτυχε, επειδή δεν έκανε με γνώση την εκλογή και αν ήθελε ζήσει, βέβαια ήθελε πάρει πολλή πίκρ' από το φυσικό και από το μαθηματικό. Με τες διαταγές πάλε που έκαμε σ' ώρα του θανάτου, δεν εχάρισε τίποτα της Ακαδημίας, μήτ' ένα βιβλίο (σ.σ. αμέτρητοι τόμοι εισφερθέντων βιβλίων του λόρδου επιστράφηκαν από την Κέρκυρα στο Λονδίνο, όπου πουλήθηκαν). Ο κληρονόμος του έκοψε τους μισθούς των νέων και των δασκάλων κ' εγύμνωσε τη βιβλιοθήκη τραβώντας οπίσω τα βιβλία του μιλόρδου, μέσα στα οποία επήραν εξ απροσεξίας και πολλά χειρόγραφα ιδιοκτησία της βιβλιοθήκης (...) Όπως κι αν είναι, ο μιλόρδος έχει μεγάλη αξιομισθία, επειδή αυτός επρωτάναψε το φως των επιστήμων κ' επειδή χωρίς αυτόν δεν ήθελε γένει τίποτα, παρά ήθελε μείνουνε τα νησιά με μικρά σχολάκια, σαν απουκάτω στους Ρούσους (σ.σ. την περίοδο της ρωσο-οθωμανικής κατοχής), ή με ψευδοπανεπιστήμιο, σαν απουκάτου στους Φραντζέζους (σ.σ. εννοεί την αξιοσημείωτη Ιονική Ακαδημία την περίοδο της δεύτερης γαλλικής κατοχής)· όθεν ας τον ευχαριστήσ' ο Ρωμαίος (σ.σ. Ρωμιός), κ' ας τον βάλει να καθήσει στα ποδάρια των Ζωσιμάδων (σ.σ. δημιουργών της Ζωσιμαίας Σχολής στα Γιάννενα). Με το θάνατο του μιλόρδου εκόπηκι' ο μισός δρόμος της Ακαδημίας (...) Ήτανε στο χέρι της κυβέρνησης να τη ματαζωογονήσει, αλλ' επροτίμησε όλο το εναντίο, όχι όμως με τη βία αλλά μ' εκείνην τη νέκρα που ενεργάει χειρότερ' από τη βία και που τους εχθρούς της Ακαδημίας έκανε να γελούνε και τους φίλους της ν' απελπίζονται».

Έγραψε, επίσης, για το άγγελμα του θανάτου του και τις τιμές που απέδωσε η Ακαδημία: 

«Αν είχαν τη χάρη τα μάρμαρα να θυμάνε τον ευεργέτη και περισσότερ' από το νου μίας γενεάς ανθρώπων, δεν εμπορούσανε μολοντούτο να πολυσταίνουνε ζωή. Τες 20 του Οκτωβρίου (σ.σ. 1827) εφέραν του έφορου τ' απόφωνα του μιλόρδου· όλους της Ακαδημίας τους επλάκωσ' η πίκρα και τους επήραν τα δάκρυα. Με το θάνατό του ένα νέο και μεγάλο κατάστημα έμεν' απροστάτευτο, νέοι στην άλλη Ευρώπη χώρις μισθό και νέοι στους Κορφούς παρομοίως· η αγάπη των επιστήμων και το μερικό συμφέρο εμεγαλώνανε τον πόνο του θανάτου του. Αυτός αρρώστησε στην πατρίδα του και λίγες ημέρες ήταν η αρρώστια του· τες δύο του Οκτωβρίου επαράδωκε με γαλήνη το πνεύμα του προφέροντας ακαδημία και παιδιά του. Δύο μέρες πριν πεθάνει έλεγε να κινήσει δια Κορφούς και πως εδώ βρίσκει την υγειά του (...) Τόση αγάπη μέλλοντας να τη θυμώνται δια πάντα στην Ακαδημία, ετιμήσαν επίσημα τες 26 του ίδιου μηνός το μνημόσυνό του μ' επικήδεια τελετή, καθώς εδιορίσθηκε από την κυβέρνηση (...) Ο ιεροκήρυκας (σ.σ. αδελφός του, θεολόγος Κωνσταντίνος Τυπάλδος) εθεώρησε το μιλόρδο ως φιλάνθρωπο και εξόχως ως αληθινό φιλέλληνα (...)».

Η απόδοση τιμής του Τυπάλδου προς τον Γκίλφορντ με κάποια από τα πιο πάνω και άλλα παρόμοια λόγια, δεν αποσιωπούσε, όπως δυστυχώς έγινε και γίνεται ακόμα στις συνεχιζόμενες σχετικές εκδηλώσεις, τίποτε σχεδόν από την προσωπικότητα, τις ενέργειες, τους σκοπούς και τα αισθήματα του Βρετανού ευεργέτη, ειδικά μάλιστα απέναντι στους Έλληνες της εποχής του και τον αγώνα τους για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό στα κατεχόμενα εδάφη και βέβαια σχετικά με την αντίθεση του λαού των Ιονίων Νήσων στη βαρβαρότητα των Βρετανών αρμοστών. Ιδιαιτέρως τη στάση και δράση του απέναντι στην Επανάσταση του 1821 θίγει η αναφορά «να μην αφανίσει το ρωμαίικο γένος». 

Ας παραθέσουμε όμως αναλυτικά -πιο πάνω εικονίζονται τρεις σχετικές με τον ρόλο του Γκίλφορντ σελίδες από το πρωτότυπο κείμενο του Κεφαλονίτη στην καταγωγή Τυπάλδου, παραχωρημένες από την κάτοχό του Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη του Ληξουριού γι' αυτές τις γραμμές- τα κυριότερα από τα πολύτιμα και καταφανώς ακριβοδίκαια αποσπάσματα του κειμένου του, με τα στοιχεία που έχει εισφέρει όσον αφορά τον ιδρυτή της Ιόνιας Ακαδημίας και Καγκελάριο της Παιδείας στα Επτάνησα από το 1819 επί αρμοστείας του λαομίσητου Τόμας Μέτλαντ, τον ρόλο που έπαιξε και τη συμβολή του στην Ακαδημία: 

* «Η εορτή (σ.σ. των Τριών Ιεραρχών, η άλλη ήταν των γενεθλίων του λόρδου) ετέλειωνε με γιόμα, καθώς αυτό δεν έλειπ' από την άλλην εορτή, στον καιρό της οποίας ο μιλόρδος έδινε των μαθητάδων και τραπέζι με πρόγευμα και με διάφορα δροσιστικά κ' ετέλειων' η μέρα με τις φωνές των νέων δια το μιλόρδο, "Ζήτω"».   

* «Κάτι λίγα βιβλία παλιά που είχε η κυβέρνηση έλαβε τη γενναιότητα να τα στείλει απάνου στην Ακαδημία, τα δε επίλοιπα τα έβαλ' ο μιλόρδος, που και χειρόγραφα πολλά έφερε και κάθε χρόνο στο γυρισμό του την επλούτιζε με καλά βιβλία κατά τες σημείωσες που έπαιρν' από τους δασκάλους, από καθένανε στην επιστήμη του».  

* «Τότες μοναχά (σ.σ. μεμφόταν τον Βρετανό επικυρίαρχο, την τοπική κυβέρνηση και άρχουσα τάξη) βλέπω τέλεια σωτηρία, όταν αερίσ' η ρωμαίικη σημαία και πέσει το κέρατο τ' αλόγου τους από την πύλη του κάστρου (...) Ξάφνου τες 24 (12) του Μαγιού 1824 γένεται στη Βουλή και τυπώνεται απόφαση, η οποία εσύσταινε πανεπιστήμιο, του οποίου το μεγαλείο και η λαμπρότητα εκατάσταινε απίστευτη την ύπαρξή του (...) Τα όσα ετρέξανε όμως, πληροφορούνε τον καθένα ότι η κυβέρνηση κατά πρώτο δεν έβαλε το χέρι της, αλλ' ότι μάλιστα ευρέθηκε βιασμένη και ότι ξένος άρπαξε τη δόξα της εισαγωγής των γραμμάτων εις τα νησιά. Ο ξένος ετούτος ήταν Φεδερίκος Κόντες του Γυίλφορδ, Λόρδος Νορθ Ιγγλέζος, πλουσιότατος και ηλικίας πενήντα οκτώ χρονών. Ο πατέρας του εστάθηκε στον καιρό του πρώτος υπουργός (σ.σ. πρωθυπουργός) της Αγγλίας και απουκάτου του ελευθερώθηκε η Αμερική. Ο μιλόρδος, είτε στανικώς του είτε με τη θέλησή του, απαράτησε τα πολιτικά και από καλοσύνη της καρδιάς του έριξε την προσοχή του εις το να αποκτήσει δόξα όχι από αίμα, όχι από ληστείες υπουργικές, αλλ' από γράμματα. Το πλούτι του τού έδινε τρόπο να είναι γενναιότατος και να μένει πλούσιος ακόμη· και το έθνος όπου ήθελε να διαδώσει τες επιστήμες τον αντάμοιβε με περισσότερη τιμή και δόξα απ' ότι άξιζε το έξοδο. Από τι καιρό όμως επήρε την απόφαση να εκτελέσει το σκοπό του, δεν είναι γνωστό. Νέος οπού ήτανε, εταξίδεψε εις την Ελλάδα και περνώντας από Κορφούς εσταμάτησε κάμποσον καιρό (...) Ο τόπος μας ήτανε σαν υποδουλωμένος, το γένος δεν υπήρχε ένα κορμί και ελεύθερο, ώστε καμίαν ωφέλεια δεν επαρρησίαζε του νέου· είναι αλήθεια πως ο μιλόρδος αγάπησε τους Έλληνες (σ.σ. αρχαίους Έλληνες) και περισσότερο από τους Ρωμαίους (σ.σ. Ρωμιούς)· αλλ' αυτό δεν εμπόριε να τον παρακινήσει να γένει ορθόδοξος (σ.σ. αναφέρεται στη βάπτισή του στο ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα). Ο μιλόρδος εμελέταε μεγάλα πράγματα δια τα νησιά· όχι πως αυτά δεν εμπορούσαν να κάμουν και μεγαλύτερα, αλλά πως δεν είχανε θέληση εκείνοι που ορίζανε. Ο πρώτος του σκοπός και η άκρα του επιθυμία ήτανε απ' αρχής να συστήσει πανεπιστήμιο στην Αθήνα, όπου οι Ρωμαίοι διαβάζοντες έμελε να καταστηθούν, κατά τη γνώμη του, άξιοι απόγονοι των παλαιών, ν' αποκτήσουν εθνισμό και, με την άδεια της Αγγλίας, με τον εθνισμό ανεξαρτησία κ' ελευθερία».

* «Ο μιλόρδος αγάπαε τους Έλληνες περισσότερ' από τους Ρωμαίους, μάλιστα εκεινών των παλαιών η αγάπη τον έκαμε ν' αγαπήσει εμάς τους νέους· δια τούτο οι σκοποί του δεν επροερχόντανε από αρχή να δώσει μέσα να ελευθερωθεί το γένος, δια τούτο δεν του άρεσε να το δει ελεύθερο· μόνε ήθελε να αισθάνεται τη λύπη να του χαϊδεύει το ζυγό, δια να παρηγοριέται μοναχός του με τες ευεργεσίες που του έκανε (...) Από το στόμα του εβγήκε ο λόγος ότι πάρα ογλήγορα επαναστατήσαν οι Ρωμαίοι (σ.σ. το 1821). Δι' αυτόν η επανάσταση ήτανε άνομη, επειδή εκτύπαε τη νόμιμη (σ.σ. οθωμανική) κυβέρνηση του τόπου. Οι μάρτυρες του Αγώνα ληστάδες καλά σκοτωμένοι· ο Μπότσαρης κι ο Καραΐσκος (σ.σ. Καραϊσκάκης) αρχιληστάδες άξιοι δια κρέμασμα, ανίσως δεν είχε χύσει το ακάθαρτο αίμα τους η θεία δίκη. Ο μιλόρδος εφαινότουνε φίλος του γένους, επειδή ήτανε φίλος του εαυτού του. Ήθελε να ευεργετάει δια καλό δικό του. Δια τούτο αρρώσταε και του επαίρναν αίμα κάθε που άκουε ότι εσυστήθηκε κανένα σχολείο ή ότι ενικήσαν οι Ρωμαίοι. Αυτός λίγο ήθελε να επαρομοιάζει τόσους άλλους Ευρωπαίους και συμπατριώτες τους που εφυλάγαν την εσπλαχνία τους μόνον και μόνο δια τους πεθαμένους και την καταφρόνεσή τους δια τους ζωντανούς, που δια κομμάτι παλαιά στήλη (σ.σ. ενν. αρχαιολογικό εύρημα) ήθελε πουλήσουν όλους τους Ρωμαίους ή που εδεόντανε να είμαστ' εμείς σκλάβοι, δια να κάνουν εκείνοι όμορφους στίχους να μας κλαίνε (...)».

* «(...) Ο Μιλόρδος τού εβουλήθηκε να συστήσει πανεπιστήμιο δια τους Ρωμαίους· τόπο εζούλευε την Αθήνα, αλλά εκεί ήτανε αδύνατο (...) Εδώ είχε να νικήσει τη βία και την πολιτικιά ζηλοτυπία των Ιγγλέζων, να υπερβεί όχι με λίγες τέχνες την ενοχλητικιά χαμέρπεια που οι αξιωματικοί εδείχνανε της κυβέρνησης και την αντίσταση των αρχόντων. Όλα τα ενίκησε χωρίς κόπο μ' εκείνα τα μέσα που είχε να βάλει στην Αυλή του (σ.σ. στο Λονδίνο) και τα οποία εις εμάς δεν είναι γνωστά (...) Από τες 20 του Μαρτιού του 1820 ήταν διορισμένο από τη Βουλή να κτισθεί το κτίριο δια το πανεπιστήμιο, αλλά εις το Θιάκι (σ.σ. Ιθάκη). Δεν είναι γνωστό ποίος έδωκε τέτοια γνώμη, μολοντούτο είναι όλη η πιθανότητα πως ήτανε του μιλόρδου· και δια να καταπείσουν καθένα σ' αυτό το κάωμα, εβγάλανε πως επαρακινηθήκανε από το καλό των νέων, επειδή εκεί ευρίσκαν ησυχία από πολιτικά και από θέατρα (...)».

* «Ο χρόνος επέρασε έτζι (σ.σ. με παλινωδίες) εκτός ότι έφερε την ουράνια είδηση πως ο Μαίτλανδ (σ.σ. πρώτος Βρετανός αρμοστής στα νησιά του Ιονίου) επλέρωσε τες κακουργίες του με τον κακό θάνατό του (...) τες 17 του Γεναριού 1824 (...) Πέντε μέρες υστερότερα, τες 29 του ίδιου μηνός, άνοιξε (σ.σ. στην Κέρκυρα) το πανεπιστήμιο από ζήλο του μιλόρδου και από πόθο του καθενός (...) Ενώ ο αρμοστής και η κυβέρνηση επουλούσαν την Πάργα του Αλή Πασά, ενώ επνίγανε τα δίκαια παράπονα της Αγίας Μαύρας (σ.σ. Λευκάδας) με τη μπαγιονέτα και με την κρεμάλα, ενώ με τη βία εμποδίζανε τους Ζακυθινούς να προστρέξουν εις το θρόνο (σ.σ. να διαμαρτυρηθούν στον Βρετανό βασιλιά) και εβάνανε το στρατιωτικό νόμο εις τους νησιώτες, τους πλέον ήμερους κάτοικους της γης (σ.σ. για να καταστείλουν την υποστήριξη στους επαναστατημένους Έλληνες), ο μιλόρδος εγύρευε κ' επροσκάλιε προφέσορες δια το πανεπιστήμιο. Είχε σχέδιο να μην εύρη παρά Ρωμαίους και να κράξει κανέναν Ιταλό το πολύ πολύ σε μεγάλη χρεία· Δεν ημπορεί ο Εφτανησιώτης να ιδεί πανεπιστήμιο ν' ανοίξει, χωρίς να ρωτήσει· και σε τι γλώσσα θα γένεται η παράδοση; (...) Αν εξεφύγαν οι επιστήμες τον έναν τύραννο, επέσανε στο ζυγό του άλλου· ηύρηκε πλέον κάμπο να ξαπλωθεί η λογιοτατίστικη γλώσσα (...)».

* «Με την απόφαση της Βουλής των 24 (12) Μαγιού 1824 ευρέθηκε το πανεπιστήμιο συστημένο σε 4 μέρες σα με μάγια (...) Οι προφέσορες εφθάσανε, άλλοι προσκαλεσμένοι, άλλοι αφού ετελειώσανε τη σπουδή τους από την Ευρώπη με τα έξοδα του μιλόρδου και άλλοι επροσμενόντανε (...) Αιτία ήτανε ο πόθος του μιλόρδου (...) Κατά πώς εμιλούσαν τα πράματα και τα παραδείγματα σε διαφορετικιάς λογής καταστήματα, η σύσταση του σχολείου δεν ήτανε ασφαλισμένη και, πολύ περισσότερο που εκρυφολέγαν οι άρχοντες κ' η διοίκηση ότι δεν είναι τόποι ετούτοι δια πανεπιστήμια και ότι, όσο ζει ο μιλόρδος, βαστά (...) Άλλο δεν απόμενε παρά μία άκαρπη ενθύμηση των παλαιών αρετών (σ.σ. ενν. την αρχαιολατρεία). Εάν έβγαινε κανένας από καιρό σε καιρό να νικάει τα εμπόδια και να κάνει κανένα πάτημα στο στάδιο των γραμμάτων, επέρναε κ' ετούτος σαν εκείνα τα φωτεινά μετέωρα, τα οποία σε ζοφερή και τρομερή νύχτα τρέχουνε στον αέρα χωρίς ν' αφήσουν οπίσω τους ίχνος της λάμψης τους (...) Σήμερα, ιδού που συστήνεται η Ιόνια Ακαδημία. Τι ευτυχέστατη μέρα!».

* «Ο μιλόρδος, που ευφράνθηκε υπέρμετρα με το νου του και το έδειξε με το πρόσωπο, είπε σε κομμάτι: "Έφθασε τωόντι η μέρα που επροσμέναμ' από τόσον καιρό μ' ελπίδα και με πόθο και η οποία, κατά κείνο που μπορούμε να κρίνομε με τον αδύνατο νου μας, είναι μέρα ευτυχέστατη" (...) Τες 3 έπειτ' από το μεσημέρι ο μιλόρδος είχε γιόμα εις τιμή του σχολείου. Οι καλεσμένοι ήταν απάν' από τους εκατό, τόσο εξουσίες καθώς από τα πρώτα υποκείμενα (σ.σ. πρόσωπα - αξιωματούχους) του τόπου και από τους επισημότερους ξένους. Δια τόπο εχρησίμευ' η σάλα, όπου σήμερα είν' η βιβλιοθήκη· η οποία, αν και ανάρμοστη, ως μακρυά, στενή και σκοτεινή, οι μυρτοστολισμένοι όμως τοίχοι, οι δάφνες και η τέχνη την εκαταστήσανε πολύ ωραία και το γιόμα εβγήκε έν' από τα καλύτερα που να εδοθήκανε στα νησιά. Εκεί έπιανε στην υγειά του βασιλέα της Μεγάλης Βρεταννίας και όλοι εχαιρετήσανε· έπιανε εις την υγειά των βασιλέων της Ευρώπης, του αρμοστή, του πρόεδρου της Βουλής και όλοι εχαιρετούσανε· αλλ' όταν έπιανε και στην υγειά του μιλόρδου και στην καλήν προκοπή της Ακαδημίας αντιβόησ' η σάλα από τες φωνές της χαράς, οι οποίες εβαστάξανε πολλή ώρα (...) Έτσι άνοιξε το πρώτο πανεπιστήμιο στη Ρωμιοσύνη (...) Διακονιά πλούσιου ξένου (...)».

* «Ο Θεόκλητος ο Φαρμακίδης (σ.σ. καθηγητής Θεολογίας), ιερέας από τη Λάρισσα (...) ακούει τα βλάστημα λόγια του μιλόρδου κατά του ιερού αγώνα, με τον οποίο μιλόρδο επολέμησε γενναία (...)».

* «Αλλ' ο μιλόρδος (...) έδειξε πως όχι μοναχά είχε σκοπό να βάλει προφέσορες στην Ακαδημία, αλλά να κάμει και στέρεες τες επιστήμες στη Ρωμιοσύνη. Από διάφορα μέρη της πατρίδας μας επήρε νέους και τους έστειλε μ' έξοδά του στην Ευρώπη να σπουδάξουνε μίαν επιστήμη (...) Δεν εφυλαγότουν ο μιλόρδος έξοδα και φροντίδες, δεχόμενος τόσους και τόσους νέους φτωχούς που επροστρέχανε στη γενναιότητά του δια ν' ακούσουνε μαθήματα νέα δια τον εαυτό τους. Και λαϊκοί και αναγνωστάδες είχανε από το χέρι του ποιος έξη και ποιος δέκα τάλλαρα το μήνα, με τα οποία εζούσανε. Αυτό έκαμε να πληθύνει και ο αριθμός των μαθητάδων, επειδ' η Ακαδημία άρχισε με λίγους (...) Κάθε άλλη κυβέρνηση δεν ήθελε υπομείνει να της αρπάξει άλλος τη δόξα των γραμμάτων· αλλ' αυτή όχι ετούτο, αλλά δεν εντρεπότουνε μήτε να δημοσιεύει με την εφημερίδα της την αλλόγλωσση (σ.σ. κυβερνητική εφημερίδα με ξένη γλώσσα) ότι προσμένει τα πάντα από τη φιλοδωρία του Κόντε Γυίλφορδ (...) Σε λίγα λόγια η κυβέρνηση εσυνεργούσε αγγαρεμένα· και μολοντούτο πρέπει να γραφθεί πως όλα τα έξοδα ήταν απάνου της».

Στο ιστόρημα του Τυπάλδου, συμπέρανε ο σπουδαίος Επτανήσιος λόγιος και ιστορικός Σπύρος Ι. Ασδραχάς που επιμελήθηκε την έκδοση της «Ιστορίας της Ιόνιας Ακαδημίας» το 1982 αξιοποιώντας τα σωζόμενα χειρόγραφα του μαθητή της, «δεν υπάρχουν ψεύτικα, φτιαχτά γεγονότα». Το έργο του «είναι μια μαρτυρία ενσυνείδητη με εμβέλεια ιδεολογική».  

Προς τι, λοιπόν, η τελείως περιθωριακή αξιοποίηση -για να μην πούμε το «θάψιμο»- του σημαντικού αυτού έργου στις τόσες και τόσες επικεντρωμένες σε μεγάλο βαθμό στον λόρδο Γκίλφορντ εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Ιόνιας Ακαδημίας και παράλληλα για τα 20 χρόνια από την ίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου; Ενοχλούν τόσο οι αλήθειές του και ανάμεσά τους η επισήμανση ότι ένα πανεπιστήμιο πρέπει, κατά τον Τυπάλδο, να υπηρετεί τις λαϊκές ανάγκες, να καταπολεμά κάθε αναχρονισμό και να αντιστέκεται στις επιθυμίες των ισχυρών; Είναι αντάξια αδέσμευτης επιστημοσύνης και τι εξυπηρετεί η αγιοποίηση σχεδόν του Βρετανού λόρδου μεγιστάνα, αντί της αντικειμενικής και ισορροπημένης πληροφόρησης για όλες τις πλευρές της δράσης του, στους καιρούς αυτούς που περισσεύει η ανοιχτή ή συγκαλυμμένη προπαγάνδα των κυρίαρχων κομμάτων και οικονομικών συμφερόντων υπέρ των ιδιωτικών Πανεπιστημίων, της προσέλκυσης επενδυτών στον χώρο της Παιδείας και της εφαρμογής ολοένα και πιο χυδαίων ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων στη λειτουργία των ούτως ή άλλως βέβαια ενταγμένων στο ευρύτερο κρατικό σύστημα δημόσιων Πανεπιστημίων; 

Δεν αμφιβάλλουμε ότι η υπεύθυνη για μια σειρά ωραίων εκδηλώσεων Επιτροπή του Ιονίου Πανεπιστημίου και συναφών φορέων, με επικεφαλής τον καθηγητή Ηλία Γιαρένη, κάπως αλλιώς, πιο αντικειμενικά και πιο δίκαια από όσο συνέβη έως τώρα, θα ήθελε να εξελιχθούν οι εορτασμοί της σημαντικής αυτής επετείου, οι αναφορές σε εκείνη την περίοδο και οι αξιολογήσεις για την Ιόνιο Ακαδημία και τον ιδρυτή της, χωρίς ανιστόρητες και σκόπιμες βέβαια εξιδανικεύσεις του. 

Η επιστημονική ημερίδα που είχε οργανώσει άλλωστε το ίδιο το Ιόνιο Πανεπιστήμιο το 2014, με θέμα «Ιόνιος Ακαδημία - 190 χρόνια από την ίδρυσή της - Το ιστορικό πλαίσιο», είχε αναδείξει σε σημαντικό βαθμό την αξία του έργου του Τυπάλδου, μεταξύ άλλων με εισήγηση της Θεοδώρας Ζαφειράτου, για τις παιδαγωγικές αντιλήψεις που αυτό κληροδότησε. Ειδικότερα μάλιστα για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της λογικής, στον αντίποδα των πολιτικών της καθεστηκυίας τάξης και για την ανατροπή τους. Πιστεύουν άραγε οι οργανωτές των πρόσφατων και συνεχιζόμενων εκδηλώσεων ότι υπηρετούν δίκαιους σκοπούς αναδεικνύοντας υπέρμετρα και μονοσήμαντα τον ρόλο που διαδραμάτισε ο λόρδος Γκίλφορντ και σχεδόν αποσιωπώντας κριτικές τοποθετήσεις όπως αυτές -τις συγκλονιστικές μάλιστα κατά ένα σκέλος τους- του Τυπάλδου;

Ή μήπως, για να σταθούμε εδώ μόνον σε σχετικά βιβλία που έχουν εκδοθεί, αυτές έχουν διαψευστεί στις εκδόσεις για εκείνο το Ίδρυμα και τον ιδρυτή της που κυκλοφόρησαν με τίτλους «Η Ιόνιος Ακαδημία» ο Ντίνος Κονόμος το 1965, «Η ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας» ο Μιχαήλ Λυκίσσας το 1993, «Η Ιόνιος Ακαδημία - Το χρονικό της ίδρυσης του πρώτου ελληνικού Πανεπιστημίου» η Ελένη Αγγελομάτη - Τσουγκαράκη το 1997, «Η Ιόνιος Ακαδημία, ο ιδρυτής αυτής κόμις Γύλφορφ, οι καθηγηταί και σπουδασταί αυτής» ο Γεράσιμος Σαλβάνος και η Βάσω Σαλβάνου το 1949 ή το μεταφρασμένο το 2018 από τον Πάνο Καραγiώργο βιβλίο του 1988 «Ionian Academy» του G. P. Henderson και ο τόμος του 2019 με τα υλικά της επιστημονικής ημερίδας του 2014;  

Το φταίξιμο... στους Ριζοσπάστες; 

Παρατηρήσαμε μάλιστα, συγχρόνως, έντονο ζήλο, από ερευνητές και μελετητές που προωθούν στις μέρες μας τον ενισχυμένο ρόλο του ιδιωτικού τομέα τύπου Γκίλφορντ στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και χειροκροτούν ιδίως την εξελισσόμενη «οργανική διασύνδεση» του Ιονίου Πανεπιστημίου με Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Βρετανίας, εν ονόματι της διεθνοποίησής του, να αποδοθεί -με συκοφαντίες- η κατάργηση της Ιονίου Ακαδημίας το 1865, δηλαδή έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση από τον βρετανικό ζυγό, στους πολέμιους της βρετανικής πολιτικής στα νησιά μας Ριζοσπάστες της Επτανήσου! 

Πρόκειται βέβαια για κατάφωρη -και ενδεχομένως με πολιτικά κίνητρα- διαστρέβλωση της πραγματικότητας των ερειπίων της Ιονίου Ακαδημίας που άφησαν πίσω τους οι Άγγλοι και της πολιτικής ιδιωτικοποίησης της Εκπαίδευσης που υιοθέτησε η τότε ανερχόμενη επτανησιακή μεγαλοαστική και μεσοαστική τάξη, έχοντας προηγουμένως κατά διαστήματα συναινέσει στην επιβολή εκπαιδευτικών διδάκτρων και στην παράλληλη ανάπτυξη ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων. Ήδη πολύ πριν από την ένωση η Ιόνιος Ακαδημία ήταν ένας άταφος νεκρός περιβαλλόμενος με κούφια λόγια για περασμένα μεγαλεία, ενώ οι λεγόμενοι «Αληθείς Ριζοσπάστες», δηλαδή οι πιο πρωτοπόροι αγωνιστές του κινήματος του επτανησιακού Ριζοσπαστισμού που δεν στοιχίζονταν δουλικά στις πιο αντιλαϊκές προτεραιότητες της αστικής τάξης και αντιτάσσονταν έμπρακτα στα επί μακρόν κυρίαρχα στην Ιόνια Ακαδημία αντιδραστικά φιλοσοφικά ρεύματα, ανέκαθεν έδιναν αγώνες για την αξιοποίηση κάθε δυνατού πόρου προς την κατεύθυνση της επέκταση της δημόσιας εκπαίδευσης σε κάθε γωνιά των νησιών. Δεν υπήρχαν πια στην Ιόνιο Ακαδημία, παρά μόνον ως σκιά εκείνων, οι μεγάλες μορφές των Γραμμάτων και των Επιστημών που κάποτε ήταν καθηγητές της. «Αι επιστήμαι πρέπει να διδάσκωνται εν τη ακεραιότητι αυτών και όχι ηκρωτηριασμέναι», είχε αξιώσει, πλην όμως μάταια, το 1854, ο βουλευτής των Ριζοσπαστών, Ερμάννος Λούντζης. Η εφημερίδα «Πατρίς» των Μεταρρυθμιστών το 1849 είχε κάνει λόγο μάλιστα, υποτιμητικά, για «διανοητική αριστοκρατία», αναφερόμενη στην Ιόνιο Ακαδημία. Ηγετικό ρόλο άλλωστε στην κοινοβουλευτική επιτροπή της Βουλής των Ελλήνων που εξέτασε το 1864 τα εκπαιδευτικά θέματα της Επτανήσου και διαμόρφωσε σχετικό νομοσχέδιο κατάργησης της Ιόνιας Ακαδημίας, στο οποίο διαφώνησε ο Τυπάλδος, είχε ο Χαρίλαος Τρικούπης.   

Την κοινωνική και οικονομική αλήθεια για την κατάσταση της Εκπαίδευσης στην Κέρκυρα, όπως αυτή διαμορφώθηκε την περίοδο πριν και μετά την ένωση, φώτισε το 1954 ο Σπύρος Χορμοβίτης, εκδίδοντας στο νησί το βιβλίο «Η Εκπαίδευση στην Κέρκυρα στα πρώτα χρόνια μετά την Ένωση»· βιβλίο που επαινέθηκε και από τις στήλες των «Κερκυραϊκών Χρονικών» του Κώστα Δαφνή, επίσης θερμού υποστηρικτή, μαζί με άλλους, της «αναβίωσης» της Ιόνιας Ακαδημίας με τη μορφή τοπικού -και δημόσιου βέβαια- Πανεπιστημίου, φυσικά σε νέες βάσεις. 

Οι πρώτες εκπαιδευτικές δράσεις των Βρετανών στην Κέρκυρα, εκτιμούσε το βιβλίο, έπληξαν τις ιδέες του Διαφωτισμού που είχαν κερδίσει έδαφος την περίοδο των Γάλλων. Ήταν μεσαιωνική η κατάσταση της Εκπαίδευσης στο νησί κατά τα πρώτα χρόνια μετά την ένωση, καθώς ανάλογη ήταν «η κατάστασή της στα χρόνια της Αγγλοκρατίας», παρά τις βελτιώσεις συγκριτικά με το παρελθόν και τους μεγάλους αγώνες των Ριζοσπαστών, όπως εξήγησε με πληθώρα στοιχείων. Ο συγγραφέας με την υπογραφή Σπύρος Χορμοβίτης, που ασπαζόταν την ιδέα μιας νέας Ιόνιας Ακαδημίας, δεν ήταν άλλος από τον συμπορευόμενο με το εκτός νόμου τότε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, Γεράσιμο Πρίφτη, κορυφαίο Κερκυραίο μαχητή της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης στα βουνά της Ηπείρου, που ήταν εξόριστος και έγκλειστος μέχρι το 1953 στη Μακρόνησο και σε ξερονήσια χωρίς να αποκηρύξει το ΚΚΕ και τρία χρόνια μετά εκλέχτηκε βουλευτής Κέρκυρας.

Η αξίωση για ιδιωτικό Πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα και η δημιουργία του Ιονίου Πανεπιστημίου 

Κάπου εδώ, όμως, χρειάζεται να καταγραφούν και κάποια στοιχεία που αφορούν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, καθώς ξεχάστηκαν ίσως και δεν αναφέρθηκαν στις έως σήμερα και συνεχιζόμενες διπλές επετειακές εκδηλώσεις για τα 20 χρόνια του και τα 200 χρόνια της Ιόνιας Ακαδημίας, παρόλο που ειπώθηκαν πολλά -και εκ του περισσού- για την ίδρυσή του. 

«Το 1966», θυμάται ο Περικλής Παγκράτης, πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών που στελέχη της συγκαταλέγονταν στους πρωταγωνιστές της διεκδίκησης ενός σύγχρονου Ιονίου Πανεπιστημίου, «είχε γίνει λαϊκή διαδήλωση με αυτό το αίτημα, στην πλατεία Δημαρχείου». Δεν επρόκειτο για κομματική συγκέντρωση. «Ομιλητής ήταν, προφανώς ως συνισταμένη διαφόρων απόψεων, ο τότε Μητροπολίτης, Μεθόδιος». 

Στη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών, εξάλλου, «ο Κερκυραίος πανεπιστημιακός Κωνσταντίνος Γρόλλιος είχε θέσει δημοσίως το θέμα». Έμελλε βέβαια να κυλήσει πολύς χρόνος ακόμα μέχρι το 1982, οπότε στη διάρκεια επίσκεψής του στην Κέρκυρα, σε συνάντηση με τον τότε δήμαρχο Κέρκυρας, Γιάννη Κούρκουλο, ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου να εξαγγείλει την ίδρυση Ιονίου Πανεπιστημίου, που άρχισε να γίνεται πραγματικότητα, υπό προβληματικές συνθήκες και με διαμαρτυρίες για επικράτηση ιδιωτικοοικονομικών και συναφών κριτηρίων σε διάφορες πτυχές του, το 1984. Η καθηγήτρια και για κάποιο χρονικό διάστημα πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου (Ι. Π.), Έλλη Γιωτοπούλου-Σισιλιάνου, είχε υποβάλει, ως γνωστόν, την παραίτησή της, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τέτοιας φύσεως ζητήματα. Η ταυτότητα και ο ρόλος του Ι. Π., ζητήματα για τα οποία δεν γίναμε πολύ σοφότεροι τους τελευταίους μήνες στις γνωστές επετειακές εκδηλώσεις, είχαν τεθεί από τότε.   

Επίμονα και με έμφαση, μετά την πτώση της χούντας, ανακινούσε εξάλλου το θέμα ο κερκυραϊκός Τύπος, αν και όχι σύσσωμος. Ένα από τα πρώτα φύλλα που έθεσε το ζήτημα, ονομαζόταν «αγώνας» και εξέφραζε τους Κερκυραίους κομμουνιστές. Πράγματι ήταν καρπός αγώνων η ίδρυση του δημόσιου, φυσικά, Ι. Π. Το αίτημα διέτρεχε όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους, με ηχηρές εξαιρέσεις, ενώ οι πρώτες μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις έκλιναν προς άλλες «λύσεις», σαν αυτές που έγιναν «της μόδας» εδώ και κάποια χρόνια, εν ονόματι των αρχών και των κανονισμών της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και νυν Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). 

Η κυβέρνηση των αρχών του 1980 μελετούσε σχέδιο-πρόταση οικονομικών μεγιστάνων για την ίδρυση στην Κέρκυρα πανεπιστημιακού ή παραπλήσιου επιπέδου ιδιωτικού Κέντρου Σπουδών, αντί δημόσιου Πανεπιστημίου, με σκοπό τη φοίτηση σε αυτό νέων εύπορων οικογενειών που προορίζονταν, μεταξύ άλλων, για στελέχη επιχειρήσεων σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Η καταγγελία διατυπώθηκε στην περιοδική έκδοση της Κερκυραϊκής Φοιτητικής Ένωσης «Κορφιάτικοι Αντίλαλοι» τον Μάρτη του 1980 (βλέπε πιο πάνω αριστερή εικόνα με το δημοσίευμα), μαζί με καταγγελίες για υποβάθμιση της παρεχόμενης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο νησί.       

Ήταν ίσως, λέτε, μια αβάσιμη δημοσιογραφική φήμη ή αυθαίρετη ερμηνεία; Αμ δε! 

Δύο χρόνια περίπου νωρίτερα, τον Σεπτέμβρη του 1980, είχε κυκλοφορήσει στην Κέρκυρα ένα φύλλο εφημερίδας με τον τίτλο... «Επανάσταση» -για την ακρίβεια «Κερκυραϊκή Δημοτική Επανάσταση». Ήταν εφημερίδα ομώνυμης δημοτικής παράταξης, επικεφαλής της οποίας ήταν ο πρόεδρος του ιστορικά πάντα σχεδόν προσφιλούς σε πολύ μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Κέρκυρας, Σπύρος Δένδιας, στέλεχος της ΝΔ στο νησί, που διεκδίκησε και τη δημαρχία. Σε εκείνο το φύλλο (βλέπε πιο πάνω δεξιά εικόνα με το δημοσίευμα) παρουσιαζόταν και το πρόγραμμά της ή, πιο σωστά, οι δέκα βασικότερες προγραμματικές επιδιώξεις της. Αντιγράφουμε, άνευ σχολίων, την ένατη: «Εγκατάσταση Παραρτήματος Αλλοδαπού Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα για να μην πηγαίνουν τα παιδιά μας στην Ευρώπη, αλλά να έρχονται οι Ευρωπαίοι στην Κέρκυρα». Δεν γινόταν πουθενά λόγος για ελληνικό Ιόνιο Πανεπιστήμιο δημόσιου χαρακτήρα.

Παρά ταύτα βέβαια η λαϊκή ομοθυμία για εκείνο που η αντιδραστική «Επανάσταση» δεν επιθυμούσε, προβάλλοντας αβάσιμα επιχειρήματα επιχειρηματικών κύκλων που σήμερα δυστυχώς έχουν υιοθετηθεί από διάφορες πλευρές, υπήρξε ευρύτατη. 

Σειρά σημαντικών πρωτοβουλιών για την ίδρυση του δημόσιου Ιονίου Πανεπιστημίου είχε αναλάβει, μεταξύ άλλων, η Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας, οργανώνοντας και έκθεση αρχειακών υλικών το 1973 (πιο πάνω εικόνα σχετικά με τη συνεχιζόμενη αυτές τις μέρες νέα παρόμοιά έκθεση στους χώρους της), κινούμενη σε διαφορετικό μήκος κύματος. 

Και κάπως έτσι... χάσαμε έναν ακόμη λόρδο Γκίλφορντ και τις διεθνείς επαφές του και τις αγάπες για τους αρχαίους Έλληνες! 

Αν θέλουμε με αφορμή όλα αυτά, πάντως, κάποιες οπωσδήποτε χρήσιμες -και χωρίς μη εκπαιδευτικές παρενέργειες- επαφές του Ι. Π. με πολύ μεγάλα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, βρετανικά και μη, είναι πολύ εύκολο να γίνουν, τουλάχιστον πάνω σε ένα σημαντικό και άδολο αντικείμενο, εφόσον το θελήσουν οι ιθύνοντές του, αν υποτεθεί ότι δεν τις έχουν ήδη δρομολογήσει. 

Σύμφωνα με τον Τυπάλδο, η Βιβλιοθήκη της Ιόνιας Ακαδημίας άνοιξε έναν χρόνο μετά την έναρξη της λειτουργίας της, δηλαδή το 1825. Δεν θα άξιζε μια συμβολική έστω εκδήλωση τιμής και ανανέωσης των σχέσεων με τρεις διάσημους από τους φορείς που είχαν σπεύσει τότε, ακριβώς πριν από 200 χρόνια, να ενισχύσουν τη Βιβλιοθήκη της; Στους δωρητές συγκαταλέγονταν, κατά τον Τυπάλδο, «το πανεπιστήμιο και το γυμνάσιο του Κάμπριτς», καθώς και «το πανεπιστήμιο του Όξφορδ» και «της Πετρούπολης η Ακαδημία», αν και η δωρεά του τελευταίου πνευματικού Ιδρύματος δεν είχε καταχωρηθεί όπως οι άλλες στην επίσημη εφημερίδα, επειδή η κυβέρνηση της αγγλοϊόνιας κλίκας την είχε δει «με κακό μάτι».

ΟΡΕΣΤΗΣ ΜΟΥΣΟΥΡΗΣ