Ένα 15% περίπου των Ελλήνων σοσιαλιστών που τέτοιες ημέρες τον Νοέμβριο του 1918 αποφάσισαν στον Πειραιά, στο Α' Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο, την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), όπως το νέο Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) μετονομάστηκε το 1924, ήταν Κερκυραίοι. Ή, καλύτερα, σοσιαλιστές είτε γεννημένοι είτε μεγαλωμένοι στην Κέρκυρα. Αυτοί αποτελούσαν ίσως, μαζί με συναγωνιστές τους από την Κεφαλονιά, τη μεγαλύτερη ομάδα με κριτήριο τη γεωγραφική - τοπική προέλευση των συνέδρων.

Αν και παραμένουν προς εξακρίβωση τα στοιχεία γέννησης και πρωταρχικής πολιτικής δράσης πολλών από εκείνους τους πρωτοπόρους Έλληνες σοσιαλιστές, μπορούμε βασίμως νομίζουμε να υποθέσουμε, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία και μαρτυρίες ή εκτιμήσεις ερευνητών, ότι ως σύνολο οι Επτανήσιοι σύνεδροι μπορεί να αποτελούσαν ως ποσοστό άνω και του 1/3 των ιδρυτών του ΣΕΚΕ - ΚΚΕ.

Προφανώς διόλου τυχαία το νέο κόμμα της εργατικής τάξης φέρεται να στεγάστηκε, σε πρώτη φάση, σε γραφεία που παραχώρησε η Κεφαλληνιακή Αδελφότητα Αθηνών στο κέντρο της Αθήνας, επί της οδού Ευριπίδου.

Τίποτε από αυτά δεν αποτελεί έκπληξη βέβαια. Ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας υπενθύμισε τον Νοέμβριο του 2021, σε ομιλία του στη μαρτυρική κερκυραϊκή νησίδα Λαζαρέτο, ότι η σοσιαλιστική οργάνωση της Κέρκυρας αποτέλεσε ένα από τα - σημαντικά όπως τεκμηριώνεται και λόγω της ευρύτερης επιρροής της στα Επτάνησα και πολύ ευρύτερα στον ελληνικό χώρο- ιδρυτικά μέλη του κόμματος της εργατικής τάξης, που έπεσε το 1918 σαν κεραυνός στο ελληνικό πολιτικό τοπίο, αλλάζοντας για πάντα τα δεδομένα του. Στην Κέρκυρα, θυμίζουμε, είχε γραφεί το 1860, σε επιστολή του ρηξικέλευθου λόγιου Νικόλαου Κονεμένου, η πρώτη γνωστή στον ελληνικό χώρο ευμενής κριτική στις ιδέες της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής δημοκρατίας, σε αντικατάσταση της αστικής δημοκρατίας. Έστω με κάποιες ιδεολογικές συγχύσεις ακόμα για τον χαρακτήρα της μελλοντικής σοσιαλιστικής κοινωνίας και τα μέσα για την κατάκτησή της, το 1911 και το 1912 ο νεοσύστατος Σοσιαλιστικός Όμιλος Κέρκυρας, που με τη μαζικότητά του υποκατέστησε προηγούμενες τοπικές σοσιαλιστικές κινήσεις με τελείως ουτοπικές αντιλήψεις, διακήρυξε με αρκετή σαφήνεια την προτίμησή του σε μια πραγματικά σοσιαλιστική κοινωνία, στηριγμένη στις επαναστατικές ιδέες του Καρλ Μαρξ, ως το ακριβώς αντίθετο της αστικής κοινωνίας και όχι ως μια οποιαδήποτε παραλλαγή αυτής.

Η ευρύτερη απήχηση στον ελληνικό χώρο των πρωτοποριακών ιδεών που πρέσβευε η σοσιαλιστική οργάνωση της Κέρκυρας και της δράσης πρωταγωνιστών της ήταν τέτοια που ο λόγιος ερευνητής Αιμίλιος Χουρμούζιος έγραψε αργότερα, με υπερβολικούς βέβαια τόνους, πως στην Κέρκυρα βρισκόταν το «στρατηγείο» του ελληνικού εργατικού κινήματος.

Η τοπική εφημερίδα «Σοσιαλιστική Δημοκρατία», που συγκέντρωνε συνεργάτες και από άλλες περιοχές της χώρας, είχε τονίσει σε άρθρο της το 1912 για τον χαρακτήρα του κράτους στον σοσιαλισμό που επιθυμούσε: «Κράτος όμως όχι σαν το σημερινό, που είναι αντιπρόσωπος της πλουτοκρατίας, αλλά κράτος εργατικό. Κράτος που δεν θα υποστηρίζει εκμετάλλευση καμία, αφού εκμετάλλευση δεν θα υπάρχει. Κράτος που θα έχει πολίτες εργάτες και εργάτριες και οργάνωση Δημοκρατική. Αληθινά δημοκρατική και όχι σαν τις σημερινές Δημοκρατίες. Διαχειριστές θα είναι με τη σειρά τους όλοι οι πολίτες… Έτσι η συνολική ιδιοκτησία και δημοκρατική οργάνωση και διαχείριση αυτής θα είναι η νέα πολιτική και οικονομική μορφή της κοινωνίας».

Αλλά από τότε ίσαμε το 1918, όπως σε ολόκληρη την Ελλάδα, πολλά είχαν συμβεί και στην Κέρκυρα. Ο αμφίπλευρα ιμπεριαλιστικός Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ανέκοψε μόνο την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής οργάνωσης, είχε διχάσει κιόλας τους Κερκυραίους σοσιαλιστές. Τέτοιοι πρωταγωνιστές της κερκυραϊκής σοσιαλιστικής κίνησης, όπως ο Αριστοτέλης Σίδερις που είχε εκλεγεί βουλευτής το 1915 με τη σημαία της εργατικής οργάνωσης «Φεντερασιόν» στο πλαίσιο ευρύτερου σχήματος στη Θεσσαλονίκη, όσο και ο επαναστάτης σοσιαλιστής λογοτέχνης Κωνσταντίνος Θεοτόκης, είχαν επιλέξει να ταχθούν με το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο της Αντάντ, που είχε καταλάβει κιόλας την Κέρκυρα, αντί να στραφούν -όπως και σπουδαίοι σοσιαλιστές διεθνώς- εναντίον και των δύο ιμπεριαλιστικών πόλων, υποστηρίζοντας έτσι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τη βενιζελική παράταξη που επί μακρόν, άλλωστε, προσπαθούσε να οικειοποιηθεί τους Έλληνες σοσιαλιστές ή και ευνοούσε ίσως, κιόλας, τη δημιουργία ενός αστικού και ψευδεπίγραφα σοσιαλιστικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.

Επίσης, το 1918, όταν μπήκαν στην τελική ευθεία οι διεργασίες για την ίδρυση σοσιαλιστικού κόμματος, είχε μεσολαβήσει η κοσμοϊστορική Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του ρωσικού λαού. Αυτή βέβαια όχι μόνο προκάλεσε κύμα ενθουσιασμού, αλλά και σήμανε μια νέα φάση ιδεολογικής περιδίνησης στους κόλπους του ελληνικού -και μαζί και του κερκυραϊκού- σοσιαλιστικού κινήματος, καθώς η ελληνική αστική τάξη, όπως και η κάθε αστική τάξη σε όλες τις χώρες, συκοφαντούσε τους Μπολσεβίκους του Λένιν και κάποιοι σοσιαλιστές εμφορούμενοι ακόμη από ουτοπικές σοσιαλιστικές ιδέες για κάποιον «αγνό» ή και «χριστιανικό» σοσιαλισμό, ως δικαιότερη παραλλαγή του καπιταλισμού, δίσταζαν να ταχθούν ξεκάθαρα υπέρ της. Οι ιδεολογικές πιέσεις του ισχυρού και στην Κέρκυρα «φιλελεύθερου» βενιζελικού στρατοπέδου δεν αποκρούονταν από όλους εξίσου και οι ιδέες για κάποιου είδους προσωρινή έστω σύμπραξη με αυτό, με τη λογική ότι το νέο κόμμα της εργατικής τάξης δεν ήταν ακόμη ισχυρό και έπρεπε να διασφαλίσει τη νόμιμη ύπαρξή του με υποχωρήσεις, όπως και απόψεις που δεν ήθελαν πολύ στενό συντονισμό με το διεθνές ανατρεπτικό εργατικό κίνημα εν ονόματι των ελληνικών ιδιαιτεροτήτων, συναντούσαν ευήκοα ώρα.

Αλλά το απελευθερωτικό μήνυμα των επαναστατικών εκδηλώσεων του ρωσικού λαού είχε συνεγείρει γενικά την Κέρκυρα και τους Κερκυραίους σοσιαλιστές διανοούμενους, πριν απ' όλους ίσως, από νωρίς. Πριν ακόμα γράψει ο Σπύρος Νικοκάβουρας το ποίημα «Λένιν», ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης το 1917, μάλλον τον Μάρτιο, σε σονέτο του με προφανή παραπομπή στα επαναστατικά ξεσπάσματα στη Ρωσία χαιρέτιζε το γεγονός ότι «Σηκώθη τ' άγιο δίκιο της να λάβει / Όλη η αργατιά με φρόνημα γενναίο / Ισονομίας κηρύχνει νόμο νέο», σε συνέχεια του ποιήματος «Χαίρε Ρωσία» που ο Νίκος Λευτεριώτης σε πρώτη γραφή είχε παρουσιάσει το 1915, όταν ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης συμμετείχε εκ μέρους των Κερκυραίων σοσιαλιστών, με ακόμα συγκεχυμένες κάποιες απόψεις τους, σε πανελλαδική σοσιαλιστική συνδιάσκεψη για την προετοιμασία της ίδρυσης του νέου κόμματος.

Σχετικό απολύτως με όλα αυτά είναι και ένα ακόμη γεγονός που είχε μεσολαβήσει στην Κέρκυρα. Ένας Κερκυραίος αγωνιστής ιατρός, ο Στέφανος Γισδάκης, πρόγονος της ευρύτερης οικογένειας που ανέδειξε και αγωνιστή με το όνομα Λένιν Γισδάκη και από την οποία προέρχεται και ο προσφιλής Κερκυραίος τραγουδιστής των ημερών μας και φίλος του ΚΚΕ Βασίλης Γισδάκης, από το 1915 είχε γίνει ο σημαντικότερος κήρυκας των ιδεών του Λένιν στην Κέρκυρα. Είχε πάρει μέρος, ως παρατηρητής, το 1915, σε διεθνή σοσιαλιστική συνδιάσκεψη με τη συμμετοχή του ίδιου του Λένιν, σε ελβετική πόλη. Μαρτυρία του συγχωριανού του από το χωριό Σπαρτίλας αγωνιστή της εποχής Άγι Στίνα αναφέρει ότι ο Γισδάκης κήρυσσε το επαναστατικό μήνυμα του Λένιν, λέγοντας για εκείνον: «Αυτός που βρίσκεται επί κεφαλής της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι ο πιο γνήσιος και ο πιο αυθεντικός επαναστάτης». Ο Γισδάκης, σύμφωνα με τον πιο γνωστό ως Άγι Στίνα, Σπύρο Πρίφτη, ήταν «ο πιο μαχητικός σοσιαλιστής της εποχής του, ίσως όχι μόνον για την Κέρκυρα, αλλά και για όλη την Ελλάδα».

Συγχρόνως, στην ίδια ή παρεμφερή ιδεολογική κατεύθυνση κινούνταν στην Κέρκυρα, ενώ το εργατικό κίνημα του νησιού ανδρωνόταν και προχωρούσε η δημιουργία ενιαίου Εργατικού Κέντρου αγωνιστικής συσπείρωσης όλων των εργαζομένων, Σέρβοι κοινωνικοί - πολιτικοί επαναστάτες, σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες που είχαν βρεθεί στο νησί με σερβικά στρατεύματα στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Τάσσονταν κι εκείνοι, με πρωταγωνιστές ανάμεσά τους τον Ζίβκο Τοπάλοβιτς και τον Ιλία Γιοβάνοβιτς, υπέρ της συνεργασίας των Ελλήνων σοσιαλιστών με τους συναγωνιστές τους για τον σοσιαλισμό σε κάθε χώρα. Σχετική επιστολή μάλιστα ενός τους προς την αθηναϊκή εφημερίδα «Ριζοσπάστης», από την Κέρκυρα, χαιρέτιζε την αναγγελία διεξαγωγής του ιδρυτικού συνεδρίου του νέου κόμματος.

Οι δυσκολίες για τον επαναστατικό προσανατολισμό των Κερκυραίων σοσιαλιστών, ωστόσο, όπως είναι φυσικό, δεν έλειπαν.

Έτσι, τις 20 Αυγούστου 1918, δηλαδή τέσσερις μήνες πριν αρχίσει στον Πειραιά το ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ), ένας Κερκυραίος σοσιαλιστής εργάτης τηλεγραφούσε στην Αθήνα σε έναν Κερκυραίο σοσιαλιστή φοιτητή που έμελλε τελικά, λόγω ενός απρόσμενου κωλύματος άλλου Κερκυραίου σοσιαλιστή, να αντιπροσωπεύσει αυτός τη Σοσιαλιστική Ομάδα Κέρκυρας στο συνέδριο του ΣΕΚΕ:

«Ανακριβές ότι μέλη σοσιαλιστικής ομάδος τυγχάνουσι εγγεγραμμένοι σύλλογον φιλελευθέρων· μόνον τρεις ενεγράφησαν παραπεισθέντες υπό Σιδέρη και Θεοτόκη»

Ο αποστολέας Πλάτωνας Μπονέλλος το 1911, σύμφωνα και με τον ιστορικό και για μια περίοδο Γραμματέα του ΚΚΕ Γιάννη Κορδάτο, είχε βρεθεί στις πρώτες γραμμές του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κέρκυρας. Παραλήπτης της επιστολής ήταν ο πολύ νεότερός του Φραγκίσκος Τζουλάτης, ηγετικό μέλος, αν όχι και ένας από τους ιθύνοντες, στη Σοσιαλιστική Νεολαία Αθήνας, φίλος του μεγαλύτερού του σε ηλικία σοσιαλιστή αγωνιστή Δημοσθένη Λιγδόπουλου, τακτικού επισκέπτη και του αποκαλούμενου «Σοσιαλιστικού Καφενείου» με το όνομα «Μαύρος Γάτος» που είχαν φτιάξει στο κέντρο της Αθήνας οι Κερκυραίοι αδελφοί Γεράσιμος και Γιάννης Σπαταλάς και είχε εξελιχθεί σε στέκι συναντήσεων νεαρών σοσιαλιστών, αλλά και λιγότερο ή περισσότερο προοδευτικών διανοουμένων πρώτης γραμμής, όπως ο Άγγελος Σικελιανός, ο Κώστας Βάρναλης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ο Κώστας Καρυωτάκης, ο Κωστής Παρορίτης, ο Ρήγας Γκόλφης, ο Τέλλος Άγρας.

Εκείνος ο φοιτητής Φραγκίσκος Τζουλάτης, Κερκυραίος με οικογενειακές ρίζες και στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο, ήταν τρισέγγονος ενός νομοτεχνικού Φραγκίσκου Τζουλάτη. Ο συνονόματος πρόγονός του το 1803 είχε εισηγηθεί σε νομοθετικό σώμα στην Κέρκυρα, με τη συγκατάθεση του κυβερνητικού Επιτρόπου τότε Ιωάννη Καποδίστρια, ένα προοδευτικό για την εποχή, όπως έχει κριθεί, Σύνταγμα διοίκησης των Ιονίων Νήσων. Ήταν διαπρεπής νομικός, σε μια περίοδο κατά την οποία τα Επτάνησα τελούσαν υπό ρωσο- οθωμανική κυριαρχία και δεύτερος στην ιεραρχία στο προξενείο της Ρωσίας στην Κέρκυρα ήταν μέλος της μεσσηνιακής οικογένειας των Μπενάκηδων, μνεία του οποίου έχει κάνει και ο δραστήριος τότε στρατιωτικά στην Κέρκυρα μαχητής - ηγέτης της Επανάστασης του 1821 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Ο νεότερος Φραγκίσκος Τζουλάτης, που εμφανίζεται σε έγγραφα και ως Τζουλάτι, είχε ασπαστεί τις σοσιαλιστικές ιδέες στην Κέρκυρα, έχαιρε εκτίμησης μεταξύ των Κερκυραίων ομοϊδεατών του και παρακολουθούσε από την Αθήνα και το 1918 τα τεκταινόμενα στους κόλπους της κερκυραϊκής σοσιαλιστικής οργάνωσης. Ο συναγωνιστής του Πλάτωνας Μπονέλλος τον ενημέρωνε με την επιστολή του ότι μόνο τρία μέλη αυτής είχαν συνδεθεί με την κερκυραϊκή οργάνωση των Βενιζελικών, «παραπεισθέντες» από τον αναφερόμενο ως Σιδέρη Αριστοτέλη Σίδερι και τον αναφερόμενο ως Θεοτόκη που είναι βέβαια ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Η ιδεολογική διαπάλη, δηλαδή, δεν είχε κοπάσει. Διάφορες ιδεολογικοπολιτικές τάσεις, όχι απαραιτήτως αλληλοσυγκρουόμενες σε θεμελιακά ζητήματα, αναζητούσαν κοινή γλώσσα.

Για το τηλεγράφημα αυτό, όπως και για άλλο τηλεγράφημα σχετικά με τις διεργασίες των Κερκυραίων σοσιαλιστών εκείνης της περιόδου ενόψει του συνεδρίου του ΣΕΚΕ, αλλά και για επιστολές, όπως μία που ως γνήσιο αντίτυπο βλέπει για πρώτη φορά τη δημοσιότητα παρακάτω, έχει γίνει λόγος, ως προς το περιεχόμενό τους, πρώτη φορά σε κοινό το 1986, σε Πανιόνιο Συνέδριο στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς, από έναν απόγονο της οικογένειας που μέλος της εργαζόταν στο ρωσικό προξενείο στην Κέρκυρα τις αρχές του 19ου αιώνα. Οφείλουμε και αυτό και σχετικές επιστολές και έτερο τηλεγράφημα στη γνήσια μορφή τους - που θα παρουσιαστούν σταδιακά καθώς είναι υπό ψηφιοποίηση σε συνδυασμό με επιπρόσθετη έρευνα- στον αγαπητό συγγραφέα και ιστορικό ερευνητή Θεόδωρο Μπενάκη. Με χαρά έθεσε στη διάθεσή μας γι' αυτές τις γραμμές, ως προσφορά στο κερκυραϊκό κοινό, ορισμένα ψηφιακά αντίγραφα που βλέπουν για πρώτη φορά τη δημοσιότητα στη γνήσια μορφή τους και συγκροτούν, αναμφισβήτητα πλέον, τεκμηριωμένα στοιχεία. Ο Θεόδωρος Μπενάκης, ανάλογα στοιχεία του οποίου δημοσιευμένα στο περιοδικό «Τετράδια» προ τριακονταπενταετίας έχουμε αξιοποιήσει και στην ιστοσελίδα «Κερκυραίοι κομμουνιστές - αγωνιστές», εντόπισε και ερεύνησε πριν από τέσσερις δεκαετίες, βλέπετε, πολύτιμο αρχείο του εκπροσώπου των Κερκυραίων σοσιαλιστών στο συνέδριο του ΣΕΚΕ Φραγκίσκου Τζουλάτη.

Προκύπτει αδιαμφισβήτητα από σχετικό έγγραφο ότι ο -πάνω εικονιζόμενος σε φωτογραφία μάλλον του 1974- Κερκυραίος φιλόλογος και καθηγητής ιταλικής φιλολογίας Νίκος Βαρότσης (1881-1977), σε ηλικία 37 ετών το 1918 ήταν ο επικεφαλής της Σοσιαλιστικής Ομάδας του νησιού.

Εμβληματική μορφή του λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος της Κέρκυρας, που σε ηλικία 86 ετών την 21η Απριλίου 1967 είχε κληθεί από τους τοποτηρητές της Χούντας στην Κέρκυρα να προσέλθει στο Παλαιό Φρούριο με είδη οικοσκευής για εκτόπιση, ηγούνταν τριμελούς επιτροπής της Σοσιαλιστικής Ομάδας Κέρκυρας (ΣΟΚ). Ο ίδιος είχε βαφτίσει Λένιν τον -σταλμένο στη Μακρόνησο αργότερα για τα φρονήματά του- γιο του συναγωνιστή του εκείνα τα χρόνια στη ΣΟΚ Γιάννη Κοντάλιπου στο χωριό Βελονάδες. Στην Ιταλία, όπου είχε σπουδάσει, είχε συνταχθεί με την αριστερή, επαναστατική πτέρυγα του Ριζοσπαστικού κόμματος. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε είχε συλληφθεί και εξοριστεί από τους Ιταλούς στους Παξούς, αντιμετώπισε νέες διώξεις. Ηγήθηκε της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) στο νησί, όταν το ΚΚΕ είχε τεθεί εκτός νόμου, έως και το 1967. Μετέφρασε περίπου 170 επιστολές του Ιωάννη Καποδίστρια, ενώ το 1974, σε ηλικία 93 ετών, όχι μόνον είχε απευθύνει χαιρετισμό σε προεκλογική συγκέντρωση του συνδυασμού του σχήματος Ενωμένη Αριστερά στην Κέρκυρα, αλλά τέτοιες ημέρες, τον Νοέμβριο του 1974, αειθαλής μέχρι το τέλος του, είχε παραστεί σε συγκέντρωση εορτασμού των 56 χρόνων του ΚΚΕ στα γραφεία της τοπικής Οργάνωσής του επί της οδού Γεωργίου Θεοτόκη, όπου και μοιράστηκε τις αναμνήσεις του από την ίδρυση και τα πρώτα βήματα του ΚΚΕ στην Κέρκυρα.

Τα άλλα μέλη της τριμελούς διοικητικής επιτροπής της ΣΟΚ ήταν ο ενδεχομένως Ιταλο- Κερκυραίος Carlo Satorta ή Saporta είτε Saforta αν διαβάζουμε σωστά το όνομα σε σχετικό έγγραφο, στοιχεία για τον οποίο δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί, καθώς και πρόσωπο με τα στοιχεία Ζ. Βετούρα ή Βεντούρας, όπως αναγράφεται επίσης, πιθανόν εβραϊκής καταγωγής, που ορισμένοι πιθανολογούν ότι πρόκειται για τον γεννημένο μάλλον στη Θεσσαλονίκη πρώτο Γραμματέα το 1922 της νεοσύστατης τότε Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) Ζακ Βεντούρα, τον οποίο είχε διαδεχθεί στην ηγεσία της ο Κερκυραίος Σπύρος Θεοδώρου.

Τα τρία αυτά πρόσωπα υπογράφουν την πιο πάνω εικονιζόμενη επιστολή - εξουσιοδότηση της ΣΟΚ προς τον Φραγκίσκο Τζουλάτη στην Αθήνα, η οποία φέρει ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 1918, προκειμένου να την εκπροσωπήσει στο ιδρυτικό συνέδριο του νέου κόμματος.

Αναφέρει η επιστολή:

Σοσιαλιστική Ομάδα Κέρκυρας

Κέρκυρα τη 29 Οκτωβριού 1918

Κύριον
Φραγκίσκον Τζουλάτην
Ευριπίδου 14
Αθήνας

Αγαπητέ Σύντροφε

Με χαρά σου αναγγέλλουμε ότι σε εκλέξαμε για αντιπρόσωπο της ομάδας μας· με άλλη τόσο χαρά ελάβαμε την απάντησή σου ότι δέχεσαι την αντιπροσωπεία μας.

Λάβε όθεν την κάτωθι δήλωσιν δια να σου χρησιμεύση όπου δει.

«Η σοσιαλιστική ομάς Κερκύρας συνελθούσα εξέλεξεν ως αντιπρόσωπόν της δια το Α' Σοσιαλιστικόν Ελληνικόν Συνέδριον, το οποίον θα συνέλθη εις Αθήνας τον κ. Φραγκίσκον Τζουλάτην του (...) διαμένοντα εν Αθήναις Ευριπίδου 14».

Η επιτροπή της ομάδος

Ακολουθούν υπογραφές με τα ονόματα Βαρότση, Satorta και Βε(ν)τούρα.

Στην οδό Ευριπίδου 14, ας σημειωθεί, ήταν η έδρα της Σοσιαλιστικής Εργατικής Οργάνωσης της οποίας ηγούνταν αγωνιστές από την Κεφαλονιά, καθώς και γραφεία της εφημερίδας «Εργατικός Αγών», που αποτέλεσε για ένα χρονικό διάστημα, μέχρι την απόκτηση του ελέγχου της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», το επίσημο δημοσιογραφικό όργανο του νέου κόμματος.

Δεν ήταν αυτή, ωστόσο, η αρχική επιλογή της ΣΟΚ ως αντιπροσώπου της στο συνέδριο. Η Οργάνωση -που προφανώς αποτελούσε μετεξέλιξη του Σοσιαλιστικού Ομίλου του 1911 στις νέες συνθήκες- είχε εκλέξει τον αγωνιστή Μιχάλη Κοντό, κατοπινό ιατρό. Η απρόσμενη στράτευσή του, όμως, προφανώς στο πλαίσιο της τυχοδιωκτικής Μικρασιατικής εκστρατείας, κατέστησε αδύνατη ή μη βέβαιη τη συμμετοχή του στο συνέδριο. Αυτό προκύπτει σαφώς από προγενέστερη σωζόμενη επιστολή της ΣΟΚ προς τον Τζουλάτη στην Αθήνα. Η προετοιμασία της Οργάνωσης για το συνέδριο είχε αρχίσει από νωρίς και περιλάμβανε, όπως θα δούμε πιο κάτω, προσυνεδριακό διάλογο, από τον οποίο προέκυψαν συγκεκριμένες θέσεις της ΣΟΚ.

Η σχετική επιστολή στάλθηκε από την Κέρκυρα τις 21 Σεπτεμβρίου 1918, υπογράφεται από πρόσωπο με το όνομα Αιμίλιος που είχε αναλάβει την τήρηση πρακτικών συνεδρίασης της ΣΟΚ και έχει ως εξής:

Σοσιαλιστική Ομάδα Κέρκυρας

Κέρκυρα τη 21 Σεπτεμβρίου 1918

Σύντροφε Φ. Τζουλάτι

Σου κάμουμε γνωστό που ελάβαμε το γράμμα σου και το αναγνόσαμε εις την συνεδρίασιν του Σώματος της 19ης τρέχοντος, δια την καλήν εντύπωσιν που έκαμε εις αυτό το Σώμα αρκούμε να σου πω που αμέσως το Σώμα απεφάσισε και δια παμψυφίας σάς συγκατέλεξε εις τα μέλλοι του και επυφορτήθην να σας το κάμω γνοστόν. Με επεφόρτισαν δε συγχρόνως να σας κάμω γνωστήν και δευτέραν απόφασιν του Σώματος, εις την αυτήν συνεδρίασιν της 19ης εκλέξαμε αντυπρόσοπό μας για το Σοσιαλιστικόν συνέδριον τον σύντροφον Μιχαήλ Κοντό θεοριθής κατάληλος προς τούτο, αλλά επειδή είναι δυστυχός στρατιώτης και δεν εξαρτάτε από τον εαυτόν του, αν και ελπίζουμε να υπερπηδύσουμε κάθε εμπόδιον, εάν όμως τούτο σταθεί αδύνατον τότε το Σώμα απεφάσισε να ανατεθεί σε σας η αντιπροσόπευσις της Ομάδος μας. Καταλαβαίνουμε ότι θα το θεορήσετε τημήν σας να αντιπροσωπεύσετε την σοσιαλιστικήν ομάδα της πατρίδος σας και ότι δεν θα αποποιηθύτε· εάν όμως πρόκειται να αντυπροσοπεύσετε άλλον όμιλλον και φυσικά δεν θα δυνιθήτε να αντιπροσοπεύσετε και μας κάμετέ μας το γνοστό αμέσως. Ελπίζουμε πάντοτε ο Σύντροφος Κοντός να υπερπηδίσει τα εμπόδια.

Λάβετε τα Σοσιαλιστικά μας φιλλία

Εντολή της Ομάδος ο Γραμματεύς Αιμίλιος

Πραγματικά, δεν στάθηκε δυνατόν ο Μιχάλης Κοντός να λάβει την άδεια που επιθυμούσε, ώστε να μετάσχει στο συνέδριο. Ήταν αγωνιστής που διακρίθηκε σε δύσκολους αγώνες και στη συνέχεια, στο πλάι του πρωτομάχου Νίκου Βαρότση.

Σχετικό με την αντιπροσώπευση της ΣΟΚ από τον Φ. Τζουλάτη, για την οποία προφανώς χρειάστηκε η επανεγγραφή του σε αυτήν ενώ ήδη μετείχε σε παρόμοια οργάνωση νέων της Αθήνας, είναι και άλλο σωζόμενο έγγραφο, χωρίς ημερομηνία, που φέρει την υπογραφή Βεντούρας και απευθύνεται σε εκείνον.

Αναφέρει:

Σύντροφε Σου αποστέλωμε την έκθεσίν μας όσον αφορά το καταστατικόν και πρόγραμμα του συνεδρίου, με την θερμή παράκληση να το παραδώσης εις την οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου.

με αγάπη

Βεντούρας

Οι θέσεις της Σοσιαλιστικής Ομάδας Κέρκυρας

Σώζεται και το κείμενο με τις θέσεις που η Σοσιαλιστική Ομάδα Κέρκυρας είχε αποφασίσει να υποστηρίξει στο επικείμενο συνέδριο του νέου κόμματος, όπως αυτές διατυπώθηκαν σε επιστολή της προς τον Τζουλάτη, εκτενέστερη εκείνης που είχε σταλεί στην Οργανωτική Επιτροπή του συνεδρίου. Προφανώς, είχε διεξαχθεί διάλογος μεταξύ των μελών και είχαν επιλεγεί συγκεκριμένες θέσεις, ως συνισταμένη βέβαια διαφόρων απόψεων.

Αν και θα περίμενε κανείς, κυρίως λόγω της επιρροής που ήταν φυσικό να έχει ο βουλευτής Αριστοτέλης Σίδερις, ότι οι θέσεις της Ομάδας θα είχαν κάποιαν έντονη σοσιαλδημοκρατική απόχρωση, μολονότι ανιχνεύονται κατά τον Θεόδωρο Μπενάκη όπως ανέφερε σε συζήτησή μας τέτοιες θέσεις, δεν συνέβη κυρίως αυτό τελικά.

Η ΣΟΚ τοποθετήθηκε ξεκάθαρα, μπορεί να πει κανείς, στα θέματα της φυσιογνωμίας και των διεθνών σχέσεων του νέου κόμματος, τασσόμενη υπέρ του ιδεολογικά εργατικού - προλεταριακού χαρακτήρα του και υπέρ της ανάπτυξης των διεθνιστικών σχέσεων με τις δυνάμεις των Ρώσων επαναστατών και ολόκληρου του παγκόσμιου εργατικού - επαναστατικού κινήματος που είχε σοσιαλιστικό προσανατολισμό, κόντρα σε απόψεις που ήθελαν την περιχαράκωση του ελληνικού κόμματος στα εθνικά πλαίσια. Επίσης, σε μια σαφή αναφορά σε τέτοιο περιστατικό, καταδίκαζε κάθε συμμετοχή, χωρίς κομματική εξουσιοδότηση, σε διεθνείς διασκέψεις που προωθούσαν τα συμφέροντα του στρατοπέδου της Αντάντ.

Το σχετικό κείμενο στάλθηκε στον Τζουλάτη την ίδια ημέρα που τον εξουσιοδοτούσε να την εκπροσωπήσει και εξέφρασε τη συμφωνία της ΣΟΚ σε γενικές γραμμές με τις προτεινόμενες θέσεις. Παράλληλα, διατύπωσε δικές της θέσεις σε ορισμένα ζητήματα, όπως εκλογικού χαρακτήρα υπέρ της πλήρους απλής αναλογικής, διαφωνώντας σε κάποια σημεία, καθώς και για γενικότερα θέματα προσανατολισμού. Ενδεχομένως είχε συσταθεί και ειδική ομάδα για τον διάλογο, στις συζητήσεις της οποίας, όπως αναφέρεται, είχε πάρει μέρος και ο Σέρβος σοσιαλιστής Ζίτκο Τοπόλοβιτς, γνωστός και ως Τοπάλοβιτς ή Τοπάλεβιτς, όπως επίσης ίσως, σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία, ο Σέρβος επαναστάτης Η. Γιοβάνοβιτς.

Έχει ως εξής:

Σοσιαλιστική Ομάδας Κέρκυρας

Κέρκυρα τη 29 Οκτωβρίου 1918

Προς τον Σύντροφον Φραγκίσκον Τζουλάτην

Από τη στιγμή που συστήθηκε η ομάδα και μάλιστα αφότου ελάβαμε είδηση για τη σύγκλιση του Α' Σοσιαλ. Συνεδρίου συνερχόμενοι τακτικά ελάβαμε καιρό να συζητήσουμε, έχοντες ανάμεσά μας και τον αγαπητό σύντροφο Topalovits, τόσον για τις αρχές του κόματός μας όσο και πάνω στο πρόγραμμα και το καταστατικό που ελάβαμε από την Αθήνα. Και τώρα βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να δηλώσουμε ότι απόλυτα συμφωνάμε σ' όλα τα γενικά και μερικά ζητήματα· μόνον θα είχαμε να παρουσιάσουμε την αντίληψήν μας σχετικά με μερικά σημεία εις τα οποία διαφωνούμε:

1ον) - Σύμφωνα με την αντίληψίν μας για τον τρόπο που πρέπει να διεξάγονται οι εκλογές ζητούμεν μίαν αναλογίαν τελείαν (proportion), οι δε εκλογείς να ψηφίζουν, ενάντια προς την γνώμιν της οργανωτικής επιτροπής που υποδεικνύει την ευρείαν περιφέρειαν, εις τα μέρη που κατοικούν, για να μη εμποδίζουν τα μέσα της συγκοινωνίας ή κάθε άλλη αφορμή που μπορούσε να παρουσιασθή στο ψηφοφόρο το δικαίωμα της ψηφοφορίας· ο δε αριθμός των βουλευτών να προκύπτη για κάθε κόμα από τους ψήφους που συνεκέντρωσε εις όλον το κράτος.

2ον). - Το Referendum πρέπει να έχη την δύναμη να ασκή έλεγχον όχι μόνον επί της Κυβερνήσεως, αλλά και επί της Βουλής.

3ον). - Όσον αφορά το Εθνικόν Συμβούλιον είμαστε της γνώμης ότι δεν πρέπει η σύγκλισις του να είναι υποχρεωτική και κάθε τετραμηνίαν, αλλά να εξαρτάται από τας περιστάσεις· και τούτο γιατί έχουμε κατά νου πως μικρές και νεοσύστατες οργανώσεις δεν πρέπει να πολυεπιβαρύνωνται συχνά με έξοδα αντιπροσωπειών, και γιατί οι όροι της συγκοινωνίας στον τόπο μας είναι τόσο ελαττωματικοί.

4ον). - Δεν είμαστε της γνώμης να αποκλείονται από μέλη της Κεντρικής Επιτροπής οι Βουλευταί του κόματος· και τούτο γιατί προκειμένου που το κόμα μας είναι νεοσύστατο στο τόπο μας και καθώς είναι φυσικό στερείται από πολλούς που θα μπορούσαν να το αντιπροσωπεύσουν αντάξια και να το διευθύνουν, και επειδή έχουμε τη γνώμη πως αν τις καλλίτερες μονάδες μας τις δείναμε αποκλειστικά στο Κοινοβούλιο θα στερούσαμε το κόμα σ' ό,τι αναφέρεται στη διαχείρηση και διεύθυνση του κόματος· γιαυτό επαναλαμβάνουμε δεν θεωρούμε φρόνιμον οι Βουλευταί μας να αποκλείονται από την Κεντρικήν Επιτροπήν.

Όσον αφορά το ζήτημα της αντιπροσωπείας του Λονδίνου, αν τούτο θα αποτελέση θέμα συζητήσεως εμείς κατ' αρχήν καταδικάζουμε πάσα τοιαύτην αντιπροσωπείαν που να μην είναι σύμφωνος με τις αρχές του κόματος και που να μην ήτο κατ' εντολήν των οργανώσεων του κόματος.

Προσβλέποντες και ευχόμενοι την σύγκληση του Σοσιαλιστικού Συνεδρίου είμεθα της γνώμης, και απολύτως απαιτούμε, όπως τούτο όπου α και αν πρόκειται να συγκληθή να έχη Διεθνή χαρακτήρα, μη αποκλειομένης της αντιπροσωπείας ουδενός λαού σοσιαλιστικά οργανωμένου και δη του ρωσσικού. Και μάλιστα θα ηθέλαμεν, και εκφράζομεν την γνώμην αυτήν, να γίνουν αι αναγκαίαι ενέργειαι ώστε κανείς λαός σοσιαλιστικά οργανωμένος να λείψη από το συνέδριον τούτο, που θα έπρεπε να παρουσιάση το επιβλητικώτερη εκδήλωση διαμαρτυρία και απόφαση του οργανωμένου σοσιαλιστικά προλεταριάτου όλου του κόσμου.

Τα Πρακτικά του Συνεδρίου του ΣΕΚΕ, που ακολούθησε τον Νοέμβριο του 1918 κι έληξε, με το παλαιό ημερολόγιο πάντα, τις 23 Νοεμβρίου 1918, έχουν σωθεί.

Έχουν παρουσιαστεί σε ιδιαίτερη έκδοση από το ίδιο το ΚΚΕ στη συνοπτική μορφή που είχαν κρατηθεί και επιτρέπουν -πρωτότυπες σελίδες τους ξεχωριστού ενδιαφέροντος γι' αυτό το θέμα συμβουλευτήκαμε τώρα- να παρακολουθήσουμε το περίγραμμα των θέσεων που εξέφρασαν βασικοί Κερκυραίοι σύνεδροι, συμπεριλαμβανομένου του Δημοσθένη Λιγδόπουλου που ο Ηπειρώτης ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας του τρίτομου έργου για τη «Σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα» Παναγιώτης Νούτσος επιμένει ότι γεννήθηκε στην Κέρκυρα και ο Άγις Στίνας έχει αφήσει να εννοηθεί ότι είχε ζήσει και αναπτύξει δράση στο νησί στο πλαίσιο του τοπικού Σοσιαλιστικού Ομίλου, αλλά η σχετική τεκμηρίωση είναι ακόμη ανεπαρκής. Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Μπενάκη, στο συνέδριο ο Φραγκίσκος Τζουλάτης είχε όντως ανταποκριθεί στις θέσεις της Σοσιαλιστικής Ομάδας Κέρκυρας την οποία εκπροσώπησε.

Τι πρότεινε ο Τζουλάτης

Ο 21 ετών τότε -πάνω εικονιζόμενος σε μεγαλύτερη ηλικία- Φραγκίσκος Τζουλάτης (1897-1943) είχε θέσει ως κυρίαρχο το ζήτημα ότι ο αγώνας πρέπει να είναι ξεκάθαρα ανάμεσα στην επιλογή της αστικής δημοκρατίας και την επιλογή της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, χωρίς το νέο κόμμα να εστιάζει σε παραλλαγές - βελτιώσεις της αστικής δημοκρατίας.

Είχε υποστηρίξει με τα ακόλουθα λόγια, την άποψη ότι δεν θα έπρεπε να προβληθούν, εις βάρος των κοινωνικών αιτημάτων, αστικοδημοκρατικά αιτήματα:

«Η δημοκρατία είναι μία λέξις που παρέσυρε πολλούς, γιατί νόμισαν ότι μέσα σ' αυτήν ο λαός θα ζούσε κάπως ελευθερώτερα. Ο πόλεμος έδειξε ότι η πλουτοκρατία υπό οιανδήποτε μορφήν παρουσιάζει την ίδια όψη. Σ' αυτόν τον πόλεμο δεν ήταν μόνο οι βασιλείς που κατεπάτησαν το σύνταγμα, αλλά και οι υπουργοί. Παράδειγμα όχι μόνον ο Κωνσταντίνος, αλλά και ο Βενιζέλος έκαμεν το ίδιο. Χίλιες δημοκρατίες και αν είχαμε, επειδή την Αντάντ την ενδιέφερε να μπούμε στον πόλεμο θα επέβαλε την δικτατορία. Το μεταρρυθμιστικό μπορεί να το ζητούσαν και στη Ρωσσία, αλλά θα ζητούσαν περισσότερα, ενώ εμείς εδώ με τις ελευθερίες ζητούμε λιγότερα! Εμάς δεν μας ενδιαφέρει η μορφή του πολιτεύματος. Ο αγών μας βέβαια είναι και πολιτικός, το Σύνταγμα είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών δυνάμεων. Εάν σ' ένα κράτος οι εργάται ακούουν τις λέξεις δημοκρατία κλπ. παραπλανιώνται. Με τις λέξεις δημοκρατία και ελευθερίες οι πλουτοκράτες εκορόιδεψαν πολλούς και στα στόματά των αι λέξεις αυτές είναι επικίνδυνες. Η δημοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία τέλεια έκφρασις της αστικής. Επίσης η λέξις ελευθερία που μας υπόσχεται δεν έχει σχέση με την δικιάν μας ελευθερία, σαν και τη δική μας. Είναι ψεύτικη. Εάν εμείς ζητάμε δημοκρατίες, μεθαύριον, οι εργάτες θα μας ειπούν ότι και τα αστικά κόμματα ζητούνε τέτοια καθώς σήμερα και ο "Ριζοσπάστης". Δι' αυτά η γνώμη μου είναι ότι δεν πρέπει να γραφή στο πρόγραμμα ότι ζητάμε δημοκρατία».

Επίσης, σε άλλες παρεμβάσεις του στο συνέδριο ανέφερε:

«Μόνον όταν έχομεν την δύναμιν θα ζητήσωμεν μεταρρυθμίσεις και θα επιβάλλωμεν το πρόγραμμά μας».

«Δεν είναι κανείς βασιλικός, δεν πρόκειται περί ζητήματος μεταξύ θεσμού βασιλείας και Δημοκρατίας. Το ζήτημα είναι μεταξύ αστικής και σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Την δημοκρατίαν την επεθύμουν και την θέλουν οι πολιτευόμενοι διότι μ’ αυτήν γελούν τους λαούς».

«Ο πόλεμος έφερε μεγάλην εξασθένησιν εις τα κράτη. Διά τον λόγο τούτο θέλουν να ενωθούν σε μιά ένωσιν, την κοινωνίαν των εθνών. Τώρα όμως άρχισε η δημιουργία καθαρών σοσιαλιστικών κρατών, εθνών. Εις την κοινωνίαν των εθνών η Ελλάς θα οδηγηθή από την κυβέρνησιν. Εμείς όμως δεν πρέπει να θέλουμε τούτο, αλλά πρέπει να πούμε στον Ελληνικόν λαόν να είναι έτοιμος να μπη στην σοσιαλιστική κοινωνία».

«Ημείς οι σοσιαλισταί δεν είμαστε φιλειρηνικοί καθώς κοινώς πιστεύεται. Οι πόλεμοι κατά του φεουδαλικού συστήματος ήσαν προοδευτικοί. Προ 30 και δεν ξέρωμεν πόσων ετών, που οι πόλεμοι γίνονται για την μοιρασιά, την αρπαγή αποικιών, είναι πόλεμοι ιμπεριαλιστικοί. Και ο πόλεμος κατά του αστικού καθεστώτος είναι πόλεμος προοδευτικός. Μόνον για έναν τέτοιον αγώνα είμεθα υπέρ. Για κάθε άλλο, ό,τι όνομα και αν φέρει, αλλά αποβλέπει στην εξυπηρέτηση αστικών συμφερόντων, πρέπει να είμεθα κατά».

Υποστήριξε σθεναρά τη σύνδεση του κόμματος με την Γ' Διεθνή των σοσιαλιστικών κομμάτων. Θεωρείται ότι συνέβαλε καθοριστικά, μαζί με τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο, στην υιοθέτηση αριστερών-επαναστατικών θέσεων, τασσόμενος ανεπιφύλακτα υπέρ της ρωσικής Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία και των Μπολσεβίκων του Λένιν.

«Ορίστηκε αντιπρόσωπος ο συμπατριώτης μας φοιτητής Φρ. Τζουλάτης, σοσιαλιστής με επαναστατικές αντιλήψεις», έγραψε ο Άγις Στίνας αργότερα, όταν ιδιώτευε και ασπαζόταν αστικές κατηγοριοποιήσεις. Επρόκειτο, είπε ακόμη, για «νέο που ανήκε στην άκρα αριστερά του κινήματος, δίπλα στον Λιγδόπουλο».

Οι απόψεις του Μιχάλη Οικονόμου

Γραμματέας του συνεδρίου εκλέχτηκε ο μετέπειτα σπουδαίος γλωσσολόγος, βιβλίο του οποίου για την αρχαία ελληνική γλώσσα διδάσκεται ακόμη στα λύκεια της χώρας, Κερκυραίος Μιχάλης Οικονόμου (1896-1984), ο οποίος θεωρείται ότι αποτέλεσε, μαζί με τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο και τον Φραγκίσκο Τζουλάτη, την ηγετική ομάδα της «αριστερής τάσης» που επιβλήθηκε στο συνέδριο, προσδίδοντας στο νέο κόμμα επαναστατικά χαρακτηριστικά.

Το 1916 είχε συμμετάσχει δραστήρια στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Εργατικής Νεολαίας Αθήνας, την οποία και εκπροσώπησε στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ.

Σε ηλικία 22 ετών τότε -πάνω σελίδα των δακτυλογραφημένων Πρακτικών που συνεισέφερε γι' αυτό εδώ το θέμα το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ, το οποίο ευχαριστούμε και δημόσια- απηύθυνε χαιρετισμό «εξ ονόματος των Σοσιαλιστικών Νεολαιών της Ελλάδος», υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Ερχόμεθα σήμερον διά να θέσωμεν τον θεμέλιον λίθον του επαναστατικού οικοδομήματος, μέσα εις το οποίον θα αρχίσουν και οι έλληνες προλετάριοι τον δρόμον που οι συνάδελφοί των του άλλου κόσμου επροχώρησαν νικώντες και θριαμβεύωντες».

«Μπροστά στην μεγάλη αυτήν αποστολή του συνεδρίου πρέπει να δείξωμεν την ανάλογον δύναμιν και το πρέπον σθένος, όπως ξεκαθαρίζοντες το γύρω μας έδαφος προχωρήσωμεν προς τα εμπρός. Από ημάς εξαρτάται ή να διαιωνίσωμεν την αδυναμίαν και την ακαταστασίαν της ελληνικής εργατιάς ή να δημιουργήσωμεν και εδώ την ξυπνημένη εργατιά που θα είναι ικανή να ακολουθήση την εργατιά του άλλου κόσμου εις το μεγάλο παγκόσμιο κίνημα»

«Το ελληνικόν προλεταριάτο σήμερα με χαρά ανεμίζει την κοκκινόχρωμη σημαία του (...) Γύρω μας βλέπουμε να ροδίζη η χαραυγή της μεγάλης ημέρας. Η χρυσή ημέρα του λυτρωμού έφθασε. Η ανατολή άρχισεν».

«Τιμή και δόξα ανήκει στην εργατιά εκείνη του Βορρά που εσάλπισε πρώτη το τρανό σάλπισμα της αναστάσεως»..

Ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος

Ο πρωτομάρτυρας του ελληνικού εργατικού - κομμουνιστικού κινήματος Δημοσθένης Λιγδόπουλος (1894 ή 1898-1920), συνιδρυτής μαζί με τον Τζουλάτη και άλλους νέους της Σοσιαλιστικής Εργατικής Νεολαίας Αθήνας το 1916, θεωρείται, παρά και τις αντιφάσεις που θα μπορούσε να επισημάνει κανείς σε ορισμένα σημεία και των δικών του τοποθετήσεων, βασικός συντελεστής της απόφασης του ΣΕΚΕ να υιοθετήσει επαναστατική πολιτική και να συμπαραταχθεί με τη ρωσική Οκτωβριανή Επανάσταση και τη λενινιστική πτέρυγα των Ρώσων επαναστατών. Χαρακτηρίστηκε ο ηγέτης της «αριστερής τάσης» στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, το οποίο τον εξέλεξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και διευθυντή της κομματικής εφημερίδας «Εργατικός Αγών». Πρωταγωνίστησε για την ένταξη του νέου κόμματος στην Κομμουνιστική Διεθνή.

Στο συνέδριο του ΣΕΚΕ απηύθυνε «θερμόν χαιρετισμόν προς την ελληνικήν και διεθνή εργατική τάξιν εξ ονόματος της Σοσιαλιστικής Οργανώσεως Αθήνας», υποστηρίζοντας: «Η γενική επανάστασις και η εργατική ζύμωσις της Ελλάδος δίδει το δικαίωμα να πιστεύσωμεν ότι η εργατική τάξις πολύ γρήγορα θα ξυπνήση. Του ευνοϊκούς αυτούς όρους πρέπει να τους εκμεταλλευθώμεν διά να φέρωμεν την Ελλάδα εκεί που έφθασαν ήδη άλλοι λαοί».

Στις τοποθετήσεις του στο συνέδριο, όπως αυτές αποτυπώθηκαν στα Πρακτικά του Συνεδρίου -πάνω έτερη σελίδα των δακτυλογραφημένων Πρακτικών, που έθεσε στη διάθεσή μας το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ γι' αυτές τις γραμμές- ανέφερε:

«Αι αστικές δημοκρατίες μάς χρειάζονται και αφού ο κόσμος όλος συζητεί για μια παγκόσμια δημοκρατία, ως και σ' αυτή τη Γερμανία γίνεται το ίδιο, δεν πρέπει να υπάρχουν άνθρωποι να λέγουν ότι το ίδιο είναι βασιλεία και δημοκρατία. Η μεταβατική περίοδος αυτή της αστικής δημοκρατίας είναι ένα γεφύρι για να φθάσουμε στο σκοπό μας».

«Είναι αλήθεια ότι όπου το πολίτευμα είναι μοναρχικό και πλέον καταπιεστικόν τόσον γρηγορώτερα περνά στο σοσιαλιστικό, αλλά είναι και αλήθεια ότι η μεταβολή αυτή γίνεται με μεγαλύτερες θυσίες, καθώς στην Γερμανία και την Ρωσία που ακόμη ποταμηδόν τρέχει το αίμα. Η επανάστασις θα γίνη, διότι δεν είναι πόθος ανθρώπων, αλλά ανάγκη (...) Εάν θέλουμε να πούμε στους κυβερνώντες θέλετε να μας κτυπήσετε, αμέσως θα τσακωθούμεν. Και θα γίνει ό,τι μπορεί κανείς να φαντασθή. Διά τούτο πρέπει εξελικτικώς και βαθμηδόν να προπαρασκευασθούμε, και για να φθάσουμε στον τελικό σκοπό πρέπει να περάσωμεν απ' αυτές τις μεταρρυθμίσεις και εάν ακόμη υπάρχουν αστοί για να πραγματοποιήσουν μια αστική δημοκρατία, πρέπει να τους υποστηρίξωμεν».

«Εμείς ζητάμε το άπαν, η αστική τάξις έχει ωφέλεια απ' αυτό ακολουθώντας και αναγκαζόμενη να δίδη την δημοκρατία και άλλα. Στην πρόσκληση που είχε κάνει ο Βενιζέλος στους σοσιαλιστάς θυμάμαι που είπε ένα ωραίο, ομολογήσας ότι "με το να τρέχετε εσείς πολύ μπροστά ωφελείτε τα άλλα φιλελεύθερα κόμματα" (...). Όσον είμεθα απαιτητικώτεροι τόσα περισσότερα δίδουν».

«Η αστική τάξις τρομαγμένη (...) ζητάει να συγκρατηθή στην αρχήν με κοινωνιολογικά ευαγγέλια. Δεν θάχουμε πια νέους πολέμους, θάχουμε κοινωνίαν των εθνών. Αυτή θα αποφασίζει για όλες τις διαφορές. Α! Τώρα πια έπαψαν να μας λένε ότι οι πόλεμοι είναι κακά αναγκαία, ότι πάντοτε θα γίνονται πόλεμοι, ότι είναι ένα καλό ο πόλεμος. Μα τώρα θα τους πούμε εμείς. Ναι, οι πόλεμοι είναι ένα κακό αναγκαίο, ένα κακό επακολούθημα της καπιταλιστικής μορφής της παραγωγής. Δεν θα λείψουν παρά μόνον όταν λείψουν αι αιτίες που είναι η κατασκευή, ο τρόπος της παραγωγής της σημερινής κοινωνίας. Αλλά ποίος θα είναι ο σχηματισμός της κοινωνίας των εθνών; Ποίοι θα λάβουν μέρος σ’ αυτήν; Αστοί μόνον; Αστοί και εργάτες; Ή εργάτες; Αλλά οι αστικές τάξεις των διαφόρων κρατών έχουν εντελώς αντίθετα συμφέροντα. Εάν έγινε πόλεμος, έγινε γι' αυτό και η αντίθεσις αυτή των συμφερόντων δεν θα παύση. Το να θέλουμε να νομίζουμε ότι μπορεί να πάψει είναι το ίδιο σαν να νομίσουμε ότι μπορούμε να σταματήσουμε την πάλη των τάξεων (...) Η εργατική τάξη είναι η μόνη που έχει διεθνή συμφέροντα τα ίδια. Και η κοινωνία αυτή των εθνών, η διεθνής εργατική οργάνωσις είναι η μόνη που μπορεί να επιβληθεί. Εάν αυτή δεν μπορέσει να επιβληθεί, κάθε ελπίδα από κάθε άλλη κοινωνία των εθνών είναι ουτοπία. Δεν πιστεύω να μας ρωτήση κανείς τι μας βλάπτει. Σε κείνον όμως που θα ρωτήση, θα του πω. Φοβούμαι ότι μία διεθνής αστική ένωσις στο μόνο σημείο στο οποίο μπορεί και εξάπαντος να συμφωνήση τελείως είναι το να επιβληθή και να πολεμήση κάθε εκδήλωση επαναστατικών κινημάτων στον κόσμο. Προσέξετε σύντροφοι, η κοινωνία των εθνών που μας υπόσχεται μπορεί να παίξει ρόλο ιεράς συμμαχίας».

«Και φαντασθήτε η πρώτη πράξις της κοινωνίας των εθνών να είναι μια άγρια επέμβαση, όπως άλλως τε άρχισε ή πρόκειται ν' αρχίση εναντίον της Ρωσικής επαναστάσεως, εναντίον του ιερού αγώνος των Ρώσων και Γερμανών εργατών (...) Μόνο η εργατική τάξις, που είναι η μόνη που έχει τα ίδια συμφέροντα, μπορεί να είναι η ασφαλής για τον κόσμο κοινωνία των εθνών».

Τον Ιανουάριο του 1920 εκπροσώπησε το ΣΕΚΕ στη συνδιάσκεψη των βαλκανικών κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών κομμάτων στη Σόφια. Αργότερα, τον Ιούλιο του ίδιου έτους, στάλθηκε από το κόμμα του στη Μόσχα, για να μετάσχει στις εργασίες του δεύτερου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Επιστρέφοντας από τη Μόσχα, περί τα τέλη Οκτωβρίου του 1920, στη Μαύρη Θάλασσα δολοφονήθηκε από Τουρκολαζούς λαθρεμπόρους, μαζί με τον καταγόμενο από την Κεφαλονιά Ελληνορώσο κομμουνιστή Ωρίωνα Αλεξάκη.

«Ο Λιγδόπουλος είναι ο πρώτος νεκρός του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας που έπεσε στο επαναστατικό καθήκον», όπως έγραψε προ ετών ο «Ριζοσπάστης» σε σχετικό αφιέρωμά του.

Η ίδια εφημερίδα το 1920, με την αναγγελία του θανάτου του, φιλοξένησε αποχαιρετιστήρια άρθρα και σημειώματα στελεχών του κόμματος. Προεξείχε, μεταξύ αυτών, ένα που έφερε τον τίτλο «Ο ήρωας». Ήταν γραμμένο από τον Κερκυραίο συναγωνιστή του Αριστοτέλη Σίδερι.

Ο Λιγδόπουλος ήταν εκείνος που με -το εικονιζόμενο πιο πάνω- τηλεγράφημα ανήγγειλε στον Τζουλάτη την αποδοχή της συμμετοχής του στο συνέδριο. Ο τελευταίος την περίοδο εκείνη, όπως διαπίστωσε από αρχείο του ο Θεόδωρος Μπενάκης, εκπλήρωνε τη στρατιωτική του θητεία στο Συνεργείο Σχεδίου Πόλεως της Θεσσαλονίκης, που έδρευε στο Διοικητήριό της. Την εκλογή του ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος, ως μέλος της ευρείας Οργανωτικής Επιτροπής του συνεδρίου, του ανήγγειλε με τηλεγράφημα, με ημερομηνία 4 Νοεμβρίου -οι ημερομηνίες πάντα, ας σημειωθεί, με το παλαιό ημερολόγιο- στη Θεσσαλονίκη.

Ανέφερε το τηλεγράφημα:

Φραγκίσκον Τζουλάτην. Συνεργείον Σχεδίου Πόλεως (Ε)θνικής. Διοικητήριον ΘΝ. Εξελέγεις αντιπρόσωπος οργανώσεως Κερκύρας. Τηλ/σατε απαντήσωμεν παραδοχήν. Δημοσθένης Λιγδόπουλος.

«Ο Δημ. Λιγδόπουλος είχε φύγει το 1915 για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο της Αθήνας», έγραψε ο Α. Στίνας, μιλώντας για τους Κερκυραίους σοσιαλιστές της εποχής και για το γεγονός ότι «εκτός από τους εργάτες, στον Όμιλο υπήρχαν και ορισμένοι νέοι μαθητές και εργαζόμενοι». Επίσης, σε συνέντευξή του το 1987, τον είχε συμπεριλάβει στους Κερκυραίους σοσιαλιστές της περιόδου, προσθέτοντας, σε σχέση και με τον Σέρβο επαναστάτη Ζίτκο Τοπόλοβιτς που είχε βρεθεί εκείνα τα χρόνια στο νησί, ότι: «Ο Μιχάλης Οικονόμου μου είπε ότι ο Τοπόλοβιτς είχε γνωρισθεί με τον Αρ. Σίδερι και νεαρούς Κερκυραίους σοσιαλιστές της αριστερής πτέρυγας του ΣΕΚΕ, όπως ο ίδιος και ο Δ. Λιγδόπουλος».

Οι θέσεις του Αριστοτέλη Σίδερι

Ο -εικονιζόμενος πάνω στις Φυλακές Συγγρού στην Αθήνα το 1922, καθώς είχε συλληφθεί για την πολιτική δράση του στο ΣΕΚΕ- νομικός και αργότερα πανεπιστημιακός δάσκαλος Αριστοτέλης Σίδερις (1889-1976), που μεγάλωσε από τη βρεφική του ηλικία στην Κέρκυρα και γεννήθηκε μάλλον εκεί ή σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή στη Λευκάδα, συγκαταλέγεται στους πρωταγωνιστές της ίδρυσης του Σοσιαλιστικού Ομίλου Κέρκυρας το 1911. Δρόμος της πόλης του νησιού φέρει το όνομά του.

Στο συνέδριο έλαβε μέρος με τη βουλευτική του ιδιότητα.

Πρέσβευε την άποψη ότι το νέο κόμμα θα έπρεπε, προκειμένου να μην τεθεί από την αστική τάξη εκτός νόμου, να ακολουθήσει συμβιβαστική πολιτική σε διάφορα θέματα, εν αναμονή δημιουργίας με τη δράση του καλύτερων συνθηκών, έχοντας επίσης τη γνώμη ότι για ίδιους λόγους έπρεπε να επιδιωχθούν ακόμη και προσωρινές συμμαχίες με πολιτικές μερίδες της αστικής τάξης, στο πλαίσιο της λογικής των σταδίων μετάβασης σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Για παρόμοιους λόγους δεν υποστήριζε την προτεινόμενη στενή σύνδεση με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Θεωρήθηκε ο βασικός εκπρόσωπος της «δεξιάς τάσης» ή και εκφραστής ουτοπικών σοσιαλιστικών ιδεών μεταξύ των σοσιαλιστών του συνεδρίου.

Ανέφερε μεταξύ άλλων, σε ηλικία 29 ετών τότε, στις παρεμβάσεις του:

«Δεν είμεθα κόμμα απλώς αστικό, ρεφορμιστικό, αλλά κόμμα που αποβλέπει σε μιά νέα κοινωνία (...) Ο κόσμος, μη γνωρίζων ποιό είναι το γενικό πρόγραμμα του σοσιαλισμού, είναι ανάγκη να το μάθη».

«Το ζήτημα είναι εάν ο σοσιαλισμός θα πάρη το ζήτημα της γλώσσας για δικό του, και θα συνδεθή με αυτό. Εκ πείρας και δι' άλλων λόγων πρέπει ν' αφήσωμεν το ζήτημα αυτό στην εξέλιξή του».

«Εφ' όσον πολεμούμεν μέσα στην αστική κοινωνία πρέπει να θέλωμεν να αποκτήσωμεν όσο το δυνατόν περισσοτέρας ελευθερίας για να διεξαγάγωμεν καλύτερα τον αγώνα μας. Πιστεύσαμε ότι ο αγών μας είναι συγχρόνως οικονομικός και πολιτικός, επομένως έχομεν ανάγκην οικονομικών και πολιτικών ελευθεριών. Όπως κυττάζωμεν διά την εργατικήν νομοθεσίαν, έτσι πρέπει να παραδεχθώμεν ότι μας ενδιαφέρει και η μορφή του πολιτεύματος (...) Πώς μπορούμε να δεχθούμε ότι δεν μας ενδιαφέρουν τα ζητήματα της Βουλής (...) Πρέπει να ζητήσωμεν την αλλαγήν του πολιτεύματος (...) Ημείς οι σοσιαλισταί θα αδιαφορήσωμεν την στιγμήν που παντού γίνονται κινήματα διά την κατάργησιν του μοναρχικού θεσμού;».

«Η ατομική ιδιοκτησία της γης είναι πηγή του κακού. Το γεωργικόν ζήτημα είναι μέγιστον και σπουδαιότατον. Και το ζήτημα της μικράς ιδιοκτησίας επίσης σπουδαίον. Οι μικροϊδιοκτήται είναι δύναμις που πολεμάει τον σοσιαλισμόν (...) Δέον να εθνικοποιηθούν τα τσιφλίκια. Μετά την εθνικοποίησιν δέον τα κτήματα των τσιφλικίων να παραχωρηθούν εις κοινότητας διά να εκμεταλλευθώσι από τους χωρικούς με κομμουνιστικόν τρόπον. Δέον να ζητηθή η ίδρυσις γεωργικών κοινοτήτων».

Τις 6 Ιανουαρίου 1919 ήταν ένας από τους ομιλητές στην πρώτη δημόσια συγκέντρωση του ΣΕΚΕ στο θέατρο «Διονύσια», στην πλατεία Συντάγματος, στην Αθήνα. «Εις ένα διάλειμμα η νεολαία τραγουδά το "Ζήτω, ζήτω η εργατιά" και μετά λαμβάνει τον λόγον ο βουλευτής κ. Σίδερις, χαιρετίζων εν μέσω ακαταπαύστων χειροκροτημάτων και επευφημιών την ίδρυσιν του Κόμματος και τονίζων την μεγάλην εκπολιτιστικήν σημασίαν του», έγραψε ο «Ριζοσπάστης» την επομένη. Στο ίδιο φύλλο του ο «Ριζοσπάστης» πληροφορούσε ότι ο διευθυντής της αστυνομίας της Αθήνας την προηγούμενη ημέρα είχε μηνύσει τον Α. Σίδερι, κατηγορώντας τον ότι με άρθρο του στην εφημερίδα ενεθάρρυνε «την αναρχίαν και τον μπολσεβικισμόν». Η μήνυση, μάλιστα, είχε διαβιβαστεί και στη διοίκηση του Α' Σώματος Στρατού.

Επίσης, το 1919 είχε προλογίσει έκδοση του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» από το ΣΕΚΕ.

«Η μικρή μας μειοψηφία δεν ενόμιζε ακόμη σκόπιμη τότε την προσχώρηση στην Γ' Διεθνή της Μόσχας», έγραψε ο ίδιος αργότερα για τις θέσεις του, αναφερόμενος στον σοσιαλιστή συναγωνιστή του στον Σοσιαλιστικό Όμιλο Κέρκυρας δημοσιογράφο Αντώνη Μουσούρη - που πέθανε από πείνα την Κατοχή στην Αθήνα- σε σημείωμά του στα «Κερκυραϊκά Χρονικά».

Το ψήφισμα του συνεδρίου

Αναμφίβολα οι θέσεις στις οποίες κατέληξε το συνέδριο των σοσιαλιστών ιδρύοντας εκείνον το Νοέμβρη του 1918 το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που έξι χρόνια αργότερα έλαβε την ονομασία Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ήταν συνισταμένη των διαφόρων επιμέρους απόψεων. Θα χρειαζόταν, όπως είναι φυσικό, διεργασίες πολλές ώσπου το νέο κόμμα να προσλάβει, μέσα από αντιφάσεις αλλά διαρκώς εν μέσω ηρωικών αγώνων για τα λαϊκά συμφέροντα και δίκαια, την επαναστατική του φυσιογνωμία, αρνούμενο πάντα να συνθηκολογήσει με τον ελληνικό και διεθνή καπιταλισμό.

Από τότε, όμως, με την προφανή συμβολή και των πρωτοπόρων Κερκυραίων και άλλων Επτανήσιων σοσιαλιστών της εποχής, όρισε ως σκοπό του όχι τον -ανέφικτο άλλωστε- λεγόμενο εξανθρωπισμό ή τη βελτίωση του ελληνικού καπιταλισμού, δηλαδή διακηρύξεις για τις οποίες και σήμερα διάφορες πολιτικές πλευρές το καλούν να συναινέσει συμπράττοντας μαζί τους, αλλά την ανατροπή της καπιταλιστικής οργάνωσης της ελληνικής κοινωνίας, με την εγκαθίδρυση κοινωνικής οργάνωσης σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής, δρώντας με διεθνιστικό πνεύμα.

Έτσι στο Ιδρυτικό Ψήφισμα -πάνω απόσπασμα από την έντυπη έκδοση των Πρακτικών- έγινε σαφές ότι το 104 ετών πια σήμερα νέο κόμμα τότε ιδρύθηκε για να βασίσει την πολιτική του δράση σε δύο θεμελιώδεις αρχές: Αφενός στην «πολιτική και οικονομική οργάνωση του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως διά την κατάκτησιν της πολιτικής εξουσίας και την δημοσιοποίησιν των μέσων της παραγωγής και ανταλλαγής, δηλ. την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν». Αφετέρου στη «διεθνή συνεννόηση και δράση των εργατών».

Όσοι άνθρωποι καλής θέλησης με παρόμοιες ελπίδες και προσανατολισμούς, φυσικά πέραν των γνωστών πολιτικών ηγεσιών, ενδεχομένως θα ήθελαν σήμερα από αυτό, εν ονόματι κάποιας ελπιζόμενης «προόδου», να συναινέσει σε πολιτικές υποτιθέμενης βελτίωσης και ωραιοποίησης του καπιταλιστικού ελληνικού δρόμου κοινωνικής οργάνωσης, είναι χρήσιμο ίσως να γνωρίζουν και το ότι εξαρχής, μεταξύ των άλλων, διακήρυξε:

«Το Σ.Ε. Κόμμα δεν δύναται ποτέ να συμμετάσχη ή να ενισχύση οποιαδήποτε κυβέρνησιν της αστικής τάξεως και αποκρούει κάθε απόπειραν απομακρύνσεώς του από την πάλην των τάξεων, με σκοπόν να διευκολυνθή η προσέγγισις των εργατών με τα αστικά κόμματα».

Από τότε, ακόμη και σε πολύ αντίξοες συνθήκες, δεν έλειψε ποτέ σχεδόν στην Κέρκυρα -πάνω εικόνα από την εκδήλωση εορτασμού των 100 χρόνων του ΚΚΕ στο Δημοτικό Θέατρο της πόλης του νησιού τον Νοέμβριο του 2018- κάποιος εορτασμός, στοιχειώδης έστω υποστηρικτών του εν λόγω κόμματος σε φιλικές συγκεντρώσεις ή με κάποια παράνομη χειρόγραφη εφημεριδούλα και όταν εκείνο ήταν εκτός νόμου, της επετείου της ίδρυσής του.

Αξέχαστος έμεινε σε όσους είχαν λάβει μέρος ο εορτασμός της 56ης επετείου τέτοιες ημέρες το 1974, στα γραφεία του ΚΚΕ στην πόλη της Κέρκυρας, με τη συμμετοχή του ίδιου του Νίκου Βαρότση.

Το βασικό θέμα στο -εικονιζόμενο πιο πάνω- φύλλο της εφημερίδας των Κερκυραίων κομμουνιστών «Αγώνας», με ημερομηνία 14 Νοεμβρίου 1974, ήταν η συμπλήρωση 56 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ. Σημείωμα της Νομαρχιακής Επιτροπής Κέρκυρας του κόμματος αυτού έφερε τον τίτλο «56 χρόνια ηρωικών αγώνων του ΚΚΕ», δεν παρέλειπε να αναφερθεί και σε λάθη αυτής της ιστορικής διαδρομής μαζί με τα επιτεύγματα της αγωνιστικής πορείας για κάθε μικρό ή μεγάλο πρόβλημα και τις κατακτήσεις του λαού και κατέληγε με αναφορά στον ιδρυτικό του στόχο για «τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας».

Τα γενέθλια του ΚΚΕ, όπως μαρτυρεί το - εικονιζόμενο πιο πάνω- δημοσίευμα φύλλου της εφημερίδας «Νέα Ζωή» της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας του ΚΚΕ με ημερομηνία 21 Νοεμβρίου 1944, είχαν εορταστεί κι εκείνη τη χρονιά, 26η από τη γέννησή του. Η εφημερίδα παρουσίαζε στη δεύτερη σελίδα του φύλλου τον ανάλογο εορτασμό που είχε γίνει στην Αθήνα και ανήγγειλε στη βάση της σελίδας ότι στο νησί «ο γιορτασμός για τα 26 χρόνια του ΚΚΕ θα γίνει την Κυριακή», 26 Νοεμβρίου 1944, ενώ ήδη βέβαια οι κομμουνιστές διώκονταν από την εγκάθετη εξουσία ΕΔΕΣ - Άγγλων - κρατικών και παρακρατικών μονάδων.

Έναν χρόνο μετά, σε φύλλο της με ημερομηνία 25 Νοεμβρίου 1945 η ίδια εφημερίδα είχε αφιερώσει το κύριο άρθρο της στα 27χρονα του ΚΚΕ, δίπλα σε ειδήσεις για την προσαγωγή σε δίκη του Γραμματέα της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Κέρκυρας Βασίλη Άνθη και του - σκοτωμένου οκτώ μήνες μετά από κρατικά πυρά- κομμουνιστή αξιωματικού Αλέκου Πρίφτη, με μηνυτή τον και τότε και επί Κατοχής αστυνομικό διευθυντή Κέρκυρας.

Εορτασμός της ίδρυσης του νέου κόμματος είχε γίνει ακόμη, όπως μαρτυρεί το εικονιζόμενο πάνω δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας «Εργατικός Αγών» με ημερομηνία 26 Ιανουαρίου 1920, με λαϊκή συγκέντρωση στην πόλη της Κέρκυρας «με εξαιρετικόν ενθουσιασμόν», τέτοιες ημέρες ίσως το 1919 ή τις αρχές του 1920. Είχε πραγματοποιηθεί συγκέντρωση στο «Θέατρον των Ποικιλιών», στην οποία είχε πρωτοστατήσει νεοσύστατη κερκυραϊκή Σοσιαλιστική Νεολαία, με ομιλητές τον Γραμματέα του κερκυραϊκού Τμήματος του ΣΕΚΕ εκείνη τη χρονιά Γρηγόρη Φάντη και τον Νίκο Βαρότση. Τότε, το ακμαίο και σήμερα νέο τότε κόμμα διένυε τον δεύτερο χρόνο της ζωής του, πριν από έναν περίπου αιώνα.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΑΡΟΥΝΙΑΤΗΣ