Πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισμού για το Λαζαρέτο, προκειμένου να δρομολογηθεί, πιθανώς και με προγραμματική κοινή δράση του υπουργείου με την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων και τον Δήμο Κεντρικής Κέρκυρας, η υλοποίηση αναγκαίων έργων για τη νησίδα που εκκρεμούν εδώ και χρόνια, άρχισε να εκδηλώνεται τον Ιούλιο του 2022.

Η σχετική κίνηση έρχεται ως συνέχεια της συνάντησης που είχαν την Τρίτη 5 Ιουλίου 2022 στο υπουργείο Πολιτισμού, στην Αθήνα, κλιμάκιο του ΚΚΕ και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Η συνάντηση, στην οποία εκ μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος μετείχαν ο κοινοβουλευτικός του εκπρόσωπος Θανάσης Παφίλης και το στέλεχος του Τμήματος Πολιτισμού της Κεντρικής Επιτροπής του Κέλλυ Παπαϊωάννου, αφορούσε το ζήτημα της λήψης μέτρων προστασίας και ανάδειξης της ιστορικότητας της κερκυραϊκής νησίδας Λαζαρέτο, καθώς και του ιστορικού χώρου του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης, όπου επίσης είχαν εκτελεστεί κομμουνιστές και άλλοι λαϊκοί αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου του ΚΚΕ για την εν λόγω συνάντηση, η αντιπροσωπεία του υπέβαλε στην υπουργό Πολιτισμού δύο υπομνήματα για τους ιστορικούς τόπους του Λαζαρέτου Κέρκυρας και του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης. Τα υπομνήματα αφορούσαν «στο πάγιο αίτημα του ΚΚΕ για συντήρηση και ανάδειξη του Λαζαρέτου και του Επταπυργίου, καθώς και για την τοποθέτηση μνημείων του Κόμματος που θα αναδεικνύουν την ιστορική μνήμη» και στους δύο παραπάνω «τόπους θυσίας και μαρτυρίου». Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, «η ανταπόκριση από το υπουργείο Πολιτισμού ήταν θετική και υπήρξε από πλευράς της κ. Μενδώνη δέσμευση για φροντίδα των δύο ιστορικών τόπων και παραχώρηση ειδικού χώρου για την ανέγερση μνημείου του Κόμματος».

Ανταποκρινόμενος σε ερώτημά μας γι' αυτή τη συνάντηση, σε ό,τι αφορά το Λαζαρέτο, ο κ. Θ. Παφίλης έκανε σαφές λίγες ημέρες μετά ότι ετέθησαν από την πλευρά του ΚΚΕ πλείστα ζητήματα και προτάσεις του Κόμματός του ή και τοπικών φορέων που έχουν να κάνουν με τη φροντίδα και την ανάδειξη της ιστορικότητας του Λαζαρέτου, σε συνδυασμό με γεγονότα- σταθμούς στην ιστορία της νησίδας και τη λειτουργία της ως μαρτυρικού λοιμοκαθαρτηρίου τα χρόνια της ενετοκρατίας και αργότερα, ως φασιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Κερκυραίων και άλλων Επτανήσιων και Ελλήνων αντιστασιακών την περίοδο της Κατοχής και ως τόπου εκτέλεσης κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών και υποστηρικτών της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού τα κατοπινά χρόνια.

Πράγματι, το σχετικό υπόμνημα 12 σελίδων της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΚΚΕ προς το υπουργείο Πολιτισμού - που περιλαμβάνει και φωτογραφικό υλικό της νησίδας, τοπογραφικά στοιχεία με σχεδιάγραμμα, εικόνες από παλαιότερους βανδαλισμούς στο κτίριο του μελλοντικού Μουσείου και στοιχεία από την παλαιά κρατική απόφαση κήρυξης του Λαζαρέτου ως Ιστορικού Τόπου - περιγράφει συνοπτικά τη σημερινή κατάσταση στη νησίδα, αναφέρεται σε ποικίλα ζητήματα και θέτει ορισμένα από αυτά ως «αιτήματα-άμεσες παρεμβάσεις».

Επιλέγουμε τέσσερα από αυτά, όπως παρουσιάζονται αναλυτικά στο υπόμνημα, λόγω και της σημασίας του και των ιδιαίτερα αναλυτικών θέσεων, προτάσεων και επισημάνσεων με τις οποίες τίθενται.

Για τον τοίχο των εκτελέσεων

Προέχει, σύμφωνα με το υπόμνημα, η διάσωση του τοίχου των εκτελέσεων πολιτικών και κοινωνικών αγωνιστών τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Όπως αναφέρεται, «ο τοίχος αυτός είναι τμήμα παλιάς εκκλησίας που κατέρρευσε, ενώ και ο ίδιος απαιτεί άμεση αντιστήριξη, προκειμένου να μην καταρρεύσει από τα σαθρά χώματα και τα βάτα» και «γενικά, ο περιβάλλων χώρος του τοίχου απαιτεί άμεση εξυγίανση και καθαρισμό».

Τονίζεται ότι «πρώτο και βασικό μέλημα πρέπει να είναι οι κατάλληλες εργασίες στήριξης, συντήρησης και ανάδειξης του τοίχου των εκτελέσεων, χωρίς αυτές να επιφέρουν αλλοίωση του χαρακτήρα του ως ιστορικού και πολιτισμικού τεκμηρίου». Οι εργασίες αυτές «πρέπει να περιλαμβάνουν την εξυγίανση του περιβάλλοντα χώρου και εδάφους από την αυτοφυή χλωρίδα που υπονομεύει τα θεμέλια του τείχους και εντείνει τα προβλήματα στήριξής του. Στα πλαίσια της αναβάθμισης του περιβάλλοντα χώρου, επιβάλλεται να γίνουν έργα αποστράγγισης στον ευρύτερο χώρο του τοίχου και του μνημείου, ώστε να προφυλαχθεί από τις καθιζήσεις και τις συνέπειες (διάβρωση) που μπορεί να προκαλέσουν τα λιμνάζοντα νερά στη θεμελίωση και αντοχή του τοίχου. Να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες λήψεις δοκιμίων για τον προσδιορισμό της αντοχής των λίθων, σε εφελκυσμό, θλίψη και διάτμηση. Λήψη δοκιμίων πρέπει να πραγματοποιηθεί και σε σχέση με τα γεωτεχνικά χαρακτηριστικά του εδάφους όπου θεμελιώνεται ο τοίχος. Να ληφθούν μέτρα ενίσχυσης της θεμελίωσης αμφίπλευρα καθ' όλο το μήκος του τοίχου με μανδύες και μεταλλικές ράβδους». Επίσης, ζητείται να προβλεφθούν  «σφράγιση των ρωγμών, απομάκρυνση της σκόνης και της υγρασίας, τσιμεντενέσεις στις εκτεταμένες ρωγμές».

Φύλαξη του Μνημείου

Δεδομένου ότι ολόκληρη η νησίδα έχει κηρυχθεί ως Ιστορικός Τόπος αλλά μένει αφύλακτη, ζητείται «να ληφθούν μέτρα φύλαξης και προστασίας του μνημείου, καθ' όλο το 24ωρο και κατά τη διάρκεια του έτους, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες απαιτήσεις κάθε εποχής ημερολογιακά».

Όπως σημειώνεται, «ήδη, οι εκτεταμένες ζημιές, φθορές και λεηλασίες στο Μουσείο και σε άλλα σημεία του ιστορικού τόπου αναδεικνύουν την ανάγκη ΑΜΕΣΗΣ παρέμβασης και εγκατάστασης κατάλληλου αστικού εξοπλισμού (π.χ. φωτισμός του χώρου, περίφραξη των μνημείων), προκειμένου να αποτρέπεται οποιαδήποτε σκέψη ή πράξη νέου βανδαλισμού και δολιοφθοράς».

Συνδυαστικά τίθεται το θέμα «να καταρτισθεί ολοκληρωμένο αντιπυρικό επιχειρησιακό σχέδιο για το Λαζαρέτο», καθώς «η λήψη μέτρων για την αποτροπή του κινδύνου πυρκαγιάς στο Λαζαρέτο καθίσταται επιτακτική, μετά και από τους βανδαλισμούς και τις καταστροφές που ήδη έχουν γίνει στο νησί, αλλά και λόγω απειλών ακροδεξιών στοιχείων κατά του Μνημείου», ενώ «η πυκνή και ανεξέλεγκτη βλάστηση στη νησίδα, εξάλλου, αποτελούν έναν ακόμα λόγο ανησυχίας, καθώς υπάρχει επιπλέον κίνδυνος αυτανάφλεξης».

Ασφαλής θαλάσσια σύνδεση

Στο υπόμνημα γίνεται βεβαίως εκτεταμένη αναφορά στο θέμα της προβληματικής από πολλές απόψεις σύνδεσης και πρόσβασης στο Λαζαρέτο από την πόλη της Κέρκυρας και στις παλινωδίες των τελευταίων ετών με την ένταξη και απένταξη σχετικού έργου της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, χωρίς πρόβλεψη άλλης εναλλακτικής δράσης, με συνέπεια «σήμερα να μην υπάρχει καμιά πρόβλεψη ή απαραίτητη εργασία» για κατοχυρωμένη πρόσβαση και επισκεψιμότητα στον Ιστορικό Τόπο.

Σημειώνεται πως «η πρόσβαση στο Λαζαρέτο γίνεται σήμερα μόνο με μισθωμένο πλοιάριο» και «η προσάραξη είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχει διαμορφωμένη προβλήτα».

Τονίζεται ότι «είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί η ασφαλής θαλάσσια πρόσβαση στο Λαζαρέτο, με κατάλληλη διαμόρφωση προβλήτας και πεζοδιαδρομής και ειδικής ράμπας πρόσβασης ΑμΕΑ που θα οδηγεί από το λιμάνι στο μουσείο και στο κυρίως σώμα του ιστορικού τόπου». Επισημαίνεται ότι η υπάρχουσα κατάσταση δυσχεραίνει ακόμη και την υλοποίηση βασικών εργασιών για το μνημείο. «Η διαδρομή από την πρόχειρη προβλήτα προς τον κυρίως χώρο του μνημείου είναι δύσβατη και αδιαμόρφωτη. Σε περίπτωση που χρειαστεί να μετακινηθεί επισκέπτης με αναπηρικό καροτσάκι ή έστω με δυσκολία στο βάδισμα, η πρόσβαση καθίσταται απαγορευτική. Επιπλέον, το δύσβατο της διαδρομής αποτρέπει και σχεδόν αποκλείει τη μεταφορά υλικών για την αποκατάσταση και συντήρηση των μνημειακών στοιχείων του νησιού».

Σχετικά με το Μουσείο

Ιδιαίτερες και αναλυτικές αναφορές γίνονται εξάλλου στο θέμα του Μουσείου που έχει προβλεφθεί στη νησίδα, στον «διαμορφωμένο ως μουσείο ανακατασκευασμένο, παλιό διώροφο διοικητικό χώρο του λοιμοκαθαρτηρίου» με νεότερη προσθήκη στην πίσω όψη του, που έχει υποστεί βανδαλισμούς, αλλά και στις λύσεις που μπορούν να δοθούν για τη λειτουργία του.

Το Μουσείο, ενώ «ως χώρος έχει γίνει με πολύ σύγχρονες προδιαγραφές» και παραμένει ως «ημιτελές και άδειο, παρατημένο κτίριο», ωστόσο «υπό προϋποθέσεις μπορεί να γίνει ένα πολύ σύγχρονο Μουσείο». Προτείνονται διάφορες εργασίες και παρεμβάσεις. Επίσης, επαναπροσδιορισμός του χαρακτήρα του, «ως «μουσείου συλλογικής μνήμης».

Παρόλο που δαπανήθηκαν στο παρελθόν αρκετά χρήματα, όπως επισημαίνεται, «το μουσείο δε λειτούργησε ποτέ, αφέθηκε στην εγκατάλειψη και τη φθορά του χρόνου, ενώ ο εξοπλισμός του λεηλατήθηκε και κλάπηκε». Ειδικότερα όσον αφορά την πλευρά των διαθέσιμων αρχειακών - μουσειακών υλικών και ντοκουμέντων για όσα συνέβησαν στη νησίδα τη δεκαετία του 1940, στο υπόμνημα σημειώνεται ότι «το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας προτίθεται να προσφέρει το δυναμικό που διαθέτει (επιστημονικό και άλλο), καθώς και την πρόσβαση στο αντίστοιχο ιστορικό του αρχείο, προκειμένου να ολοκληρωθεί η έρευνα και η συλλογή των απαραίτητων τεκμηρίων και δεδομένων, που μπορούν να τροφοδοτήσουν με ιστορικο-επιστημονική ακρίβεια τα ντοκουμέντα που θα προβάλλονται στο χώρο του μουσείου», σε συνδυασμό βέβαια με υλικά για τη μακρά περίοδο λειτουργίας της νησίδας ως λοιμοκαθαρτηρίου.

Άλλα ζητήματα

Παράλληλα, στο υπόμνημα του ΚΚΕ τίθενται και άλλα ζητήματα σχετικά με τη διάσωση και την ανάδειξη της ιστορικής κληρονομιάς της νησίδας, καθώς προτείνεται συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, η «υλοποίηση εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης της ιστορικής εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου που κινδυνεύει με κατάρρευση, εκτεθειμένη στο έλεος των φυσικών φαινομένων» και η οποία, παρόλο που χρονολογείται από την περίοδο της ενετοκρατίας, «έχει μείνει ασυντήρητη και σταδιακά γκρεμίζεται».

Συνοψίζοντας, από την πλευρά μας, το πνεύμα του υπομνήματος του ΚΚΕ προς το υπουργείο Πολιτισμού για την ανάδειξη της ιστορικότητας του Λαζαρέτου είναι σύμφωνο με τις θέσεις που είχε διατυπώσει για το θέμα τον περασμένο Νοέμβριο ο Γενικός Γραμματέας του Δημήτρης Κουτσούμπας στην ομιλία του σε σχετική εκδήλωση των κομμουνιστών της Κέρκυρας στη νησίδα, παρουσία και πολλών άλλων πολιτών που επίσης ενδιαφέρονται για το θέμα. Υπενθυμίζεται ότι ο κ. Κουτσούμπας είχε υπογραμμίσει αφενός ότι το ΚΚΕ θα συνεχίσει και θα εντείνει σχετικές πρωτοβουλίες για το θέμα σε τοπικό, περιφερειακό και κεντρικό επίπεδο, χαιρετίζοντας συγχρόνως κάθε ανάλογη δράση εργαζομένων και παραγόντων του τόπου με διαφορετικές πολιτικές προτιμήσεις και, αφετέρου, ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα θέτει στη διάθεση κάθε αρμόδιας αρχής, βοηθητικά, εικαστικό- επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό και την πείρα του στη δημιουργία Μνημείων διάσωσης και προβολής της ιστορικής μνήμης του λαού και στην ανάδειξη Ιστορικών Τόπων.

Στην ίδια ομιλία του ο ηγέτης του ΚΚΕ είχε καταστήσει σαφές ότι το Κόμμα του θα αναλάβει για το θέμα αυτό αποφασιστικές δράσεις και είχε τονίσει για το Λαζαρέτο, μεταξύ άλλων, ότι ο βράχος αυτός στο Ιόνιο Πέλαγος στέκει αξεπέραστο σύμβολο των αρετών, του ηρωισμού, των οραμάτων του λαού των νησιών του Ιονίου, στο διάβα του χρόνου.

Η προκήρυξη διαγωνισμού για Μνημείο

Σε συνέχεια των επαφών με το υπουργείο Πολιτισμού αλλά και με αρμόδιες αρχές της Κέρκυρας και ενώ υπάλληλοι του υπουργείου είχαν επισκεφτεί το Λαζαρέτο για να εξετάσουν την κατάσταση του Τοίχου των Εκτελέσεων, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ τις 11 Νοεμβρίου 2022 ανακοίνωσε την προκήρυξη καλλιτεχνικού διαγωνισμού για τη δημιουργία γλυπτού μνημείου, που θα τοποθετηθεί στη μαρτυρική νησίδα. Για τον σκοπό αυτό συγκροτήθηκε Επιτροπή.

Ακολουθεί ολόκληρη η σχετική ανακοίνωση:

«Η ΚΕ του ΚΚΕ προκηρύσσει ανοιχτό πανελλήνιο διαγωνισμό δημιουργίας γλυπτού μνημείου, ώστε να τοποθετηθεί στην εμβληματική μαρτυρική νησίδα Λαζαρέτο της Κέρκυρας.

Το Λαζαρέτο στα χρόνια της Ενετοκρατίας των Επτανήσων λειτούργησε ως λοιμοκαθαρτήριο.

Την άνοιξη του 1943 οι Ιταλοί δημιούργησαν στο νησί στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου εγκλείστηκαν εξόριστοι Κερκυραίοι, άλλοι Επτανήσιοι, Ηπειρώτες και 198 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, που η δικτατορία του Μεταξά παρέδωσε στους κατακτητές. Συνολικά κρατήθηκαν στο νησί περίπου 600 άτομα. Απ' αυτούς πολλοί μεταφέρθηκαν πριν την ιταλική συνθηκολόγηση στο Πρίντεζι, ενώ οι υπόλοιποι ελευθερώθηκαν από το ΕΑΜ τον Σεπτέμβρη του 1943, λίγο πριν την πυρπόληση της πόλης της Κέρκυρας (13 προς 14 Σεπτέμβρη) από τη γερμανική αεροπορία.

Την περίοδο 1946 - 1954 το Λαζαρέτο αποτέλεσε έναν από τους τόπους που ποτίστηκαν με άφθονο αίμα, αφού εκεί μεταφέρονταν και εκτελούνταν οι θανατοποινίτες αγωνιστές που κρατούνταν στις φυλακές της Κέρκυρας. Περισσότεροι από 118 κομμουνιστές και αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ εξοντώθηκαν από τα πυρά του αστικού κράτους, με βάση τα στοιχεία που εξακριβώθηκαν.

Η Κεντρική Επιτροπή και η Τομεακή Επιτροπή Κέρκυρας του ΚΚΕ συνεχίζουν την έρευνα και εμπλουτίζουν τα στοιχεία, αναλαμβάνοντας την ευθύνη να διασωθεί και να αναδειχθεί ένας ακόμα ιστορικός τόπος θυσιών του Κόμματος και του λαού μας.

Η μεταφορά των μελλοθανάτων από τις φυλακές της Κέρκυρας στο Λαζαρέτο έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη ως ένα συγκλονιστικό γεγονός. Η μεταφορά γινόταν ξημερώματα, πριν ο λαός της Κέρκυρας αρχίσει να κυκλοφορεί στους δρόμους, ώστε να μην αντιληφθεί τις εκτελέσεις. Οι κρατούμενοι, με χωνιά και με φωνές, καλούσαν από τα παράθυρα τον λαό της Κέρκυρας να διαμαρτυρηθεί για το αίμα που χυνόταν. Οι κρατούμενοι, ξεκινώντας από τις φυλακές, τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια και ζητωκραύγαζαν υπέρ της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΚΚΕ, μέχρι την τελευταία τους πνοή.

Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας, μιλώντας στη μεγάλη εκδήλωση τιμής που διοργάνωσε η ΤΕ Κέρκυρας στις 21/11/2021 στο Λαζαρέτο, υπογράμμισε: "Θα πράξουμε όλα όσα χρειάζονται ώστε η ιερή αυτή νησίδα όχι μόνο να μη γίνει βορά της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά να αναδειχθεί όπως της αξίζει, ως κορυφαίο - και φυσικά επισκέψιμο, και όχι απρόσιτο όπως τώρα - μνημείο Αντίστασης και Αγώνα του λαού της Κέρκυρας, της Επτανήσου, όλης της Ελλάδας ενάντια στην κοινωνική αδικία".

Σε αυτό το πλαίσιο, το ΚΚΕ καλεί τους καλλιτέχνες με το έργο τους να εκφράσουν την ψυχή του λαού και το μεγαλείο των λαϊκών αγώνων, και να συμμετάσχουν στον πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό για τη δημιουργία γλυπτού μνημείου για το Λαζαρέτο της Κέρκυρας, καταθέτοντας τις προτάσεις τους. Είμαστε σίγουροι ότι και αυτήν τη φορά θα ανταποκριθούν, όπως με επιτυχία έγινε για τα Μνημεία της Γυάρου και της Μακρονήσου!

Ο διαγωνισμός θα διεξαχθεί και θα ολοκληρωθεί μέσα στο α' εξάμηνο του 2023. Θα ακολουθήσει αναλυτική προκήρυξη του διαγωνισμού.

Για την οργάνωση και διεξαγωγή του διαγωνισμού ορίζεται επιτροπή από τους:

1. Δημήτρη Γόντικα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ

2. Χαράλαμπο Δαραδήμο, γλύπτη
3. Σπύρο Κουρσάρη, ζωγράφο
4. Εύα Μελά, ζωγράφο - χαράκτρια
5. Σπυριδούλα Πολίτη, εικαστικό

Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ
11/11/2022».

Χ.Κ.